Η υπερβολική εμπιστοσύνη που δείχνουν οι άνθρωποι στην τεχνολογία και τις δυνατότητες που αυτή τους παρέχει, συχνά οδηγεί σε λάθη και ατυχήματα με τραγικές συνέπειες.

Η τάση αυτή των ανθρώπων,  η ονομαζόμενη και Προκατάληψη του Αυτοματισμού (Automation Bias), τους κάνει να είναι λιγότερο ικανοί στο να ανακαλύπτουν δυσλειτουργίες όταν τον έλεγχο της κατάστασης τον έχει ένας υπολογιστής.

“Η υπερεμπιστοσύνη αποτελεί  ένα λάθος γιγαντιαίων διαστάσεων” δηλώνει ερευνητής του Πανεπιστημίου της Οκλαχόμα. Προσθέτει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν την ικανότητα να συμπεράνουν πόσο αξιόπιστη ή όχι είναι μια τεχνολογία.

Απο την άλλη η απόλυτη δυσπιστία απέναντι στην τεχνολογία και τη χρησιμότητα της μπορεί αν δημιουργήσει πρόβλημα, στις περιπτώσεις που η χρήση ενός υπολογιστή θα μπορούσε να αποδειχθεί σωτήρια. Εκεί η καχυποψία μπορεί να οδηγήσει σε ένα ατύχημα.

Πτώση της Πτήσης 447 της Air France : παράδειγμα υπερεμπιστοσύνης

Σαν κλασικό παράδειγμα  της υπερεμπιστοσύνης απέναντι στην τεχνολογία και τα προβλήματα που μπορεί να επιφέρει αυτή, αναφέρεται η πτώση το 2009 της Πτήσης 447 της αεροπορικής εταιρείας Air France.

Οι πιλότοι της πτήσης αυτής φαίνεται να μην καταλάβαιναν, παρά τις προειδοποιήσεις των οργάνων του αεροσκάφους, οτι είχαν πέσει σε απώλεια στήριξης και ότι ο αυτόματος πιλότος είχε αποσυνδεθεί.

“Θα συντρίβουμε, δεν μπορεί να είναι αλήθεια. Τί συμβαίνει” ήταν τα τελευταία λόγια του κυβερνήτη του αεροσκάφους, πριν αυτό καταπέσει με αποτέλεσμα των θάνατο των 227 επιβατών και πληρώματος.

Συνήθως σε ένα αεροπορικό ατύχημα συντρέχουν πολλοί λόγοι, τόσο τεχνικοί όσο και ανθρώπινοι. Σύμφωνα όμως με τους ειδικούς στην περίπτωση της πτήσης 447 φταίχτης ήταν η υπερεμπιστοσύνη του πληρώματος στην τεχνολογία και την ικανότητά της να τους βγάλει από την δύσκολη κατάσταση

Οι χιμπατζήδες μας εξηγούν το γιατί

Στην προσπάθειά τους οι επιστήμονες να κατανοήσουν την υπερεμπιστοσύνη που δείχνουμε σαν είδος, διεξήγαγαν έρευνα πάνω στους κοντινούς μας συγγενείς τους χιμπατζήδες.

Κατά τη διάρκεια ενός πειράματος σε ένα καταφύγιο ζώων στην Κένυα, οι επιστήμονες τοποθέτησαν μια ειδική συσκευή μπροστά στους χιμπατζήδες, όπου με τη χρήση ενός σχοινίου εκείνοι μπορούσαν τραβώντας το να πάρουν μια ανταμοιβή με τη μορφή τροφής.

Η μία μορφή ανταμοιβής ήταν απλή, ένα κομμάτι μπανάνας. Η δεύτερη μορφή όμως ήταν  πιο περίπλοκη και περιλάμβανε μια μεγαλύτερη μερίδα τροφής δηλαδή δυο κομμάτια μπανάνας και μια φέτα από μήλο. Την δεύτερη αυτή επιλογή, τους την σέρβιρε είτε μια μηχανή είτε ένας άλλος χιμπατζής.

