Αυτό που οδήγησε στην κατάρρευση ενός αρχαίου πολιτισμού στο νησί του Πάσχα, μια απομακρυσμένη έκταση άγριας φύσης που βρίσκεται στον Ειρηνικό ωκεανό και είναι επαρχία της Χιλής, είναι από καιρό ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της αρχαιολογίας.

Η επικρατούσα θεωρία είναι ότι οι κάτοικοι Rapa Nui που ζούσαν στο νησί οδηγήθηκαν σε μια οικολογική αυτοκτονία, κατέστρεψαν δηλαδή απερίσκεπτα το περιβάλλον τους, εξάντλησαν όλους τους φυσικούς τους πόρους και τελικά έμειναν χωρίς φαγητό. Είναι όμως τελικά προκάλεσε  αυτός ο λόγος που οδήγησε στην κατάρρευση τους;  Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο American Journal of Physical Anthropology, διαφωνεί με αυτή την άποψη, δείχνοντας ότι ο αρχαίος πληθυσμός μπόρεσε να προσαρμοστεί στις σκληρές συνθήκες του νησιού με μια πιο ισορροπημένη χρήση των πόρων.

Το νησί του Πάσχα, γνωστό για τα μεγάλα πέτρινα αγάλματα του, συχνά χρησιμεύει ως προειδοποιητική ιστορία για το πώς η ανυπολόγιστη ανθρώπινη δραστηριότητα, μπορεί να οδηγήσει σε οικολογική καταστροφή και στην κατάρρευση μιας ανθηρής κοινότητας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, αυτές οι “Μαλθουσιανές” προσεγγίσεις άρχισαν σταδιακά να αποδυναμώνονται εξαιτίας νέων ευρημάτων.  Για παράδειγμα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ο αρουραίος του Ειρηνικού εισήχθη στο νησί λίγο μετά την αποικιοκρατία του, κάπου στις αρχές του 18ου αιώνα. Οι αρουραίοι εκτιμάται πως μπορεί να έχουν συμβάλει σε μεγαλύτερο βαθμό από τους ανθρώπους στην καταστροφή των τεράστιων φοινικοδασών της περιοχής.

Μια νέα έρευνα όμως, με επικεφαλής την Cat Jarman του Πανεπιστήμιου του Μπρίστολ, έρχεται να προκαλέσει ένα ριζικό πλήγμα στην κυρίαρχια θεωρία. Οι επιστήμονες διερεύνησαν τη διατροφή των κατοίκων Rapa Nui, για την οποία λίγα πράγματα ήταν γνωστά και τα αποτελέσματα της έρευνας ενδεχομένως να αποτελούν και το κλειδί για τα αναπάντητα ερωτήματα, καθώς αυτή η γνώση είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση των όσων συνέβησαν στο νησί του Πάσχα. 

Ειδικότερα, οι ερευνητές εξέτασαν ευρήματα, κυρίως ανθρώπινους σκελετούς, ζωικά και βοτανικά υπολείμματα που ανακαλύφθηκαν στο νησί και χρονολογούνται από το 1400 π.Χ. μέχρι τα τελευταία χρόνια. Η Jarman σε συνεργασία με τον Brian Popp του πανεπιστήμιου της Hawaii  προχώρησαν στη διεξαγωγή ειδικών αναλύσεων για να εξετάσουν τη διατροφή των ιθαγενών και κυρίως πόσα άτομα κατανάλωναν θαλάσσιους πόρους σε σχέση με τους χερσαίους.

Τα αποτελέσματα των αναλύσεων έδειξαν ότι περίπου το ήμισυ της πρωτεΐνης στη δίαιτα των Rapa Nui προερχόταν από θαλάσσιες πηγές, ποσοστό πολύ υψηλότερο σε σχέση με τις προηγούμενες εκτιμήσεις. Επιπλέον, η αυξημένη συγκέντρωση αζώτου στα ανθρώπινα δείγματα, πολύ υψηλότερη από το φυσιολογικό, υποδηλώνει ότι ο πληθυσμός εμπλούτιζε τα εδάφη με διαφόρων ειδών λιπάσματα γιατί ήταν φτωχά σε θρεπτικά συστατικά.

Αυτά τα ευρήματα από τη μία αποκαλύπτουν ότι οι Rapa Nui είχαν γνώση για τη φτωχή γονιμότητα του εδάφους και την ενίσχυαν με λιπάσματα και από την άλλη πως δεν σταμάτησαν ποτέ να ψαρεύουν καθώς η μισή από την πρωτεΐνη που λάμβαναν προερχόταν, μέχρι τέλους, από υδρόβιους οργανισμούς. Μάλιστα διαπιστώθηκε πως διαχρονικά βασιζόταν κυρίως στη θάλασσα

“Διαπιστώσαμε ότι είχαν επικεντρωθεί στη θαλάσσια διατροφή, και όχι στα προϊόντα από την καλλιέργεια της γης. Επίσης, μάθαμε ότι αυτά που έπαιρναν από τους χερσαίους πόρους προέρχονταν από αρκετά τροποποιημένες καλλιέργειες, που σημαίνει ότι εμπλουτίζονταν τα εδάφη με λιπάσματα για να επιβιώσουν”, δήλωσε ο Carl Lipo, από το Πανεπιστήμιο του Binghamton, που επίσης συμμετείχα στην έρευνα. “Οι Ράπα Νούι, αξιοποίησαν έξυπνα τους διαθέσιμους πόρους. Και όλες οι παρανοήσεις για αυτούς προέρχονται από τις προκαταλήψεις των Ευρωπαίων. Ουσιαστικά οι Ευρωπαίοι έλεγαν «Πως πρέπει να είναι μια φάρμα;». Και όταν δεν έμοιαζε με αυτό που εκείνοι είχαν στο μυαλό τους, υπέθεταν πως κάτι κακό πρέπει να είχε συμβεί ενώ στην πραγματικότητα οι κάτοικοι του νησιού έκαναν κάτι πολύ έξυπνο”, πρόσθεσε.

Συνεπώς, η θεωρία περί οικολογικής κατάρρευσης αποδυναμώνεται σηματικά, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της αυτοκαταστροφής. Οι νέες πληροφορίες είναι αντικρουόμενες με το επιχείρημα που θέλει αυτούς τους ανθρώπους να κάνουν αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων και να υποβαθμίζουν το τοπικό οικοσύστημα. Αυτή η αρχαία κοινότητα ήταν πολύ πιο περίπλοκη και ενδιαφέρουσα από ό, τι πιστεύαμε τόσο καιρό. Το μυστήριο παραμένει συνεπώς άλυτο και απαιτούνται νέες προσεγγίσεις.