Στις 5 Σεπτεμβρίου του 1941, προβάλλεται στις Κινηματογραφικές Αίθουσες των Ηνωμένων Πολιτειών, η πρώτη ταινία του 26χρονου, Όρσον Γουέλς. Με τον «Πολίτη Κέιν», η Έβδομη Τέχνη είχε μόλις ανακαλύψει το παιδί – θαύμα της και ο νεαρός σκηνοθέτης με τη σειρά του, έμελλε να αλλάξει για πάντα τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το Σινεμά. Μία δημιουργία, η οποία θεωρείται από πολλούς ως η Καλύτερη Ταινία στην Ιστορία του Κινηματογράφου. Προβάλλεται στις 27ες Νύχτες Πρεμιέρας, στο Αφιέρωμα: «This is Orson Welles: Η Αποκατάσταση μιας Ιδιοφυΐας».

Ο Όρσον Γουέλς, γεννήθηκε στις 6 Μαΐου του 1915 στην πόλη Κενόσα του Ουισκόνσιν. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μετακόμισε στο Σικάγο, μετά το διαζύγιο των γονιών του. Σκηνές από τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στις πρώιμες ταινίες του και ιδιαίτερα στους «Υπέροχους Άμπερσονς» του 1942. Χρονιά ορόσημο στη ζωή του, αποτελεί το 1938 όπου τον συναντάμε πίσω από τα μικρόφωνα του ραδιοφωνικού σταθμού CBS.

Εκεί σε μια μεταφορά του βιβλίου «Ο Πόλεμος των Κόσμων», μεταδιδόμενο σε μορφή ειδήσεων με ρεπορτάζ και ανταποκρίσεις, επικαλούμενος τη φανταστική εισβολή των Αρειανών στη γη, ο νεαρός Όρσον Γουέλς, θα καταφέρει να ξεσηκώσει τους Αμερικανούς. Παρά τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις σχετικά με τον φανταστικό χαρακτήρα της αναμετάδοσης, προκαλείται πανικός και χιλιάδες συμπολίτες του βγαίνουν στους δρόμους, θεωρώντας την εκπομπή ως πραγματικό γεγονός!

Την άνοιξη του 1939 ο Γουέλς έχει τις πρώτες του επαφές με τα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ. Οι συνομιλίες αυτές του αποφέρουν ένα συμβόλαιο με την εταιρεία RKO (Radio Keith Orpheum Pictures), για τρεις ταινίες. Ένα συμβόλαιο, το οποίο του εξασφαλίζει τη δυνατότητα να δουλεύει ο ίδιος σ’ αυτές ως σεναριογράφος, σκηνοθέτης και ηθοποιός. Η πρώτη από αυτές τις ταινίες ακούει στο όνομα «Πολίτης Κέιν».

«Προτιμώ να δουλεύω σαν ηθοποιός πάνω στη σκηνή του θεάτρου παρά μπροστά στην κάμερα. Θεωρώ τη δουλειά του κινηματογραφικού ηθοποιού φοβερά εξαντλητική, σωματικά και πνευματικά. Ειλικρινά, πιστεύω ότι δεν είμαι καλός κινηματογραφικός ηθοποιός. Ανεξάρτητα απ’ αυτό, προτιμώ να είμαι ηθοποιός παρά σκηνοθέτης κι απ’ όλα πιο καλά μου αρέσει να γράφω. Ο κινηματογράφος σαν εκφραστικό μέσο, φυσικά με γοητεύει. Αλλά κάθε φορά που σκηνοθετώ αναρωτιέμαι αν ξέρουμε κι αν καταλαβαίνουμε στ’ αλήθεια τι κάνουμε κι αν υπάρχει κάποια λογική συσχέτιση ανάμεσα στις χιλιάδες ώρες εργασίας του σκηνοθέτη και το τελικό αποτέλεσμα…» – Όρσον Γουέλς

Η RKO θέλοντας προφανώς να εκμεταλλευθεί τη φήμη του νεαρού καλλιτέχνη, ο οποίος έγινε τόσο γρήγορα διάσημος από τις θεατρικές του παραστάσεις, αλλά κυρίως από την σκανδαλώδη επιτυχία της ραδιοφωνικής του εκπομπής, του παραχώρησε μέσα από ένα συμβόλαιο εξήντα σελίδων, την απόλυτη ελευθερία, χωρίς ίσως ούτε οι ίδιοι να περιμένουν ότι μπορεί να τα καταφέρει.

Έχει δίκιο λοιπόν ο Φρανσουά Τρυφώ, ο οποίος επισημαίνει το οξύμωρο της καταστάσεως. Συνήθως κάποιος γίνεται διάσημος, αφού πρώτα έχει γυρίσει μερικές καλές ταινίες. Δε συμβαίνει δηλαδή συχνά να εμπιστευθούν τα στούντιο ένα τόσο σημαντικό σχέδιο σε κάποιον εικοσιπεντάχρονο, μόνο και μόνο διότι είναι τόσο διάσημος και τόσο νέος. Είναι ουσιαστικά η πρώτη φορά στην ιστορία του κινηματογράφου όπου μία ταινία – πρωτόλειο, γυρίζεται από έναν ήδη δημοφιλή άνδρα, από τον οποίο όλοι περίμεναν αποκλειστικά και μόνο επιτυχίες.

