Η ιστορία της αντίστασης των φοιτητών στην δικτατορία της 21ης Απριλίου όπως καταγράφεται από τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών . Ο Μίμης Ανδρουλάκης μεταφέρει σε συνένετυξη του στο Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα, την προσωπική του εμπειρία από τα μάυρα χρόνια της χούντας και την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μπορείτε να διαβάσετε τις 50 μαρτυρίες στελεχών του φοιτητικού κινήματος, μελών παράνομων αντιστασιακών οργανώσεων, πανεπιστημιακών, καλλιτεχνών αλλά και ανθρώπων που υπηρέτησαν το καθεστώς των συνταγματαρχών στοΡεπορτάζ Χωρίς Σύνορα.

Ads

Λοιπόν πώς ξεκινάτε εσείς;

Λοιπόν εγώ τελειώνω το γυμνάσιο στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης και παρόλο που είχα πάρει βραβείο με την Αθηναϊκή Εταιρεία να πάω έξω ήρθα στην Αθήνα για να ανατρέψουμε τη χούντα, με αυτό το πάθος ήρθα.

Μπήκα στο πολυτεχνείο λοιπόν και έζησα αυτή τη μεγάλη ζύμωση της περιόδου 1969-1970-1971, μέσα στα πανεπιστήμια μέσα στο πολυτεχνείο, ήτανε η πιο δημιουργική περίοδος. Δηλαδή όλοι συζητάτε το πολυτεχνείο κι έτσι, για μένα τα καλύτερα χρόνια και τα πιο ουσιαστικά χρόνια ήτανε αυτά 1969-1970-1971, μαύρα χρόνια πέτρινα χρόνια αλλά διαβάζαμε από το πρωί μέχρι το βράδυ.

Στο πρώτο έτος του πολυτεχνείο και εγώ αλλά και όλοι είχαμε διαβάσει το κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ, από τον Άντερ Σμιθ μέχρι τον Ρικάρδο ας πούμε, ό,τι μπορούσες να φανταστείς. Δηλαδή τεράστια ιδεολογική και πολιτιστική δουλειά βάθους.

Το μεγάλο λοιπόν ερώτημα τότε ήτανε που θα πάει η αντίσταση. Έκανε ο Παναγούλης την ενέργεια και τι βγήκε; Ήτανε ας πούμε μια συμβολική χειρονομία. Που θα πάμε, στου Παναγούλη το δρόμο ξέρω ’γώ; Δεν έβλεπα φως. Ήτανε οι αστοί ξέρω ’γω οι δημοκράτες, σεβαστή κατά τα άλλα η Δημοκρατική Άμυνα, βάζανε μια βόμβα παίρνανε το BBC έσκασε η βόμβα και αυτό τι απήχηση είχε στον κόσμο;

Τότε λοιπόν μέσα στους κύκλους της αντίστασης, δηλαδή κυρίως αριστεροί φοιτητές αλλά και εργάτες όλων των αποκλίσεων και των παρεκκλίσεων από όλα τα ρεύματα, κυρίως όμως ελευθεριακοί αριστεροί δεν ανήκανε πουθενά και θέλανε ένα καινούριο ξεκίνημα. Τότε λοιπόν υπήρξε μία μεγάλη συζήτηση και ζύμωση μέσα στα μαύρα χρόνια της χούντας που θα πάμε. Δυο ήτανε βασικά οι γραμμές τότε σε μας ειδικά. Θα πάμε προς το αντάρτικο ή αντάρτικο πόλεων; Ή θα προσανατολιστούμε σε ένα μαζικό λαϊκό κίνημα κατά της χούντας ξεκινώντας από μικρά αιτήματα;

Εκεί πάνω γίνανε οι μεγάλοι διχασμοί ας πούμε. Ας πούμε σε μια δική μας κίνηση ομοσπονδιακή που είχανε μαζευτεί εκατό και νέοι, επιπέδου νέοι άνθρωποι ας πούμε, που έβγαζαν τότε ένα έντυπο ο Μαχητής. Έγινε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί κάτι, ούτε Μόσχα που λέμε, ούτε Πεκίνο, μια νέα ελευθεριακή αριστερά, ριζοσπαστική, προωθημένη, μοντέρνα. Αυτό ήτανε το μεγάλο δίλημμα. Θα πάμε στη γραμμή που είχε αναπτυχθεί στη Λατινική Αμερική ξέρω ’γω; Δεν έβλεπα προοπτική ούτε στον Κεδαρισμό ούτε στον Μαριγκέλ. Ή θα πάμε στο λαϊκό μαζικό κίνημα; Εγώ ήμουνα στη δεύτερη γραμμή κι εκεί πάνω χωρίσαμε κιόλας. Δηλαδή πίστευα ότι αν κάνουμε τον ένοπλο αγώνα τι θα κάνουμε; Μικρές ομάδες θα κάνανε ένα χτύπημα και μετά θα κρυβόντουσαν στις στοές επί δυο τρία χρόνια.

