Ο Αλεξάντερ Σοκούροφ γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου του 1951. Ο Ρώσος σκηνοθέτης, μαθητής και προσωπικός φίλος του Αντρέι Ταρκόφσκι, έχει γράψει τη δική του μοναδική ιστορία στον χώρο της Έβδομης Τέχνης. Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, με αφορμή την ταινία του Σοκούροφ, «Μολώχ» (Moloch – 1999), είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Ο Σοκούροφ σπάει τους κανόνες σε κάθε επίπεδο, οι δημιουργίες του είναι απρόσμενα γοητευτικές…». Με αφορμή τα γενέθλιά του, ταξιδεύουμε στο μοναδικό κινηματογραφικό του σύμπαν.

Ads

«Κάνω ταινίες για ανθρώπους που ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους. Δείχνουν να κατέχουν την υπέρτατη εξουσία. Όμως, η ανθρώπινη αδυναμία και τα πάθη, τους επηρεάζουν περισσότερο από την θέση τους και τις περιστάσεις. Οι ανθρώπινες ποιότητες κι ο χαρακτήρας είναι πιο δυνατά από οποιαδήποτε ιστορική συγκυρία…» – Αλεξάντερ Σοκουρόφ (Alexander Sokurov)

Ο Αλεξάντερ Νικολάγιεβιτς Σοκουρόφ γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου του 1951 στο χωριό Ποντορβίκα. Με συστατική επιστολή του Ταρκόφσκι, ο Σοκουρόφ προσλαμβάνεται στα στούντιο της Lenfilm, το 1980, εκεί θα γυρίσει τις πρώτες του ταινίες μυθοπλασίας.

image
Στα στούντιο του τότε Λένινγκραντ (σημερινής Αγίας Πετρούπολης) δουλεύει τα πρώτα του ντοκιμαντέρ. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 οι ταινίες του προβάλλονται πια δημοσίως και εκπροσωπούν την Κοινοπολιτεία (πλέον Ρωσία) σε πολυάριθμα διεθνή φεστιβάλ και εκδηλώσεις.

Ads

Η επόμενη δεκαετία τον βρίσκει να γυρνά ταυτόχρονα, ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 εξοικειώνεται με τις νέες τεχνολογίες. Αρχίζει την παραγωγή μιας σειράς ντοκιμαντέρ, με αρκετά από αυτά να βασίζονται σε Ιαπωνικά κεφάλαια, χάρη στη συμμετοχή των εκεί παραγωγών που θαυμάζουν το έργο του.

image
Μόνιμος θαμώνας των κορυφαίων Φεστιβάλ, με συχνότατες βραβεύσεις και μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου, ο Σοκουρόφ, επιτυγχάνει με την “Ρώσικη Κιβωτό”, μία αξιοζήλευτη εισπρακτική πορεία σε Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρώπη.

Σημαντικές επίσης ταινίες του είναι οι εξής: «Μητέρα και Γιος», «Πατέρας και Γιος» αλλά φυσικά και η τετραλογία της εξουσίας, που γύρισε από το 1999 έως και το 2011, μέσα από την οποία ο δημιουργός εξετάζει ιστορικές και λογοτεχνικές φυσιογνωμίες.

Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι κατά την προβολή της ταινίας του «Ο Ήλιος» (The Sun – 2005), ο Αλεξάντερ Σοκουρόφ βρέθηκε στην Ελλάδα ως καλεσμένος της εταιρείας διανομής New Star και παρέθεσε ένα ιδιαίτερα αξιόλογο masterclass:

«Ημέρες Έκλειψης» (Dni zatmeniya)
Σκηνοθεσία: Αλεξάντερ Σοκουρόφ

Πρωταγωνιστούν: Άλεξ Ανανίσμοβ, Εσκεντέρ Ουμαρόβ, Iρίνα Σοκολόβα, Βλαντιμίρ Ζαμάνσκι, Κύριλλος Ντουντκίν, Βίκτωρ Μπελοβόλσκι
Έτος έκδοσης: 1988
Χώρα: Ε.Σ.Σ.Δ.
Είδος: Δράμα
Διάρκεια: 137 λεπτά
Ευρωπαϊκό Βραβείο Καλύτερης Μουσικής
Βασισμένη στο βιβλίο «Δισεκατομμύρια χρόνια πριν από το τέλος του κόσμου» των Boris και Andrei Strugatsky
image