Στον «Πολίτης Κέιν», παρατηρούμε αρχικά τον ισχυρό μεγιστάνα του Τύπου, Charles Foster Kane (τον υποδύεται ο Όρσον Γουέλς), ο οποίος πεθαίνει μόνος του, στον πύργο του Ξαναντού (Xanadu). Η τελευταία λέξη που πρόφερε πριν πεθάνει ήταν Rosebud (Ροδανθός). Όλοι υποθέτουν ότι πρόκειται για ένα κλειδί της αινιγματικής προσωπικότητας του νεκρού.

Η τηλεοπτική εκπομπή News on the March, συγκεντρώνει υλικό για ένα μικρό αφιέρωμα στον διάσημο εκλιπόντα. Ο διευθυντής όμως του στούντιο δεν είναι ικανοποιημένος από το υπάρχον υλικό και θέλοντας να μάθει ποιος ήταν στ’ αλήθεια ο Κέιν, αναθέτει στον ρεπόρτερ του Jerry Thompson (Γουίλιαμ Άλαντ / William Alland) να ανακαλύψει τι κρύβεται.

Είναι πλέον κοινό μυστικό ότι το σενάριο της ταινίας περιέχει πολλά βιογραφικά στοιχεία από τον William Randolf Hearst, μεγαλοεκδότη της εποχής. Γι’ αυτό και οι στενές σχέσεις του συγκροτήματος Hearst με διάφορες κινηματογραφικές εταιρίες της εποχής, έχουν ως αποτέλεσμα την αναβολή ορισμένων προγραμματισμένων προκαταρκτικών προβολών, ενώ παράλληλα κυκλοφορεί ένα φυλλάδιο, μέσα από το οποίο κατηγορείται ο σκηνοθέτης ότι πρόσκειται στον κομουνισμό και πως προωθεί τεχνηέντως αντι-αμερικάνικες ιδέες και τάσεις.

Ο «Πολίτης Κέιν» ήταν και παραμένει, μια οπτική επανάσταση στον ομιλούντα κινηματογράφο. Ο Γουέλς προσέλαβε ως οπερατέρ τον συνεργάτη πολλών Γερμανών εξπρεσιονιστών σκηνοθετών, Gregg Toland, στον οποίο κάποιοι αποδίδουν την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα και το βάθος πεδίου (depth of focus) στα πλάνα της ταινίας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Toland εκείνη την εποχή δούλευε και σε άλλα δύο σχέδια. Στο «The Grapes of Wrath« (Τα Σταφύλια της Οργής – 1940) και στο «The Long Voyage Home» (1940), δύο ταινίες του Τζον Φορντ, τον οποίο ο Όρσον Γουέλς ανέφερε συχνά πυκνά ως δάσκαλό του.

«Οι διαπληκτισμοί μου με το Χόλιγουντ άρχισαν πριν καν φθάσω εκεί. Το πρόβλημα ήταν το συμβόλαιό μου: το είχαν υπογράψει πριν πάω και με εξουσιοδοτούσαν εν λευκώ. Μου είχαν δώσει υπερβολικά μεγάλες ελευθερίες. Όταν τελικά το κατάλαβαν, άρχισαν τις ίντριγκες και τις συνωμοσίες εναντίον μου και ποτέ δεν κατάφερα να τους αντιμετωπίσω. Είχα στα χέρια μου την πιο τρελή, την πιο φανταστική ευκαιρία στην ιστορία του κινηματογράφου κι έπρεπε να πληρώσω γι’ αυτό. Στο Χόλιγουντ εργάζονται σαν υπάλληλοι εδώ και τριάντα χρόνια σκηνοθέτες ολότελα ανίκανοι. Φτάνει να πάρουν τη θέση. Ύστερα περιβάλλονται από βοηθούς που είναι κορυφές στη δουλειά τους κι έτσι δεν χρειάζεται να κάνουν τίποτα οι ίδιοι. Όσο κρατούν το στόμα τους κλειστό, δεν πρόκειται να τους συμβεί τίποτα.» – Όρσον Γουέλς

Ο «Πολίτης Κέιν» έλαβε εννέα υποψηφιότητες για Όσκαρ μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, αλλά τιμήθηκε μόνο με το Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου. Αυτό είναι και το μοναδικό Όσκαρ που θα λάβει ο σημαντικότερος Αμερικανός σκηνοθέτης στην Ιστορία του Κινηματογράφου. Τριάντα χρόνια μετά, το 1971 η Ακαδημία θα του προσφέρει ένα ακόμα Όσκαρ, τιμητικό αυτή την φορά, για το σύνολο της προσφορά του στην Έβδομη Τέχνη.