Θα έπρεπε λοιπόν να ξεκινάμε από μικρά πράγματα, όπως ξεκινήσαμε στο φοιτητικό κίνημα. Μα τα αιτήματα τα δημοκρατικά, μα οι υπογραφές, να βάλουμε σε κίνηση την ίδια τη μάζα. Να είναι χαλαρές, απλές κινήσεις, Επιτροπές εκλεγμένες ανακλητές. Και μάθαμε τους φοιτητές να μαζεύονται να εκλέγουνε δυο, τρία άτομα. Μας έπιανε η χούντα, μας έριχνε ξύλο αλλά δεν μπορούσε να μας δικάσει. Έπιανε εμάς, βγαίνανε άλλοι τρεις. Δεν μπορούσε να ελέγξει τίποτα πια.

Δηλαδή ακολουθήσαμε άλλο δρόμο πιο χαλαρό πιο ανοιχτό, ανοιχτή δουλειά. Από κει και πέρα οι παράνομες οργανώσεις ας κάνανε τη δουλειά τους, αλλά ανοίξτε τη δουλειά μέσα στη μάζα, μπορούν να πιάσουν ένα ολόκληρο έτος; Εμείς καταφέραμε μέσα στα χρόνια της χούντας στο πολυτεχνείο που το έχουνε ξεχάσει αυτό και είχαμε βγάλει Δημοκρατικά Συμβούλια σε δυο τρεις σχολές, Τοπογράφους, Χημικούς, ουσιαστικά ελέγχαμε το πολυτεχνείο. Ήμαστε η ίδια η εξουσία μέσα στο πολυτεχνείο χωρίς να έχει γίνει ακόμα το μεγάλο μπαμ.

Εκεί λοιπόν υπήρξε ο… πιστεύω ότι δικαιώθηκε ο δεύτερος δρόμος, ο δρόμος του μαζικού λαϊκού δημοκρατικού κινήματος με απλά αιτήματα, ξεκινήσαμε από πράγματα, ας το πούμε αναξιοπρεπή αιτήματα καμιά φορά μπορώ να σου πω, κι όμως αυτά δημιουργήσανε αυτή την έκρηξη που ήρθε την άνοιξη που ήρθε μετά. Και ήτανε νέοι ανένταχτοι, ήτανε στην ΚΝΕ, ήτανε στο Ρήγα Φεραίο, όπου κι αν ήτανε μπήκανε όλοι μέσα σε αυτό το κλίμα. Μπορεί να είχανε τις διαφορές τους, αλλά υπήρξε πράγματι μια άνοιξη.

Εσείς πως καταφέρατε και πήρατε το Συμβούλιο; Γιατί ήτανε μια μοναδική ιστορία, στους Τοπογράφους εννοώ.

Ναι και στους Χημικούς..

Γιατί έγινε νοθεία βέβαια.

Ναι, επιβάλλαμε την εξουσία ας πούμε. Επιβάλλαμε εξουσία, ήμαστε από πάνω ας πούμε. Για παράδειγμα να πω τώρα ένα αστείο ας πούμε, για να τελειώσουν να ψηφίσουν όλοι οι φοιτητές έγινε το εξής. Για να ελέγξουμε όλες τις κάλπες έγινε το γνωστό αστείο στο πολυτεχνείο όπου επειδή οι κάλπες ήταν εδώ στην Πατησίων ξέρω ’γω και είχαμε και στου Ζωγράφου όμως τα μαθήματα, έτσι;