Η ταινία διαδραματίζεται σ’ ένα φτωχό μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, το Τουρκμενιστάν. Ο γιατρός Ντιμίτρι Μαλγιάνοβ παίρνει απόσπαση εκεί και αναλαμβάνει να κάνει έρευνα για τις επιπτώσεις της θρησκευτικής πρακτικής στην ανθρώπινη υγεία. Η έρευνά του έχει καταρτίσει το πολιτικά ορθό συμπέρασμα ότι η θρησκευτική πίστη πράγματι μπορεί να βελτιώσει την υγεία. Ωστόσο κατά την προσπάθειά του να γράψει την διατριβή του, διάφορα παράξενα γεγονότα λαμβάνουν χώρα το ένα μετά το άλλο. Ο Μαλγιάνοβ αντιλαμβάνεται ότι κάποια δύναμη τον εμποδίζει να ολοκληρώσει την έρευνά του.

Στην ταινία του Αλεξάντερ Σοκουρόφ, δεν υπάρχουν μυστήρια. Δημιούργησε έναν κόσμο περίεργο και εξωπραγματικό μέσα στον οποίο οι άνθρωποι οφείλουν να ζούν, να εργάζονται και επιπλέον να δημιουργούν, κάτι το οποίο δεν είναι καθόλου εύκολο. Χρησιμοποιεί απλούς διαλόγους, καθημερινούς, δίνοντας ένταση στο συναίσθημα της σκηνής.

«Μολώχ» (Moloch)
Σκηνοθεσία: Alexander Sokurov

Σενάριο: Yuri Arabov, Marina Koreneva
Πρωταγωνιστούν: Yelena Rufanova, Leonid Mozgovoy, Leonid Sokol
Παραγωγή: Ρωσία / Γερμανία / Ιαπωνία / Ιταλία / Γαλλία, 1999, 108 λεπτά
Βραβείο Σεναρίου στο Φεστιβάλ Καννών το 1999

image
Ψηλά, στις Άλπεις, ένα επιβλητικό, απρόσιτο σπίτι, στεγάζει τον άνθρωπο που κρατά την Εξουσία. Μια εξουσία που προκάλεσε ανείπωτες καταστροφές και αμέτρητες εκατόμβες. Πρόκειται για το Kleistenhaus, το ησυχαστήριο του Αφόλφου Χίτλερ. Ο Φύρερ, μαζί με την ερωμένη του Εύα Μπράουν, το ζεύγος Γκαίμπελς, τον Μάρτιν Μπόρμαν και άλλους επιφανείς Ναζί συνεργάτες του, περνάει μια ήσυχη μέρα…

Ο Αλεξάντερ Σοκουρόφ, για πρώτη φορά στην ιστορία του σινεμά, αποφασίζει να παρουσιάσει τον Χίτλερ ως απλό άνθρωπο στην καθημερινότητά του, δημιουργώντας  μια  συγκλονιστική παραβολή για την εξουσία και τους υπηρέτες της.

«Δεν είναι μονάχα ο Ναζισμός που προϋποθέτει την προθυμία να θυσιάσεις τα πάντα για τις φιλοδοξίες του ενός. Δεν είναι μονάχα ο Ναζισμός ο οποίος αναζητά να εξαλείψει το φόβο του θανάτου θυσιάζοντας τις ζωές των άλλων. Υπό αυτή την έννοια, με οποιαδήποτε εξουσία μπορεί να γίνει ένας Μολόχ.» – Αλεξάντερ Σοκουρόφ

