Ενάμισι χρόνο μετά την προσθήκη ενός αινιγματικού νέου μέλους στο ανθρώπινο οικογενειακό δέντρο, μια ομάδα ερευνητών που εργάζονται στη Νότια Αφρική έδωσαν μια νέα σημαντική τροπή: το είδος θα μπορούσε να έχει μοιραστεί τον κόσμο με τον πρώιμο Homo sapiens.

Ads

Ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 2013 από δύο σπηλαιολόγους που εξερεύνησαν το σύστημα των σπηλαίων Rising Star κοντά στο Γιοχάνεσμπουργκ, έναν χώρο πλούσιο σε απολιθώματα. Οι σπηλαιολόγοι βρήκαν ένα μικροσκοπικό είδος με ώμους και έναν κορμό που παρέπεμπε σε πίθηκο , αλλά και με κάποια ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Το όνομά του, Homo naledi.

Η ομάδα που διευθύνεται από τον παλαιοντολόγο του Πανεπιστήμιου του Witwatersrand (Wits), Lee Berger, έδωσε μια ηλικιακή κλίμακα για τα κατάλοιπα για πρώτη φορά το 2015: Μεταξύ 236.000 και 335.000 ετών. Η ομάδα αναφέρει επίσης έναν δεύτερο θάλαμο μέσα στο Rising Star που περιέχει τα υπόλοιπα απολιθώματα του Homo naledi.

image

Ads

Εάν οι ημερομηνίες αυτές επιβεβαιωθούν, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι, ενώ το δικό μας είδος εξελίχθηκε από άλλους προγόνους με μεγάλους εγκεφάλους, μια γραμμή εξέλιξης ενός είδους με μικρότερο εγκέφαλο προέκυψε από πολύ προγενέστερη περίοδο, ίσως πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια ή και περισσότερο. Η προτεινόμενη ηλικιακή κλίμακα για τα εν λόγω απολιθώματα επικαλύπτεται με την πρώιμη μέση εποχή του Λίθου, προτείνοντας μια προκλητική, αν και μη αποδεδειγμένη πιθανότητα: ‘Οτι το πέτρινο εργαλείο στη Νότιο Αφρική εκείνης της εποχής δεν ήταν έργο μόνο των ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων.

Ο Berger το θέτει ως εξής σε σχετικό αφιέρωμα στο National Geographic: Πώς ξέρουμε ότι το συγκεκριμένο σύστημα σπηλαίων που θεωρούνται παραδείγματα της εμφάνισης της σύγχρονης ανθρώπινης συμπεριφοράς δεν κατασκευάστηκε από τον Homo naledi; Μπορούμε να φανταστούμε πόσο αποδομητικό θα μπορούσε να είναι αυτό;

image

Όταν ο Homo naledi έκανε το δημόσιο ντεμπούτο του το 2015, αρκετές βασικές λεπτομέρειες για το είδος εξακολουθούσαν να κρύβονται στις σκιές. Μάλιστα, οι αρχικές ανακοινώσεις απογοήτευσαν τους επιστήμονες.

Ορισμένες μελέτες προσπάθησαν να γεμίσουν το κενό συγκρίνοντας το κρανίο και τα δόντια με άλλα ανθρωποειδή. Ετσι, υπήρχαν ερευνητές που πρότειναν χρονολογήσεις ακόμη και 912.000 ετών… συν πλην περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια.

Ωστόσο, η ομάδα του Berger επέμενε ότι ο Homo naledi ήταν νεότερος και τεκμηρίωσαν την άποψή τους μέσα από άλλες αναλυτικές μεθόδους χρονολόγησης. Γεγονός το οποίο οδηγεί τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι ο καθορισμός ηλικίας στα απολιθώματα με βάση το σχήμα τους ενέχει κινδύνους.

Ο Berger και οι συνεργάτες του ανακοίνωσαν την περασμένη Τρίτη ότι ανακάλυψαν άλλο ένα υπόγειο θάλαμο με απολιθώματα του Homo naledi.

image

Ο δεύτερος θάλαμος, ονομάζεται Lesedi και περιέχει πάνω από 1.500 δείγματα του Homo naledi. Περίπου 130 επιπλέον δείγματα έχουν ανακτηθεί από το τμήμα Lesedi μέχρι στιγμής, που αντιπροσωπεύουν δύο ενήλικες και τουλάχιστον ένα παιδί. Ένας από τους δύο ενήλικες σκελετούς, πιθανώς αρσενικός, είναι αξιοσημείωτα πλήρης και περιλαμβάνει ένα κρανίο με πολλά από τα οστά του προσώπου να διατηρούνται, συμπληρώνοντας κρίσιμες πληροφορίες που λείπουν από το αρχικό εύρημα.