Κάποιες φορές όμως το θέμα περιπλέκονταν, με τη μηχανή να μην σερβίρει την ανταμοιβή, είτε ο χιμπατζής αρνιόταν να μοιραστεί την τροφή που κρατούσε. Άρα παρά την καλύτερη ανταμοιβή η δεύτερη επιλογή περιελάμβανε και έναν παράγοντα ρίσκου.

Οι χιμπατζήδες του πειράματος, ερχόντουσαν αντιμέτωποι άρα μεταξύ μιας κοινωνικής και μιας μη κοινωνικής επιλογής. Για να έχουν ελπίδα για μία καλύτερη ανταμοιβή, θα έπρεπε να δείξουν εμπιστοσύνη στην καλή θέληση ενός άλλου χιμπατζή ή μιας μηχανής.

Σύμφωνα με τη μελέτη οι συμμετέχοντες χιμπατζήδες, αν έβλεπαν απέναντί τους χιμπατζή τραβώντας το σχοινί αντιδρούσαν αρνητικά, αρνούμενοι να συνεχίσουν σε ποσοστό αρκετά μεγαλύτερο από ότι αν είχαν να αντιμετωπίσουν τη μηχανή, με τα ποσοστά άρνησης  στην μία περίπτωση να είναι στο 12% και στην άλλη μόλις στο 4%.

Με άλλα λόγια εμπιστεύονταν περισσότερο τη μηχανή.

“Ήταν αρκετά ποιο διστακτικοί όταν είχαν να αντιμετωπίσουν έναν χιμπατζή” δήλωσε η ερευνητής Lou Haux που σχεδίασε και υλοποίησε το πείραμα. “Είναι η λεγόμενη απέχθεια για την προδοσία, ο φόβος δηλαδή οτι κάποιο μέλος της φυλής τους  θα τους απογοητεύσει” πρόσθεση ο Lou τονίζοντας οτι η συμπεριφορά αυτή είναι κοινή και στους ανθρώπους.

Οι επιστήμονες το παρομοίασαν με έναν αυτόματο πωλητή αναψυκτικών, που δεν βγάζει το προϊόν παρόλο που ο πελάτης έβαλε στη σχισμή το κατάλληλο κέρμα. Σε αυτή την περίπτωση ο πελάτης θα δυσανασχετήσει σίγουρα, αλλά δεν θα αντιδράσει το ίδιο άσχημα όπως στην περίπτωση που ένας μπάρμαν αρνηθεί να του σερβίρει το ποτό που μόλις πλήρωσε αλλά αντίθετα το καταναλώνει μπροστά του.

Περαιτέρω έρευνα αλλάζει τα δεδομένα

Θέλοντας να εξάγει περισσότερα συμπεράσματα, η ομάδα διεξήγαγε και άλλο ένα παρόμοιο πείραμα, με μία διαφορετική ομάδα χιμπατζήδων. Η ομάδα αυτή είχε μια μεγαλύτερη εμπειρία σχετικά με τη δεύτερη πιο επισφαλή επιλογή, χάρη στη συμμετοχή τους στο προηγούμενο πείραμα.

Προς έκπληξή τους οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι χιμπατζήδες, σταμάτησαν να κάνουν διάκριση μεταξύ της μηχανής και του χιμπατζή. Η μεροληψία υπέρ της μηχανής φαίνεται να εξαλείφθηκε.

“Αυτό νομίζουμε ότι αποτελεί ένα συναρπαστικό εύρημα, η δυνατότητα τους δηλαδή να διακρίνουν μεταξύ του κοινωνικού κόσμου και του μη κοινωνικού κόσμου” δήλωσε ενθουσιασμένη η Haux.

Αυτό ήταν κατι το αναμενόμενο, με δεδομένο το πόσο σημαντική για τους χιμπατζήδες είναι η αλληλεπίδραση τους με το κοινωνικό τους περιβάλλον.

“Δεν υπάρχουν μελλοντικά προβλήματα όταν αντιμετωπίζεις μια μηχανή” δήλωσε η Darby Proctor ψυχολόγος. ‘Δεν υπάρχει ο φόβος για ένα επιπρόσθετο μελλοντικό κοινωνικό κόστος” συμπλήρωσε.