«Ταύρος» (Taurus)
Σκηνοθεσία: Alexander Sokurov

Σενάριο: Yuri Arabov
Πρωταγωνιστούν: Leonid Mozgovoy, Mariya Kuznetsova, Sergei Razhuk
Παραγωγή: Ρωσία, 2001, 94 λεπτά
Υποψηφιότητα για Χρυσό Φοίνικα στο Διαγωνιστικό Τμήμα του Φεστιβάλ των Καννών το 2001
image

Ο «Ταύρος», αποτελεί το δεύτερο μέρος της τετραλογίας για τη φύση της εξουσίας. Η ταινία αναφέρεται στον Λένιν, τη μορφή που σημάδεψε όσο καμιά άλλη την ιστορία της πατρίδας του σκηνοθέτη. Στην ταινία περνάμε κάποιες στιγμές με τον Λένιν, τον τελευταίο καιρό της ζωής του, όταν ήταν άρρωστος και βρισκόταν στην εξοχή. Νιώθει ανήμπορος και ο περίγυρός του, το προσωπικό του, τον θεωρούν πλέον ξεπεσμένο.

Η γυναίκα του προσπαθεί να συγκρατήσει τις εκρήξεις οργής του και ο ίδιος νιώθει ξεκομμένος από όλα όσα παλαιότερα κυβερνούσε, καθώς δεν έχει ούτε τηλέφωνο, ούτε ταχυδρομείο, ενώ τον επισκέπτονται συχνά οι γιατροί αλλά και ο Στάλιν…

«Ο «Ταύρος» είναι η δεύτερη ταινία στην τετραλογία που έχω σχεδιάσει για άντρες εξουσίας του 20ού αιώνα. Η τραγωδία που συνέβη στη Ρωσία και με τη Ρωσία, τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτή την τραγωδία και τα γεγονότα που συνιστούν τη λογική της εξέλιξη, βρίσκονται έξω από τα όρια του θέματός μας. Ο πυρήνας του θέματος είναι ο συγγραφέας, ο συνθέτης και ο κύριος οργανωτής αυτής της καταστροφής, σε μια από τις πιο δραματικές στιγμές της ζωής του…» – Αλεξάντερ Σοκουρόφ

«Ρωσική Κιβωτός» (Russian Ark / Russkiy Kovcheg)
Σκηνοθεσία: Alexander Sokurov

Σενάριο: Boris Khaimsky, Anatoli Nikiforov
Πρωταγωνιστούν: Sergey Dreyden, Mariya Kuznetsova, Leonid Mozgovoy
Παραγωγή: Ρωσία, 2002, 99 λεπτά

image
Ένας αφηγητής, τον οποίο δεν βλέπουμε ποτέ, συναντιέται κατά παράδοξο τρόπο μ’ έναν Γάλλο διπλωμάτη του 18ου αιώνα και διασχίζουν μαζί το Μουσείο του Ερμιτάζ, δηλαδή τα πάλαι ποτέ Χειμερινά Ανάκτορα της Πετρούπολης, στις αίθουσες του οποίου αναβιώνουν 300 χρόνια Ρωσικής Ιστορίας. Από τον Μέγα Πέτρο μέχρι την πτώση της δυναστείας των Ρομανόφ.

Γυρισμένη εξ ολοκλήρου σ’ ένα μονοπλάνο με ψηφιακή κάμερα, ο Σοκουρόφ χρησιμοποίησε 867 ηθοποιούς, περισσότερους από 1000 κομπάρσους, αναρίθμητα κοστούμια και περούκες της εποχής, όπως και τρεις συμφωνικές ορχήστρες, μέσα σ’ ένα από τα μεγαλύτερα παλάτια του κόσμου, το σημερινό μουσείο του Ερμιτάζ. Χρειάστηκαν μήνες προετοιμασίας και προβών, καθώς το φιλμ γυρίστηκε σε μία και μοναδική ημέρα, με μία και μοναδική λήψη! Η ένταση είναι απίστευτη…

image
Με High Definition κάμερα, αποθηκευμένη απ’ ευθείας και χωρίς συμπίεση σ’ ένα φορητό σύστημα σκληρών δίσκων, η ταινία αποτελεί μία απόλυτα ψηφιακή δημιουργία, παραμένοντας παράλληλα, ένα πανέμορφο ευρωπαϊκό φιλμ. Πραγματικά η «Ρωσική Κιβωτός» είναι μία ταινία που εξερευνά τα όρια του κινηματογράφου.