Έπρεπε λοιπόν να κρατηθεί η Συνέλευση να μη λήξει για να ψηφίζουν, να ολοκληρωθεί η ψηφοφορία. Και έπρεπε για να προλάβουν να έρθουν οι φοιτητές από του Ζωγράφου που είχανε και εξετάσεις ξέρω ’γω υποχρεώθηκα να κάνω μια ομιλία έξι ώρες. Μίλησα λοιπόν στο αμφιθέατρο του πολυτεχνείου, έξι ώρες κράτησε για να προλάβουν να έρθουν και οι άλλοι να ψηφίσουνε. Ναι, ήτανε πολύ ωραία χρόνια, ήτανε μεγάλη η ανθοφορία, γόνιμη προσπάθεια. Πολλές φορές δεν την καταλαβαίνανε τα κομματικά επιτελεία, δεν καταλαβαίνανε ας πούμε αυτό το αυθόρμητο αυτό το ξέσπασμα αυτό που ερχότανε από κάτω που δεν το καθοδηγούσε κανείς αλλά που είχε προσανατολισμό καθαρό ας πούμε.

Τώρα όταν εκλεγήκατε εσείς αρχίσανε και σας καλούσανε στην ασφάλεια; Στο Δ.Σ. εννοώ.

Αυτό γινότανε συνέχεια. Δηλαδή θα θυμάστε ας πούμε, βγάζαμε τρία παιδιά, τα βουτάγανε τρώγανε ξύλο. Τι να τους πάνε; Έλεγε τότε ο μακαρίτης ο Μάλλιος, μου έλεγε εμένα ξέρω τι θέλεις, θέλεις να σε στείλω εξορία, θέλεις να σε βάλω φυλακή. Δε θα σε βάλω λέει, δε θα σας κάνω επαγγελματικά στελέχη του κομμουνιστικού κινήματος ξέρω ’γω. Τι να κάνανε; Δεν μπορούσαν να το ελέγξουν. Όταν πια μια ολόκληρη σχολή κινείται και κάνει Συνέλευση, πιάνει εμένα; Βγαίνουνε άλλοι, άλλοι. Δηλαδή ήτανε αυτό το ανακλητό το δημοκρατικό το ανοιχτό, αυτό ήτανε η μεγάλη δύναμη.

Τα κόμματα είχανε στο μυαλό τους ότι πρώτα θα κάνουνε τη φοβερή οργάνωση, τον φοβερό μηχανισμό, θα τα ελέγξουν όλα και ξαφνικά! Δεν γίνονται έτσι οι δουλειές να πούμε κι γι ’αυτό πήγε πολύ καλά το φοιτητικό κίνημα και φτάσαμε εκεί που φτάσαμε ας πούμε.

Εσάς σας συλλαμβάνουνε την άνοιξη του ΄73;

Ναι, εγώ έχω συλληφθεί πολλές φορές, αλλά πιάστηκα το Φεβρουάριο του ΄73. Γιατί; Όταν μας κάνανε τη στράτευση των φοιτητών εγώ έμεινα εφεδρεία δηλαδή μπήκα στην παρανομία, δεν πήγα για φαντάρος για να καθοδηγήσω τα φοιτητικά και τα λοιπά. Και από ένα λάθος ενός συντρόφου, όχι δικό μου, ένα λάθος άλλου πιάστηκα τότε και στάλθηκα στο στρατό. Μας στείλανε δηλαδή και μας ξαναπιάσανε μετά ως φαντάρους ας πούμε και πάλι ξανά περάσαμε ανακρίσεις βασανιστήρια και τέτοια.

Χωρίς να ξέρουνε ότι είστε στην ΚΝΕ, ας πούμε, εσείς;

Δεν υπήρχε, για μένα ήτανε υπέρ βέβαιη η ασφάλεια ότι με θεωρούσε, έλεγε ήρθε ο Σουζλόφ ξέρω ’γω. Δεν υπήρχε αμφιβολία περί αυτού. Αλλά δεν μπορούσανε να με πιάσουνε, δεν υπήρχε ας πούμε αποδεικτικό υλικό που λέμε τώρα. Ταυτοποίηση πως τα λέτε τώρα; Ναι, δεν υπήρχε. Αλλά ξέρανε, δεν υπήρχε αμφιβολία.

