Η πρόσφατη ανακάλυψη τουλάχιστον πέντε απολιθωμάτων στο Μαρόκο, στην περιοχή Τζεμπέλ Ιρχούντ, αλλάζει την μέχρι πρότινος κοινά αποδεκτή αφήγηση για την εξέλιξη του ανθρώπου, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο εξαπλώθηκε από την Αφρική σε όλο τον κόσμο.

Ads

«Τα ευρήματα αντιπροσωπεύουν τις ρίζες του είδους μας, τον παλαιότερο Homo  Sapiens που βρέθηκε ποτέ στην Αφρική ή αλλού», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου πριν από λίγες ημέρες ο Jean-Jacques Hublin, καθηγητής Παλαιοανθρωπολογίας στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ στη Λειψία.

Μέχρι σήμερα, τα παλαιότερα ανθρώπινα απολιθώματα που είχαν βρεθεί -στην περιοχή Όμο Κιμπίς της Αιθιοπίας- ήταν περίπου 200.000 ετών.

Πρόκειται για τις ανακαλύψεις οι οποίες συνέβαλαν στη θεμελίωση της κυρίαρχης θεωρίας που διατύπωσαν οι ανθρωπολόγοι κατά τις τελευταίες δεκαετίες, σύμφωνα με την οποία ο σύγχρονος άνθρωπος Homo sapiens, εξελίχθηκε στην Ανατολική Αφρική και στη συνέχεια μετανάστευσε προς βορρά στην Ασία και την Ευρώπη. Εξού και η περιοχή ονομάστηκε «λίκνο της ανθρωπότητας» (παρότι τον τίτλο διεκδικεί και η Νότια Αφρική).

Ads

Όπως γράφει το smithsonianmag.com «τα νέα ευρήματα ‘ταράζουν’ την αντίληψη που είχαμε με πολλούς τρόπους» δήλωσε ο Hublin.

Τα απολιθώματα που μελέτησε η ομάδα του προέρχονται από ένα σπήλαιο στο κεντρικό Μαρόκο, που βρίσκεται χιλιάδες μίλια μακριά από την Ανατολική Αφρική.

Οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι πριν από 300.000 χρόνια, οι σύγχρονοι άνθρωποι είχαν ήδη εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Αφρική, υπενθυμίζοντας ότι την εποχή εκείνη ήταν πιο εύκολο να διασχίσει κανείς την ήπειρο, καθώς εκεί όπου βρίσκεται σήμερα η έρημος Σαχάρα ήταν πλούσιοι λειμώνες και λίμνες.

«Πολύ πριν γίνει η έξοδος του Homo sapiens από την Αφρική για άλλα μέρη, υπήρξε η ευρεία διασπορά του εντός της ηπείρου» είπε ο Jean-Jacques Hublin.

Αυτό που ακόμη δεν έχει αποσαφηνιστεί είναι πού ακριβώς στην Αφρική εξελίχθηκε αρχικά ο σύγχρονος άνθρωπος, εξηγώντας ότι, μόνο περαιτέρω ανακαλύψεις απολιθωμάτων μπορούν να δώσουν απαντήσεις.

image

Το σημείο όπου ανακαλύφθηκαν τα απολιθώματα δεν είναι καινούργιο. Στην πραγματικότητα, τα πρώτα λείψανα, τα πρώτα απολιθώματα είχαν βρεθεί στη δεκαετία του 1960 από ανθρακωρύχους που αναζητούσαν κρυσταλλικό ορυκτό βαρύτη.

Ωστόσο, επειδή οι ανθρακωρύχοι δεν ακολούθησαν την τυπική διαδικασία στην ανάκτηση υπολειμμάτων, οι ανθρωπολόγοι δεν μπόρεσαν να δώσουν ακριβή χρονολόγηση, μόνο κατά προσέγγιση, εκτιμώντας με τη μέθοδο του άνθρακα 14 ότι τα οστά ήταν ηλικίας 40.000. Το 2006, έγινε νέα προσπάθεια χρονολόγησης -με τη μέθοδο συντονισμού του spin των ηλεκτρονίων- η οποία έδωσε μια ηλικία 160.000 ετών -πιο κοντά στην πραγματικότητα, αλλά πάλι ανακριβή.

image

Εν τω μεταξύ, η προσοχή των ανθρωπολόγων είχε στραφεί στην Αιθιοπία, όπου ο παλαιοανθρωπολόγος Richard Leakey συγκλόνιζε τον κόσμο με τις ανακαλύψεις του αρχαιότερου  Homo  Sapiens -ή τουλάχιστον, αυτό νόμιζε- ηλικίας περίπου 195.000 ετών.