Ο Mikhail Piotrovsky – Διευθυντής του Μουσείου Ερμιτάζ και πρωταγωνιστής της ταινίας – αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η «Ρωσική Κιβωτός» αντανακλά το όνειρο του δημιουργού, αλλά την ίδια στιγμή ενσαρκώνει το όνειρο πολλών ανθρώπων, που οι ζωές τους είναι συνδεδεμένες με το Ερμιτάζ. Το μουσείο ξανάρθε στη ζωή. Η ιστορική μνήμη που παρουσιάζεται μέσα σε αυτούς τους τοίχους, μέσα σε όλους αυτούς τους ανοιχτούς χώρους και είναι παρούσα κάθε στιγμή, πήρε σάρκα και οστά με τις δυνατές, ιδιόμορφες εικόνες του Αλεξάντερ Σοκουρόφ. Η ταινία είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα ψυχαγωγική και αφάνταστα όμορφη.»

«Ο Ήλιος» (The Sun)
Σκηνοθεσία: Alexander Sokurov

Σενάριο: Yuri Arabov, Jeremy Noble
Πρωταγωνιστούν: Issei Ogata, Robert Dawson, Kaori Momoi
Παραγωγή: Ρωσία, 2005, 110 λεπτά
Επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ Βερολίνου του 2005

image
Μια εκπληκτική σπουδή πάνω στον αυτοκράτορα Χιροχίτο και την πτώση του, στην μετά Χιροσίμα και Ναγκασάκι περίοδο, καθώς υποχρεώνεται από τον Στρατηγό ΜακΆρθουρ να κάνει μια αδιανόητα εξευτελιστική αυτοκριτική. Δίπλα στον αυτοκράτορα βρίσκονται δύο άτομα που τον συνοδεύουν: ο καμαριέρης κι ο γέρος υπηρέτης. Με τη βοήθειά τους, καθίσταται δυνατή η λεπτομερής παρακολούθηση της καθημερινής ζωής των ηρώων.

Ο Χιροχίτο είναι προσωπικότητα απρόβλεπτη, ζωντανή. Από τις σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες του περασμένου αιώνα είναι ο μόνος, ο οποίος, όντας μάρτυρας των σπουδαιότερων γεγονότων του 20ού αιώνα, τελικά επέζησε. Ο Χίτλερ τερμάτισε τη ζωή του ως αυτόχειρας, ο Μουσολίνι εκτελέστηκε, ενώ ο Χιροχίτο ούτε καν δικάστηκε. Βυθίστηκε στη δίνη ιστορικών γεγονότων τα οποία πρακτικά πέρασαν απαρατήρητα.

Τα συμβάντα του 1945 στο Τόκιο αποτελούν ένα τεράστιο μάθημα για την εποχή μας. Πώς ήταν δυνατό για το Χιροχίτο και τον Μακάρθουρ να βρουν τη φόρμουλα της λύσης ενός πολυπλοκότατου προβλήματος και να διατηρήσουν στη ζωή τεράστιο αριθμό ανθρώπων.

«Ο Χιροχίτο πρόσθεσε άλλο ένα χρώμα στην εικόνα του κόσμου που προσπαθούμε να δημιουργήσουμε, να απεικονίσουμε. Είναι μια άλλη πλευρά του ανθρώπινου χαρακτήρα την οποία είναι αδύνατον να κατανοήσουμε απολύτως. Ο χαρακτήρας είναι το συστατικό. Ο χαρακτήρας είναι ένα ανεξάντλητο καλλιτεχνικό υποκείμενο.» – Αλεξάντερ Σοκουρόφ