Και πήγαμε λοιπόν φαντάροι, πιαστήκαμε μετά πάλι στην Καβάλα, πήγαμε ΕΣΑ Καβάλας. Και με τον Μαρκεζίνη μας απολύσανε. Απολυθήκαμε και από τη φυλακή και πήγαμε και από το στρατόπεδό μας και πήραμε το φύλλο πορείας για να επιστρέψουμε στην Αθήνα. Αυτό είναι το τρένο της μεγάλης επιστροφής. Δηλαδή τώρα καταλαβαίνεις φεύγανε φοιτητές από την Αλεξανδρούπολη, από την Καβάλα πήραν εμάς, εγώ είχα πάει και Ελευθερούπολη και Νευροκόπι και μας βάλαμε μέσα και μετά προχωρήσαμε Θεσσαλονίκη και μπαίνανε άλλοι μέσα.

Κατερίνη κατεβαίνοντας το τρένο γέμιζε αντάρτικο ας πούμε και κατέβαινε προς την Αθήνα, κατεβαίναμε με τα στρατιωτικά όλοι. Και μπαίνουμε όλοι μαζί μέσα στο πολυτεχνείο. Υπήρχε μια βαβούρα Τετάρτη, μια βαβούρα ας πούμε και λοιπά κι εγώ το μύριζα, μπαρούτι μύριζε το πολυτεχνείο. Μπήκαμε όλοι με τα στρατιωτικά και καταλαβαίνεις τώρα το μπαμ η έκρηξη. Τι να καταλάβουν τώρα τα κόμματα και τα λοιπά, σχεδιασμοί, σχεδιομανία, κλιμάκωση του αγώνα και λοιπά; Εδώ λέω τώρα θα γίνει κλειστός αγώνας.

Δηλαδή η επιστροφή των στρατευμένων ήτανε μια μεγάλη νίκη του φοιτητικού κινήματος και έπιανες πια στην ατμόσφαιρα του πολυτεχνείου ότι εδώ δεν είναι κάτι το συνηθισμένο, δεν είναι νομική, εδώ θα γίνει χαμός. Υπήρχε στην ατμόσφαιρα η μυρωδιά ότι θα ξεσπάσουνε μεγάλα γεγονότα. Και ακολουθήσανε βέβαια αυτά που ζήσαμε μετά εκείνες τις μέρες.

Εσείς συνδέεστε αμέσως, οι πολιτικοί είναι προσοχή ας πούμε καλύτερα να το αποκλιμακώσουμε; Ποια είναι η γνώμη τους;

Κοίτα, εγώ συνδέομαι αμέσως. Εγώ και στην Καβάλα ακόμα όταν ήμουνα συνδέθηκα απευθείας μόλις βγήκα από την ΕΣΑ και λοιπά επάνω με το κόμμα, αλλά ερχόμαστε εδώ κάτω, βρήκαμε μια άλλη κατάσταση απ΄ αυτήν που αφήσαμε, προσπάθησαν να οργανώσουν και να ελέγξουν πιο αυστηρά τα πράγματα.

Είναι φυσικό ότι τα κόμματα της αριστεράς που ήτανε η μοναδική δύναμη αντίστασης, δηλαδή οι κινήσεις και οι οργανώσεις της αριστεράς, μη λέμε τώρα εκ των υστέρων κουβέντες. Είχανε μια επιφύλαξη σε αυτό που λέγαμε μη γίνει μόδα, η κατάληψη ρουτίνα και εκφυλιστεί.

Και στην αρχή κάπως αντιδράσανε με επιφύλαξη στην κατάληψη του πολυτεχνείου. Δηλαδή παιδιά προσέξτε εδώ μην πάει να συντριβεί το κίνημα, εκεί που πάει να αναπτυχθεί. Η σκέψη δεν ήτανε τελείως κουτή ας πούμε, δηλαδή εκ των υστέρων μην τους κατηγορούμε, αλλά δεν ήτανε μέσα να ζούνε τον παλμό ότι εδώ γίνεται κάτι καινούριο. Αλλά βεβαίως δεν πειθαρχήσαμε εμείς στην κομματική γραμμή τότε. Βέβαια γιατί και τα παιδιά επίσης του Ρήγα Φεραίου δεν πειθαρχήσανε, γιατί ο Ρήγας Φεραίος δηλαδή το ΚΚΕ Εσωτερικού είχε τη γραμμή να αξιοποιήσουμε το πείραμα μήπως από το ρήγμα Μαρκεζίνη βγει κάτι. Ήτανε κι αυτή μια άλλη λογική, μην τους κατηγορούμε για όλα εύκολα εκ των υστέρων. Ήταν κι αυτή μια λογική.