Επί σειρά πέντε δεκαετιών η ταινία λάμβανε την πρώτη θέση στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, σε ψηφοφορία που διοργανώνει το βρετανικό περιοδικό Sight & Sound. Για πρώτη φορά το 2012 ο «Πολίτης Κέιν» έχασε την πρώτη θέση από την ταινία του Άλφρεντ Χίτσκοκ, «Δεσμώτης του Ιλίγγου» (Vertigo – 1958). Σε αντίθεση με τη αντίστοιχη λίστα του BBC, όπου ο «Πολίτης Κέιν» παραμένει πρώτος στις 100 καλύτερες αμερικανικές ταινίες όλων των εποχών.

«Απ’ όλες τις ταινίες που έκανα, μόνο για μία μπορώ ν’ αναλάβω την πλήρη ευθύνη, για τον «Πολίτη Κέιν». Σ’ όλες τις άλλες η ελευθερία μου ήταν λίγο ως πολύ περιορισμένη και η αφηγηματική μορφή των ιστοριών μου καταστράφηκε από ανθρώπους που σκέφτονταν εμπορικά.» – Όρσον Γουέλς

«This is Orson Welles: Η Αποκατάσταση μιας Ιδιοφυΐας»

Το δημοφιλέστερο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Αθήνας επιστρέφει δριμύτερο και μας προσκαλεί να ανακαλύψουμε το συνολικό έργο του κορυφαίου σκηνοθέτη στην ιστορία του Αμερικανικού Σινεμά. Οι 27ες Νύχτες Πρεμιέρας, θα διεξαχθούν από τις 22 Σεπτεμβρίου, έως τις 3 Οκτωβρίου και στο πλούσιο πρόγραμμά τους, περιλαμβάνονται σχεδόν όλες οι ταινίες του σπουδαίου, Όρσον Γουέλς.

Αυτές είναι οι ταινίες του Αφιερώματος:

• TOO MUCH JOHNSON (1938)
• ΠΟΛΙΤΗΣ ΚΕΪΝ | CITIZEN KANE (1941)
• ΟΙ ΥΠΕΡΟΧΟΙ ΑΜΠΕΡΣΟΝΣ | THE MAGNIFICENT AMBERSONS (1942)
• Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ | THE STRANGER (1946)
• Η ΚΥΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΑΓΚΑΗ | THE LADY FROM SHANGHAI (1947)
• ΜΑΚΒΕΘ | MACBETH (1948)
• ΟΘΕΛΛΟΣ | OTHELLO (1951)
• Ο ΚΥΡΙΟΣ ΑΡΚΑΝΤΙΝ | MR. ARKADIN (1955)
• ΤΟ ΑΓΓΙΓΜΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ | TOUCH OF EVIL
• Η ΔΙΚΗ | THE TRIAL (1962)
• ΟΙ ΚΑΜΠΑΝΕΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΝΥΧΤΙΟΥ | CHIMES AT MIDNIGHT (1965)
• ΑΘΑΝΑΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ | THE IMMORTAL STORY (1968)
• Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΨΕΜΑ | F FOR FAKE (1973)

Διαβάστε Επίσης:

• Όρσον Γουέλς: Η τέχνη είναι ένα ψέμα που πραγματώνει την αλήθεια
• «Titane» και «Ατυχές Πήδημα ή Παλαβό Πορνό»: O Χρυσός Φοίνικας και η Χρυσή Άρκτος έρχονται στις 27ες Νύχτες Πρεμιέρας
• «Ένας Ήρωας»: Με τη νέα ταινία του Ασγκάρ Φαραντί σηκώνουν αυλαία οι 27ες Νύχτες Πρεμιέρας
• «Ζωές σε Μετάβαση: Trans Cinema Matters»: Από την «Στρέλλα» μέχρι την «Πένθιμη Παρέλαση των Ρόδων»

Πολίτης Κέιν / Citizen Kane
Σκηνοθεσία: Όρσον Γουέλς
Σενάριο: Χέρμαν Μάνκιεβιτς, Όρσον Γουέλς
Ηθοποιοί: Όρσον Γουέλς, Τζόζεφ Κότεν, Ντόροθι Κάμινγκορ, Τζορτζ Κουλούρης, Άγκνες Μούρχεντ, Έβερετ Σλόαν, Πολ Στιούαρτ, Γουίλιαμ Άλαντ
Μουσική: Μπέρναρντ Χέρμαν
Φωτογραφία: Γκρεγκ Τόλαντ
Έτος Παραγωγής: 1941
Χώρα Παραγωγής: Η.Π.Α.
Διάρκεια: 119 λεπτά
Προβάλλεται το Σάββατο 25 Σεπτεμβρίου στις 20:00, στον Κινηματογράφο Ιντεάλ