«Φάουστ» (Faust)
Σκηνοθεσία:  Alexander Sokurov

Σενάριο: Yuriy Arabov (book), Aleksandr Sokurov (screenplay)
Πρωταγωνιστούν: Hanna Schygulla, Johannes Zeiler, Anton Adasinsky, Isolda Dychauk
Παραγωγή: Ρωσία, 2011, 134 λεπτά

image
«Στην ταινία μου, ο Φάουστ δεν είναι φανταστικός χαρακτήρας αλλά ένας ζωντανός άνθρωπος. Ο Φάουστ του Γκαίτε, ένα από τα πιο διάσημα έργα στην ιστορία της λογοτεχνίας και του ανθρώπου γενικότερα και οι υπόλοιποι χαρακτήρες του, είναι φυσικά φανταστικοί.» – Αλεξάντερ Σοκουρόφ

Μία ελεύθερη απόδοση του πρώτου μέρους του έπους του Γκαίτε. Το σενάριο υπογράφει ο Γιούρι Άραμπς, αλλά δεν πρόκειται για μια απλή κινηματογραφική διασκευή του μυθικού αυτού ποιήματος, αλλά για μία ανατρεπτική ερμηνεία του από τον Σοκουρόφ. Είναι μάλλον μία φιλοσοφική μελέτη των θεμάτων της τραγωδίας του.

Στην ταινία του Σοκουρόφ ο διάβολος Μεφιστοφελής δεν παρουσιάζεται ως μυθολογικό, αλλά ως ζωντανό πρόσωπο – ενεχυροδανειστής. Υπάρχει ο Θεός. Υπάρχει και ο άνθρωπος. Ο διάβολος δεν είναι  θεατρική επινόηση, θεωρεί ο σκηνοθέτης της ταινίας. Ο Φάουστ του είναι ένας οραματιστής επιστήμονας του 19ου αιώνα, ένας επαναστάτης, ένας άνθρωπος του πνεύματος.

image
Παραμένει όμως «άνθρωπος» και για αυτό κουβαλά τις αδυναμίες της σάρκας: φιλοδοξία, απληστία, πόθο. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Σοκουρόφ, ο Δρ. Φάουστ συντάσσεται με τον διάβολο γιατί έχει κουραστεί να μάχεται την Εκκλησία, η οποία κλείνει συνεχώς το στόμα της επιστήμης και εμποδίζει το έργο των ερευνητών. Ο Φάουστ κλείνει τη συμφωνία του με τον Άρχοντα του Σκότους, με την ελπίδα ενός πραγματικού Διαφωτισμού.

Μία σπουδαία ταινία που απέσπασε το Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ της Βενετίας το 2011, ενώ την ίδια χρόνια είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε το φιλμ στο 52ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης. Η ταινία τιμήθηκε με δύο ακόμα βραβεία της Μόστρα: «Οικουμενικής κριτικής επιτροπής για τον ουμανισμό» και «Future Film Festival Digital Award».

«Ο Γιούρι έγραψε το σενάριο στα ρώσικα. Η ταινία γυρίστηκε στα γερμανικά. Το να προσαρμόσεις από τα ρώσικα στα γερμανικά, αναπόφευκτα οδηγεί σε μεγάλες αλλαγές στη δραματουργία και το περιεχόμενο. Μια άλλη γλώσσα είναι ένας ολόκληρος νέος κόσμος, νέες σχέσεις, καινούργιοι χαρακτήρες, νέα νοήματα. Και, φυσικά, για να προσαρμόσουμε στη γερμανική γλώσσα, στραφήκαμε στον Γκαίτε. Αλλά παράλληλα με τον Γκαίτε, έχουμε εισάγει στην ταινία μια απλή επεξηγηματική γραμμή. Για παράδειγμα, έναν νέο χαρακτήρα, τον πατέρα του Φάουστ, που χρειάζεται για να υποστηρίξει την υπόσταση του Δρ. Φαούστ ως ενός υπαρκτού ανθρώπου. Αν, αφού δουν αυτή την ταινία, οι άνθρωποι θα θέλουν να διαβάσουν Γκαίτε, αυτό θα είναι το μεγαλύτερο δώρο για μένα.» – Αλεξάντρ Σοκούροφ

