Στη σύγχρονη εποχή τα πιο απίθανα και αφηρημένα πράγματα έχουν να κάνουν με τους αριθμούς. Για παράδειγμα, οι ιδρυτές και τα μέλη της Mensa International πιστεύουν ότι βαθιά ριζωμένος μέσα στον εγκέφαλο κάθε ανθρώπου υπάρχει ένας αριθμός, ο οποίος εφράζει το ποσοστό νοημοσύνης, ή αλλιώς, IQ.

Ads

Η έννοια του IQ έχει τον τελευταίο καιρό διεισδύσει στη γλώσσα μας και έχει γίνει συνώνυμο της ευφυΐας. Η ικανότητα να αξιολογηθεί το IQ θεωρείται μια πραγματικά επιστημονικη διαδικασία, η οποία αναδεικνύει τα «φωτισμένα» μυαλά. Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, η ιστορία των τεστ IQ διαπνέεται από μια πολύ πιο σκοτεινή διάσταση.

Στα τέλη του 19ου αιώνα ο στατιστικολόγος του Cambridge Sir Francis Galton, ξάδερφος του Δαρβίνου, έβγαλε το πρότυπο για τη μέτρηση του δείκτη νοημοσύνης. Επηρεασμένος από την περίφημη θεωρία του συγγενή του, ο Galton προσπάθησε να δημιουργήσει κάτι εξίσου επαναστατικό, το οποίο όμως να επικεντρώνεται στην κοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου. Προσπάθησε δηλαδή να δείξει ότι η νοημοσύνη είναι μια έμφυτη, βιολογική κατηγορία που υπάρχει στο μυαλό μας. Αν όμως συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε κάποιοι από εμάς μπορούν να γεννηθούν με περισσότερη νοημοσύνη από τους άλλους.

H «θεωρία» του Galton εφοδίασε με την απαραίτητη δόση ψευδοεπιστήμης μια ήδη ρατσιστική και ιμπεριαλιστική οπτική. Εισήγαγε τον όρο «ευγονική» στην γλώσσα και έγινε πρωτοπόρος της έννοιας της κληρονομικής νοημοσύνης , που περνάει από γενιά σε γενιά στους λευκούς Ευρωπαίους και που διακόπτεται και απειλείται από την ενσωμάτωση «λιγότερο έξυπνων φυλών».

Ο αμερικανικός Νότος καταβρόχθησε αυτήν την άποψη. Το 1906, στην Βιρτζίνια, ο γιατρός Robert Bennet Bean δημοσίευσε ένα άρθρο στο οποίο ισχυριζόταν πως μπορούσε να αποδείξει την κατωτερότητα των μαύρων ανθρώπων. Αυτή η μελέτη θα δώσει ώθηση στο αναπτυσσόμενι κίνημα της ευγονικής στις ΗΠΑ, μια κίνηση που θα οδηγούσε στον περιορισμό της μετανάστευσης δια νόμου το 1924 και στην αναγκαστική στείρωση χιλιάδων γυναικών, κυρίως Αφροαμερικανών.

Τα τεστ νοημοσύνης, τα οποία φιλοδοξούσαν να αποδείξουν την έμφυτη, πνευματική κατωτερότητα των μαύρων και των άλλων μειονοτήτων ήταν στην πραγματικότητα πολύ παραπλανητικό. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας Richard Nesbit, στην πραγματικότητα τα τεστ αποκρύπτουν το ρόλο που διαδραματίζουν οι κοινωνικές σχέσεις. Ο Nesbit εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι ένα παιδί που μεγάλωσε σε μια εύπορη οικογένεια μπορεί να έχουν, κατά μέσο όρο, έως 25 μονάδες υψηλότερο IQ από αυτούς που ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Στις ΗΠΑ, στην εποχή του Απαρτχάιντ, τα μαύρα παιδιά είχαν (και συνεχίζουν να έχουν) πολύ μικρότερη πρόσβαση στην εκπαίδευση. Με άλλα λόγια, δεν ήταν σε θέση να εξασκήσουν και να βελτιώσουν τις δεξιότητες, τις οποίες προσμετρούν τα τεστ νοημοσύνης. 