Γι’ αυτό και η ομάδα τον ονόμασε «Νέο», που στην διάλεκτο Sesotho σημαίνει «δώρο».

Ο Νέο είναι πραγματικά συγκρίσιμος σε επίπεδο  συντήρησης με τον σκελετό της Λούσι, του περίφημου πλήρους σκελετού του Australopithecus afarensis από την Αιθιοπία, των 3,2 εκατομμυρίων ετών. Οι επιστήμονες λένε ότι λείπουν κάποια κομμάτια που έχει η Λούσι, αλλά έχουμε και κάποια μέρη που η Λούσι δεν έχει.

Υπό το φως της ανακάλυψης του θαλάμου Lesedi, η ομάδα του Berger υποθέτει ότι με κάποια μορφή ή τρόπο, ο Homo naledi χρησιμοποίησε το σύστημα του Rising Star ως ένα μέρος για να αποθέσει τους νεκρούς του.

Αυτή η τολμηρή θεωρία προέκυψε από το ότι οι θάλαμοι περιέχουν σχεδόν αποκλειστικά κατάλοιπα του Homo naledi, κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο αφού συνήθως στις σπηλιές υπάρχουν και ζωικά κατάλοιπα (αν και ο θάλαμος Lesedi περιέχει, όντως ορισμένα ζωϊκά κατάλοιπα). Επιπλέον, ο Berger και οι συνεργάτες του δεν έχουν βρει ακόμα εναλλακτικές εισόδους στους θαλάμους.

«Ποιες είναι οι πιθανότητες να έχετε κάποιο φυσικό φαινόμενο που να έχει αφήσει συσσωρεύσεις πολλαπλών σωμάτων, ενήλικων και νεαρών, σε δύο πολύ χωρισμένα τμήματα της σπηλιάς, σε πολύ παρόμοιες συνθήκες εναπόθεσης» αναρωτιούνται οι επιστήμονες της ομάδας. «Είναι πολύ δύσκολο να πιστέψουμε ότι πρόκειται για κάποιου είδους σύμπτωση».

Ωστόσο, πολλοί μελετητές απαιτούν περισσότερες αποδείξεις.  Ο Chris Stringer, ανθρωπολόγος στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Λονδίνο, για παράδειγμα, θεωρεί περίπλοκη μια τέτοια συμπεριφορά και απίθανη για ένα πλάσμα με μέγεθος εγκεφάλου κοντά σε εκείνο ενός γορίλλα, ειδικά όταν πρέπει να προστεθεί και η απαίτηση για την ελεγχόμενη χρήση φωτιάς ώστε να μπορεί να βλέπει στο σκοτάδι των σπηλαίων.

image

Ωστόσο, το γεγονός ότι οι νεκροί  Homo naledi μοιάζει να έχουν τοποθετηθεί εκεί παραμένει. Αυτό όμως λένε οι ειδικοί δεν οδηγεί απαραιτήτως σε ανθρώπινη τελετουργία ή λογική. Δεν σκάβουν μια τρύπα. Δεν υπάρχουν εργαλεία. Δεν πρόκειται για ένα είδος τελετουργίας που συναντάται στον Homo sapiens και τους Νεάντερταλ.

Ο Berger και η ομάδα του δεν έχουν χρονολογήσει τα λείψανα Lesedi και οι χρονολογήσεις που έχουν από το Dinaledi δεν καταγράφουν την διάρκεια του Homo naledi ως είδος. Αλλά το σύντομο «στιγμιότυπο» της χρονολόγησης δείχνει την αρχή της μέσης εποχής του λίθου, μια εποχή που το γένος Homo ήταν ακόμα ένας ποικίλος, μπερδεμένος «θάμνος». Πριν από 230.000 έως 330.000 χρόνια δεν υπήρχαν μόνο οι πρόγονοι των ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων στο τοπίο: Θα υπήρχαν Νεάντερταλ στην Ευρώπη και την Ασία, οι Denisovans στην Ασία, ενδεχομένως κάποιες Ευρασιατικές γραμμές εξέλιξης των προγόνων μας Homo erectus, καθώς και οι πρόγονοι του Homo floresiensis.