«Η Κιβωτός των Ανθρώπων» (Francofonia)

Σκηνοθεσία – Σενάριο:  Alexander Sokurov

Πρωταγωνιστούν: Louis-Do de Lencquesaing (Ζακ Ζογιάρ ), Benjamin Utzerath (Κόμης Βολφ Μέττερνιχ), Vincent Nemeth (Ναπολέων), Johanna Korthals Altes (Mαριάν)

Παραγωγή: Ρωσία, 2015, 87 λεπτά
image

Όταν οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το Παρίσι κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, «πέφτει» στα χέρια τους και το Μουσείο του Λούβρου. Με αφορμή τη συνεργασία μεταξύ του Γερμανού αξιωματικού Κόμη Βολφ Μέττερνιχ και του Γάλλου Διευθυντή του Λούβρου, Ζακ Ζογιάρ για τη διάσωση αυτής της ζωντανής Κιβωτού του ανθρώπινου πολιτισμού, ο μεγάλος Ρώσος σκηνοθέτης Αλεξάντερ Σοκούροφ, δημιουργεί μια πολυεπίπεδη ταινία για την τέχνη, τον πολιτισμό, τον πόλεμο και το τι ακριβώς είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους.

 

Το φιλμ «Francofonia» (Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία – 2015) του σπουδαίου Ρώσου καλλιτέχνη , Αλεξάντρ Σοκουρόφ, είναι ένα ιδιόμορφο μείγμα μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ και video art. Έχοντας πραγματοποιήσει την παγκόσμια πρεμιέρα της στο διαγωνιστικό τμήμα του 72ου Διεθνούς Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας, η ταινία αφηγείται μια αληθινή, αξιοθαύμαστη ιστορία.

 

 

Ο Αλεξάντρ Σοκούροφ σε όλο το εύρος της μεγάλης φιλμογραφίας του (ντοκιμαντέρ, ταινίες μυθοπλασίας αλλά και άλλα συνδυαστικά είδη) αποδεικνύει ότι ένα μουσείο είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένας χώρος όπου διατηρείται η Τέχνη. Το μουσείο είναι το πραγματικό DNA ενός πολιτισμού, το ζωντανό όργανο της πόλης, εκεί όπου χτυπά η καρδιά ενός έθνους.
image

Σύμφωνα με την προσέγγιση του Σοκούροφ η έννοια του μουσείου είναι τουλάχιστον ιερή. Με την «Κιβωτό των Ανθρώπων» εξερευνά ένα ιστορικό κεφάλαιο με φόντο τα έργα τέχνης του Μουσείου του Λούβρου. Παράλληλα όμως εφαρμόζει και το μοναδικό προσωπικό του όραμα σε σκηνοθετημένες αναπαραστάσεις και πλάνα αρχείων, ενώ εστιάζει στα συναρπαστικά πορτρέτα δυο χαρακτήρων που υπήρξαν στην πραγματικότητα, του Ζακ Ζογιάρ και του Κόμη Βολφ Μέττερνιχ, καθώς και στην υποχρεωτική συνεργασία τους κατά την διάρκεια της Ναζιστικής Κατοχής στο Μουσείο του Λούβρου.

 

Ο Ρώσος σκηνοθέτης καταφέρνει να πλάσει ένα φιλοσοφικό σύμπαν όπου κινηματογραφικές εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς προσθέτουν την αλληγορική τους διάσταση στον διάλογο ανάμεσα στα φυσικά, θνητά μας όρια και το αχαλίνωτο μας πνεύμα. Η νέα δημιουργία του Αλεξάντερ Σοκουρόφ, «Η Κιβωτός των Ανθρώπων» (Francofonia – 2015), προβλήθηκε και στις Ειδικές Προβολές του 56ου Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης. Από την Πέμπτη 31 Μαρτίου, η ταινία κυκλοφορεί στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες, σε διανομή της εταιρείας Filmtrade.