Χάρη στο έργο επιστημόνων όπως ο Stephen Jay Gould, οι οποίοι κατακρίνουν κατά καιρούς τα IQ τεστ, εκείνοι που συνεχίζουν να τα χρησιμοποιούν για να ενισχύσουν τις ρατσιστικές τους απόψεις περιορίζονται στους τρελούς και γραφικούς τύπους των κινημάτων για την λευκή υπεροχή.

Ωστόσο, η έννοια της «έμφυτης νοημοσύνης» μεταλλάχθηκε, με σκοπό να προσαρμοστεί και έναν κόσμο μετά-απαρτχάιντ. Έχει μετατοπιστεί από τον φυλετικό της προσανατολισμό, δίνοντας έμφαση στο φύλο και την τάξη, αποκτώντας έναν πολύ πιο ελευθεριακό χαρακτήρα.

Πλέον, πολλοί δίνουν έμφαση στις θεωρίες «πολλαπλής νοημοσύνης», οι οποίες τείνουν να υποστηρίζουν ότι κάθε παιδί έχει ευλογηθεί με μια έμφυτη ευφυΐα. Ο Μπομπ είναι λογικός, η Μάντι έχει μουσικό χάρισμα, κ.ο.κ. Μέχρι ένα σημείο, τέτοιες θεωρίες έχουν ένα προοδευτικό χαρακτήρα. Τουλάχιστον δεν προσπαθούν να αποδείξουν ότι συγκεκριμένες εθνοτικές ομάδες είναι είτε εγγενώς ηλίθιοι ή εγγενώς έξυπνοι. Η «πολλαπλή νοημοσύνη» επιδιώκει να αποδείξει ότι ένα παιδί μπορεί να είναι προικισμένο με διαφορετικούς τρόπους. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν απομακρύνει την έννοια του «έμφυτου» -αντίθετα, τους πολλαπλασιάζουν.

Αυτό είναι το πρόβλημα. Σίγουρα κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης ενός παιδιού, αυτό θα γίνει καλύτερο σε κάποια πράγματα απ’ ό,τι σε άλλα. Αλλά, όταν κάποιος θεωρητικολογεί για μια έμφυτη προδιάθεση, οι κοινωνικές συνθήκες μένουν στο παρασκήνιο. Δηλαδή, για αυτόν δεν έχει σημασία που πχ. ο David βρίσκεται σε μια τάξη, με κάθε δυνατό εκπαιδευτικό πόρο και με μόνο 3 συμμαθητές και που ο Derek βρίσκεται σε μια σκονισμένη αίθουσα με άλλους 30. Το μόνο που είναι σημαντικό είναι πως η νοημοσύνη του David είναι μαθηματική, ενώ του Derek κιναισθητική. Αν ο Derek βρεθεί σε μια χαμηλά αμειβόμενη θέση και ο David γίνει βουλευτής, εκπληρώνουν απλώς την γενετική τους μοίρα. Η θεωρία της «πολλαπλής νοημοσύνης» είναι πλήρως εμποτισμένη με τη λογική του status quo.

Η μητέρα μου είχε επιλέξει να μην σπουδάσει μαθηματικά, γιατί ένας καθηγητής της είχε πει πως οι γυναίκες είναι καλές μόνο για την οικιακή οικονομία. Τέτοια παραδείγματα είναι θλιβερά και αποδεικνύουν πως οι θεωρίες νοημοσύνης δεν χρησιμεύουν για να εντοπίσουν την την εξυπνάδα στα παιδιά, παρά μόνο για να την περιορίσουν.

(*) Ο Tony McKenna αρθρογραφεί τακτικά στη Huffington Post (UK) και στο counterfire.org