Εξακολουθεί όμως να είναι ασαφές το πώς Homo naledi ταιριάζει στο δέντρο της ανθρωπότητας. Οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι ο άμεσος πρόγονος του Homo sapiens ήταν ο Homo erectus, ο οποίος εμφανίστηκε για πρώτη φορά πριν από 1,8 εκατομμύρια χρόνια. Αλλά Berger και η ομάδα του υποστηρίζουν ότι η μορφολογία του Homo naledi υποδηλώνει ότι θα μπορούσε στην πραγματικότητα να είναι καλύτερος υποψήφιος για τον πιο πρόσφατο πρόγονο μας, που επέζησε εκατομμύρια χρόνια, παράλληλα με τη δημιουργία του κλάδου που οδηγεί στους σύγχρονους ανθρώπους.

«Μπορεί να μην αποδειχθεί ότι είναι στην άμεση  γραμμή εξέλιξης προς τον άνθρωπο», λέει ο William Kimbel, διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρώπινης Προέλευσης στο κρατικό πανεπιστήμιο της Αριζόνα. «Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ασήμαντο. Είναι συναρπαστικό».

Οι επιστήμονες λένε ότι δεν πρέπει να σοκαριζόμαστε από το ότι υπήρχαν και άλλα εξελικτικά πειράματα στο Πλειστόκαινο που μπορεί να συνέβαλαν στην εμφάνιση του Homo sapiens. Ο Homo naledi δείχνει ότι η Αφρική πιθανότατα φιλοξενεί και άλλες παλαιοανθρωπολογικές εκπλήξεις.

Η ομάδα του Berger υποστηρίζει επίσης ότι αν ο Homo naledi και οι σύγχρονοι άνθρωποι ζούσαν ο ένας δίπλα στον άλλο, τα πέτρινα εργαλεία εκείνης της περιόδου που βρέθηκαν στην Νότια Αφρική ίσως δεν ήταν έργο ανθρώπων. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, έρχεται σε αντίθεση με τον ισχυρισμό ότι η Ανατολική Αφρική επώασε την πρώιμη εξέλιξη της ανθρωπότητας, μια αφήγηση που βασίζεται σε πλούσια ανθρώπινα απολιθώματα στην Αιθιοπία, την Κένυα και την Τανζανία.

Ο Berger αναγνωρίζει ότι το επιχείρημά του θα αποδειχθεί αμφιλεγόμενο. Τονίζει όμως ότι ο Homo naledi είναι μια ενδιαφέρουσα εκδοχή της εξέλιξης.

Ο Bernard Wood, ένας παλαιοανθρωπολόγος στο πανεπιστήμιο George Washington, σημειώνει ότι σε κάθε περίπτωση, ο διάλογος για το πού προέκυψε ο Homo μπορεί να αναθερμανθεί άσκοπα.

«Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι δεν θα πέσουμε στην παγίδα της υποθέσεως ότι όλα τα σημαντικά γεγονότα στην εξέλιξη της ανθρωπότητας συνέβησαν όπου έχουμε την καλή τύχη να βρούμε απολιθώματα», λέει ο Wood. «Δεν έχει νόημα να ανατρέψουμε μια λανθασμένη υπόθεση του Κήπου της Εδέμ με μια άλλη εξίσου λανθασμένη υπόθεση του Κήπου της Εδέμ. Πρέπει όλοι να χαλαρώσουμε, να πάρουμε μια βαθιά ανάσα και να γιορτάσουμε το γεγονός ότι πρόκειται για ενδιαφέρουσες ενδείξεις».

Φαίνεται πάντως ότι τα επόμενα χρόνια θα υπάρχουν αφορμές για επιστημονικούς εορτασμού, αφού εκτιμάται ότι μέχρι σήμερα έχει ερευνηθεί λιγότερο από το 5% του θαλάμου Dinaledi και ο Lesedi πιθανότατα περιέχει και άλλα υπολείμματα. Η ομάδα είναι επίσης απασχολημένη με την αναζήτηση άλλων συστημάτων σπηλαίων σε κοντινή απόσταση, σε αναζήτηση άλλων στοιχείων των αρχαίων ξαδέρφων μας.