Εφόσον οι συμμετέχοντες στην έρευνα, έπρεπε μετά το τέλος αυτής να ξανανοιχθούνε με τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας τους, οι οποιεσδήποτε διαφωνίες και δυσκολίες θα τους έφερναν μπελάδες και περισσότερα προβλήματα.

Η Proxtor αμφισβητεί ουσιαστικά τα αποτελέσματα της πρώτης έρευνας και την εμπιστοσύνη προς την μηχανή. Πιστεύει ότι η αντίδραση ήταν περισσότερο αποτέλεσμα της δυσπιστίας που υπάρχει σε μια συμφωνία όταν συμμετέχει και άλλο μέλος της κοινότητας.

Δεν είμαστε έτοιμοι

Η εξέλιξη μοιάζει να επηρέασε την προθυμία των πρωτευόντων να αναμειχθούν με οτιδήποτε περιλαμβάνει αβεβαιότητα, βάση πάντα του αντίστοιχου κοινωνικού κινδύνου που μια αυτή περιλαμβάνει.

Απο την άλλη όμως η εξέλιξη δεν μοιάζει να προετοίμασε κατάλληλα τον άνθρωπο, ώστε να δείξει την κατάλληλη δυσπιστία απέναντι στην τεχνολογία.

Αυτό οφείλεται εν μέρη οτι για εκατομμύρια χρόνια, η ανθρωπότητα είχε να αντιμετωπίσει μόνο τον αστάθμητο ανθρώπινο παράγοντα. Στο σήμερα όμως που η τεχνολογία παίζει κομβικό ρόλο στην καθημερινή μας ζωή, τα πράγματα έχουν αλλάξει.

Και ξεφεύγοντας από τον ρόλο της εξέλιξης, οι τεχνολογικές γνώσεις του καθενός από εμάς, μαζί με τα κυρίαρχες κοινωνικές προσδοκίες, μοιάζουν  να επηρεάζουν τον βαθμό εμπιστοσύνης που δείχνουμε στην τεχνολογία.

Χαρακτηριστικά σε έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2019,  βρέθηκε ότι οι άνθρωποι είναι κατά 30 τις 100 πιθανότερο να αποκαλύψουν τα στοιχεία της πιστωτικής τους κάρτας κατά τη διάρκεια μιας γραπτής τους συνομιλίας, εάν πιστεύουν οτι ο ερωτών είναι ένας υπολογιστής και όχι κάποιος άλλος άνθρωπος. Η προθυμία αυτή αυξάνονταν όταν οι συμμετέχοντες είχαν ήδη δεδομένη την πεποίθηση ότι οι μηχανές είναι πιο  αξιόπιστες εκ ορισμού απο τους ανθρώπους.

Απο την άλλη η δυσπιστία απέναντι στις μηχανές και τους κινδύνους τους, παραμένει υπαρκτή. Σαν παράδειγμα αναφέρεται η γενικευμένη καχυποψία των καταναλωτών όσον αφορά στα οχήματα που μπορούν να κινηθούν σχετικά αυτόνομα στους δρόμους.

Κύριο ρόλο σε αυτή τη δυσπιστία φαίνεται να παίζει ο φοβος των ανθρώπων περι απώλειας της ανθρώπινής τους ταυτότητας αν επικρατήσουν οι αυτοματισμοί. Ταυτόχρονα η πεποίθηση οτι οι μηχανές δεν είναι το ίδιο ικανές στην εκτέλεση κάποιων ενεργειών σε σύγκριση με τον άνθρωπο δείχνει να δυναμώνει τα αισθήματα αυτά της δυσπιστίας.

Με δεδομένο ότι η υπερμπιστοσύνη και η παντελής έλλειψη εμπιστοσύνης στις σχέσεις μας με την τεχνολογία, υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ακόμα θα πρέπει να βρεθεί μια μέση οδός. Να εκπαιδευτεί κατάλληλα η ανθρωπότητα να είναι  δεκτική προς τους αυτοματισμούς, κρατώντας πάντα την κριτική σκέψη απέναντι σε τυχόν προβλήματά τους.