Ο Hublin δεν είχε τελειώσει με το Μαρόκο. Επέστρεψε ξανά και ξανά τις δεκαετίες του 1980 και 1990, προτού ξεκινήσει ανασκαφή ευρείας κλίμακας το 2004. Τελικά, η ομάδα του ανακάλυψε δόντια και υπολείμματα κρανίου, τα οποία ήταν ένα περίεργο μείγμα εντυπωσιακά σύγχρονων ανθρώπινων χαρακτηριστικών, αλλά με πρωτόγονο σχήμα κρανίου. Στο ίδιο ίζημα βρέθηκαν εργαλεία από πυριτόλιθο, μερικά από τα οποία είχαν απανθρακωθεί και τα οποία χρονολογήθηκαν με τη μέθοδο της θερμοφωταύγειας.

Τα νέα ευρήματα

Οι νέες ανασκαφές στην περιοχή έφεραν στο φως 16 πρόσθετα ανθρώπινα απολιθώματα από τουλάχιστον πέντε άτομα, μεταξύ των οποίων και ένα μερικά διατηρημένο κρανίο και μία κάτω γνάθος.

Παράλληλα, βρέθηκαν λίθινα εργαλεία και οστά ζώων, από γαζέλες, καθώς επίσης από ζέβρες, βούβαλους, γκνου, λαγούς, χελώνες, ακανθόχοιρους, φίδια, ίσως ακόμη και αυγά στρουθοκαμήλων, πράγμα που αποκαλύπτει το μάλλον πλούσιο «μενού» των πρώτων προγόνων μας. Η ανάλυση χρονολόγησε τα οστά ορισμένων ζώων προ 337.000 έως 374.000 ετών.

image

Χρησιμοποιώντας άλλη μέθοδο ραδιοχρονολόγησης ο Hublin προσδιόρισε ότι τα δόντια στη σιαγόνα είναι ηλικίας 286.000 ετών.

Η τελευταία επιστημονική πρόκληση, ωστόσο, ήταν να αναγνωριστούν τα απολιθώματα ως Homo sapiens. Με προηγμένη τεχνολογία απεικόνισης 3D, οι ερευνητές μπόρεσαν να κάνουν πλήρη αναδόμηση του προσώπου, η ομοιότητα του οποίου με τον σύγχρονο άνθρωπο είναι εντυπωσιακή.

«Το πρόσωπό τους είναι το πρόσωπο των ανθρώπων που θα μπορούμε να συναντήσουμε σήμερα στο δρόμο», δήλωσε ο Hublin  στους Financial Times.

Η αξιοσημείωτη διαφορά μεταξύ ημών και του Homo sapiens είναι το διαφορετικό σχήμα της κεφαλής. Ο εγκέφαλος του Homo sapiens ήταν μεγάλος όσο ο δικός μας, αλλά μακρύτερος και λιγότερο στρογγυλός.

Οι στρογγυλός εγκέφαλος είναι βασικό χαρακτηριστικό του σύγχρονου ανθρώπου, αν και οι επιστήμονες δεν μπορούν να πουν με ακρίβεια πώς άλλαξε τον τρόπο που σκεφτόμαστε. «Η ιστορία του είδους μας τα τελευταία 300.000 χρόνια είναι κυρίως η εξέλιξη του εγκεφάλου μας», λέει ο Hublin.

Οι αντιδράσεις της επιστημονικής κοινότητας 

Για τον Zeray Alemseged, παλαιοντολόγο στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, το έργο του Hublin είναι μια «πολύ σημαντική ανακάλυψη».

«Τα ευρήματα τοποθετούνται σε μια κρίσιμη χρονική περίοδο, κατά την οποία θα μπορούσαν να έχουν εξελιχθεί τα πρώτα μέλη του είδους μας», είπε συμπληρώνοντας ότι  «είναι ζωτικής σημασίας για την καλύτερη κατανόηση των προτύπων της σωματικής και συμπεριφορικής εξέλιξης του ανθρώπου στην αφρικανική ήπειρο».

image

Ο παλαιοανθρωπολόγος Rick Potts, επικεφαλής του Smithsonian Institution’s Human Origins Program, δεν είναι ακόμη πεπεισμένος.

Μιλώντας στη Washington Post, αναφέρθηκε στον τρόπο με τον οποίον συνδέονται τα νέα απολιθώματα με όσα ήρθαν τυχαία στο φως τη δεκαετία του 1960, καθώς και για το αν η θερμοφωταύγεια είναι η καλύτερη μέθοδος χρονολόγησης για τη συγκεκριμένη περιοχή. «Αναμφισβήτητα η θεωρία θα δοκιμαστεί ξανά και ξανά από τα απολιθώματα που θα βρούμε στο μέλλον» σημείωσε.