Σε μας δεν υπήρχε τέτοιο πράγμα, αλλά ήτανε η επιφύλαξη μήπως ξέρω΄γω δεν παίρνουμε υπόψη μας την ανάγκη μιας κλιμάκωσης του αγώνα, φτάσουμε σε μια πρόωρη ρήξη και συντριβεί το μαζικό λαϊκό κίνημα, σκέψεις που δεν ήτανε τελείως παράλογες, αλλά εμείς το ζούσαμε ότι έπρεπε να προχωρήσει το πολυτεχνείο.

Παρόλο που εμείς συγκρουστήκαμε με τους κομματικούς μηχανισμούς για το ότι έπρεπε το πολυτεχνείο να γίνει, εάν δεν μπαίνανε καταλαβαίναμε ότι έπρεπε να δοθεί και μια λύση. Δεν έπρεπε να αφήσουμε την πρωτοβουλία των εξελίξεων στον Ιωαννίδη και στη χούντα, έπρεπε να αντιδράσουμε. Δηλαδή θα καθόμαστε μέσα στο πολυτεχνείο κλεισμένοι πόσες μέρες; Τρεις, τέσσερις, πέντε; Κάποια στιγμή θα μας χτυπάγανε. Εάν δεν προλαβαίνανε αυτοί, μάλλον μάθανε και τα σχέδιά μας, και εγώ και οι άλλοι αφού φτάσαμε πια στην κορύφωση την Παρασκευή το βράδυ θα φτάναμε, με μια μεγάλη διαδήλωση ίσως το Σάββατο προς την Κυριακή θα απλώναμε το κίνημα ευρύτερα στην Αθήνα να μην προλάβει η χούντα να το συντρίψει. Να κάνουμε δηλαδή άπλωμα και να κρατήσουμε εφεδρεία ώστε να είμαστε παρόντες, να μην υπάρξει αυτό το νεκρό το οποίο υπήρξε μετά μέχρι τα κυπριακά γεγονότα, έτσι δεν είναι; Λοιπόν η σκέψη ήτανε να δώσουμε μία διέξοδο στο πολυτεχνείο.

Βέβαια οι αυθόρμητοι φοιτητές οι ελευθεριακοί δεν τα καταλαβαίνανε αλλά θα τους πείθαμε εκείνο το βράδυ, δεν υπήρχε περίπτωση να μην παρέμβουμε εμείς στις Συνελεύσεις ότι έπρεπε με δική μας πρωτοβουλία να κάνουμε τη μεγάλη έξοδο. Να κάνουμε δυο μεγάλες διαδηλώσεις στην Αθήνα και να χαθούμε. Και να επιστρέψουμε ξανά. Να πολλαπλασιαστούν δηλαδή τα κέντρα της αντίστασης, ώστε να προλάβει και η Πάτρα και η Θεσσαλονίκη να ωριμάσει, ώστε μετά με ένα ευρύτερο κίνημα να ρίξουμε τη χούντα. Να φτάσουμε σε ένα παλλαϊκό ξέσπασμα να μην προλάβει η χούντα.

Πρόλαβε όμως, γιατί η χούντα ήξερε, ήδη εμείς αρχίσαμε, η δικιά μας η σχολή πήγαινε πιο μπροστά γιατί ήτανε πιο συντονισμένη. Ήδη εμείς είχαμε την έγκριση ότι θα προχωρούσαμε κάτι την Παρασκευή το βράδυ προς το Σάββατο το πρωί και προλάβανε και χτυπήσανε. Και οι άλλες δυνάμεις του Ιωαννίδη που θέλανε να δώσουν ένα τέλος σε όλο αυτό.

Νομίζετε ότι αυτό το είχατε σχεδιάσει ας πούμε; Ήτανε γραμμή δικιά σας;

Διαμορφώθηκε σε κύκλους μέσα στο πολυτεχνείο πιο ώριμους που είχανε πιο μεγαλύτερη πολιτική κουλτούρα σχεδιασμού. Τα παιδιά τα έλεγαν αυθόρμητα εντάξει, φυσικό είναι. Όπως επίσης υπήρξε και μια σύγκρουση μέσα στο πολυτεχνείο για την κατεύθυνση του αγώνα. Ορισμένοι νομίζανε ότι ήμαστε στη Σορβόννη ξέρω΄γω ή στο… και τα μπερδέψανε ξέρω΄γω.

Ενώ εδώ πέρα ήτανε τελείως άλλη κατάσταση, εδώ είχαμε χούντα, δεν ήτανε το πρόβλημα της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού της ώριμης καπιταλιστικής δημοκρατικής κοινωνίας, σαχλαμάρες δηλαδή. Και λέγανε κάτω το κεφάλαιο, αυτά, κάντε έρωτα και τρίχες να πούμε. Εκεί υπήρξε μια ψιλοσύγκρουση αλλά τελικά η Συντονιστική Επιτροπή του πολυτεχνείου επέβαλε τον χαρακτήρα του αγώνα ότι είναι λαϊκή κυριαρχία δημοκρατία εθνική ανεξαρτησία και αυτά. Όχι τα υπεραριστερίστικα που θα απομονώνανε το πολυτεχνείο από το λαό. Καλά τα πήγαμε εκεί, η οργάνωση μέσα ήτανε πολύ καλή και η πειθαρχία όλα ήτανε μια χαρά.

Υπάρχει αυτή η διαμάχη για το αν θα απευθυνθούμε στα…

Υπερβάλλετε και σε αυτό για μένα. Εντάξει, εκ των υστέρων λέγονται διάφορα μυθιστορήματα. Εγώ μίλησα τότε και είχαν στείλει ο Κανελλόπουλος και ο Παλάτζας ο Παπασπύρου κι αυτοί, μάλιστα ο Σωτηράκης ο Παπασπύρου βρήκε … εδώ στα κάγκελα. Υπήρχε εντάξει, τώρα τι να ερχότανε μέσα στο πολυτεχνείο, δεν πήγαινε κιόλας. Άλλωστε υπήρχε εκρηκτική ατμόσφαιρα. Όταν ήρθε τώρα ο Σωτήρης εμένα και με βρήκε ο Παπαπολίτης ότι οι αστοί οι πολιτικοί συνεδριάζουνε και μήπως να στείλουμε μήνυμα μέσα από το πολυτεχνείο.

Ήτανε ήδη Παρασκευή μεσημέρι και εμείς πιάναμε ότι η αστυνομία θα χτυπήσει, τι κουβέντες συζητούμε τώρα; Υπήρχε πάντως έτσι μια, ναι, μπορεί στις επόμενες μέρες να κάναμε και μια συζήτηση μαζί τους γιατί ο στόχος ήτανε να πέσει η δικτατορία. Μην τα πολιτικοποιούμε εκ των υστέρων και τα μεγεθύνουμε, δεν ήταν και τίποτα σημαντικό αυτό. Έτσι πέρασε, ήτανε κι αυτό μια ιδέα της στιγμής χωρίς να είναι καμιά σοβαρή πολιτική πρόταση. Ούτε και θα ερχότανε αυτοί εκεί μέσα. Ούτε περίπτωση δεν υπήρχε, στο λέω εγώ. Εγώ μίλησα με αυτούς. Θα ερχότανε τώρα ο Παλάτζας με τον Κανελλόπουλο μέσα στο πολυτεχνείο; Μα τι λέτε τώρα; Αυτά ήτανε κουβέντες τώρα.
Και εσείς πώς το είχατε καταλάβει ότι θα χτυπήσουνε;

Πιάναμε τα σήματα της αστυνομίας. Μα φαινότανε ότι γίνεται μετακίνηση στρατευμάτων, ειδοποιούνταν ότι θα χτυπήσουνε. Και θέλαμε να προλάβουμε, αλλά δεν προλάβαμε εμείς να κάνουμε τη μεγάλη έξοδο, γιατί χτυπήθηκε το κίνημα εκείνη τη στιγμή.

Λίγο μετά η χούντα είχε, βέβαια θα έπεφτε η χούντα γιατί απομονώθηκε τελείως από το λαό, αλλά δεν θέλαμε να πάμε Στέλιο στα κυπριακά γεγονότα χωρίς μαζικό λαϊκό κίνημα. Τα λέμε υπάρχει και η άλλη πλευρά του πολυτεχνείου, δεν είναι μόνο η μία το σύμβολο ο αγώνας και λοιπά.

Εδώ είχαμε και μια στρατηγική μεγάλη, πως θα πέσει η χούντα; Χάσαμε την Κύπρο, θα μπορούσε να πέσει και αλλιώς η χούντα. Σωστό λοιπόν ήτανε το πολυτεχνείο που έγινε παρά τις επιφυλάξεις που είχαν όλα τα κόμματα και λίγο λογικές επιφυλάξεις ήτανε σωστό. Μακάρι να παίρναμε εμείς την πρωτοβουλία των κινήσεων να μην προλάβουν να χτυπήσουνε και να σκοτωθούνε και ενενήντα άνθρωποι ξέρω΄γω που χάθηκαν. Γιατί;

Και μετά εσύ τι κάνατε; Το σκάσατε το βράδυ;

Ναι, εγώ μπήκα στη βαριά παρανομία ας πούμε. Εκείνο το βράδυ είναι και λίγο ανέκδοτο, γιατί εγώ φορούσα στρατιωτικά και φώναζε ο Μάλλιος ας πούμε τον κοντό ας πούμε φαντάρο, τον κοντό φαντάρο φώναζε. Οι φαντάροι τα χάνανε.

Εγώ έπαιρνα, έτσι όπως ήμουνα, ήμουνα και ματωμένος ήμουνα χάλια να πούμε και λοιπά, ματωμένος πρόσεξε όχι από χτύπημα, από τα δακρυγόνα επειδή παλιά όταν ήμουνα πιτσιρικάς είχα άσθμα βροχικό και από τα πολλά δακρυγόνα εκείνο το βράδυ έκανα αιμόπτυση κι ήμουνα καταματωμένος και λοιπά αλλά ξεγλίστρησα. Έφαγα πολύ ξύλο και τα λοιπά αλλά ξεγλίστρησα ας πούμε εκείνο το βράδυ και μπήκα σε βαριά παρανομία μετά. Και συνεχίζαμε βεβαίως την οργάνωση του αγώνα, αλλά ήτανε δύσκολα τα πράγματα μετά, είχε χτυπηθεί πολύ το κίνημα ας πούμε. Μετά πιαστήκανε όλες οι οργανώσεις, είχαμε μεγάλα χτυπήματα. Παρόλα αυτά εγώ που ήμουνα σε έναν εφεδρικό μηχανισμό, δεν χτυπηθήκαμε εμείς, μείναμε αλώβητοι ας πούμε και συνεχίζαμε κανονικά. Μάλιστα αν δεν έπεφτε η χούντα μέσα στα γεγονότα της Κύπρου και τα τουρκικά και τα λοιπά θα γινότανε χαμός στην Αθήνα, είχαμε νέο ξέσπασμα.

Αλλά βεβαίως έπεσε η χούντα. Ήτανε φυσιολογικό αυτό, έγινε αυτός ο συμβιβασμός που τον διευρύναμε τον ανοίξαμε και κατακτήθηκε η δημοκρατία. Και να μην κλαιγόμαστε τώρα εκ των υστέρων και να έχουμε την μοδάτη κατήφεια των διανοουμένων ότι κάτι σπουδαίο θα κάναμε, θα αλλάζαμε την κοινωνία και ότι τελικά δεν δικαιώθηκαν. Δικαιώθηκαν οι αγώνες μας, δημιουργήσαμε μια καινούρια Ελλάδα δημοκρατική, ανοιχτή, πολιτισμένη, είναι στην Ευρώπη, εντάξει. Τι θέλαμε, δηλαδή τι θα κάναμε ας πούμε; Θα εφαρμόζαμε την ουτοπία και λοιπά; Οι ουτοπίες όλες οδηγούν σε εφιάλτες. Καλύτερα είμαστε έτσι.

Τέλειωσε όμως και αυτό το παιχνίδι, εντάξει. Προσφέραμε, ολοκληρώθηκε, νέα κινήματα χρειάζονται, άλλα χαρακτηριστικά. Η επανάληψη και η μίμηση διαρκώς του πολυτεχνείου ή του Μάη ας πούμε δεν οδηγεί πουθενά. Δηλαδή πρέπει να ξεφύγουμε απ΄ αυτόν τον κύκλο της κατήφειας ας πούμε της μονάτης μελαγχολίας νοσταλγών των μεγάλων γεγονότων ξέρω΄γω. Όχι, αυτό ήτανε. Πάντα υπάρχει κάτι στα κινήματα και στις επαναστάσεις που ξεπερνά τις προθέσεις και τις ψευδαισθήσεις των πρωταγωνιστών τους.

Ο Μάης του ΄68 ήθελε να αλλάξει την κοινωνία. Τι κατάφερε; Ανανέωσε τον ίδιο τον καπιταλισμό, τον έκανε καινούριο, άνοιξε την αγορά, έτσι; Είναι κι αυτό μια πρόοδος. Κι εμείς θέλαμε να φέρουμε τον σοσιαλισμό και δημιουργήσαμε μια μοντέρνα σύγχρονη πιο δημοκρατική πιο ανοιχτή καπιταλιστική Ελλάδα.

Μας πήρε όμως το σύμβολο η 17 Νοέμβρη.

Τι να κάνουμε τώρα; Για πνευματικά δικαιώματα θα πηγαίναμε τη 17η Νοέμβρη ότι μας έκλεψε; Τώρα τι να κάνουμε; Γίνονται αυτά. Αυτό ήτανε μια καπηλεία γιατί η 17η Νοέμβρη δεν έχει καμιά σχέση με αυτόν τον αγώνα μας. Καμία σχέση. Εμείς λέγαμε ότι τη χειραφέτηση θα τη φέρνει ο λαός, όχι κουμπουροφόροι με μάσκες απρόσωποι οι οποίοι μάλιστα σαν κότες προδίδουν ο ένας τον άλλον.

Εμείς είχαμε ρε κοριτσάκια να πούμε μάλιστα, όχι εμείς που είμαστε τώρα ζυμωμένοι και προετοιμασμένοι, τα ξέρεις τώρα και κοριτσάκια και αστοκόριτσα ας πούμε είχατε κι εσείς εκεί κι εμείς από καλές οικογένειες και τα βασανίσανε ρε, τα βιάσανε, τους ρίξανε ξύλο! Και ρωτάω εγώ μια κοπέλα πως δεν έσπασες ρε παιδί μου εσύ τόσο ξύλο που έφαγες; Και μου λέει από μία αξιοπρέπεια, γιατί ούτε ιδεολογία είχε, και από μία αξιοπρέπεια. Κι εδώ μιλάμε για επαγγελματίες κουμπουροφόρους κι ένα σκαμπίλι φάγανε και ξεράσανε τα άντερα της μάνας τους.

Λοιπόν τι λέμε τώρα; Καλύτερα να το βουλώσουν και να τελειώνει να μην καπηλεύονται, είναι πεθαμένη ιστορία αυτοί. Κι όλα αυτά τα δήθεν τα αριστερίστικα και δήθεν τα αμφισβητησιακά κι αυτά είναι πεθαμένα πράγματα. Είναι βολονταριστές να πούμε. Δηλαδή αυτός μια ζωή όλο βλακείες έκανε αριστερίστικα εκείνη τη στιγμή ξέρεις επειδή δεν το έκανε αυτός και του ξέφυγε ότι το κάναμε εμείς και λοιπά, ξέρεις αυτή ήτανε η νοοτροπία των γραφειοκρατών, κατάλαβες τώρα τι σου λέω;

Και σου λέει ένα μωρέ βλακείες να πούμε προβοκάτσια είναι και κάνανε μεγάλη ζημιά. Εντάξει, αλλά δεν ήταν τότε τίποτα. Μια πανσπουδαστική είχαμε κάνει θυμάσαι. Ήτανε ο διευθυντής αλλά δε θέλω να πω το όνομά του.

Ναι μην πείτε το όνομά του. Αλλά πως βγαίνει αυτό ας πούμε; Δηλαδή είναι ενάντια σε σας;

Ναι ενάντια σε μας. Καταρχάς υπήρχε επιφύλαξη, εμείς θεωρούμασταν ας πούμε πολύ ελευθεριακοί και αυθορμητιστές ξέρω΄γω. Και ο μηχανισμός πάντα είναι πιο επιφυλακτικός, θέλει να τα φτιάξει όλα στο χαρτί, να τα τσεκάρει, να τα ελέγξει, να τα κλιμακώσει όπως λέγεται και είχανε μια επιφύλαξη στην αρχή.

Ένας δυο απ’αυτούς που τώρα και σήμερα κάνουν τους επαναστάτες να πούμε επειδή δεν βγήκε από δική τους έμπνευση στην αρχή κάνανε αυτή την ανοησία, είπανε αυτή την κουβέντα. Αλλά δεν έπαιξε κανένα ρόλο διότι εμείς ούτε πειθαρχήσαμε ούτε τους δώσαμε σημασία και κάναμε τη δικιά μας τη δουλειά.

Αγνοήσαμε τον κομματικό μηχανισμό εκείνη τη στιγμή. Κομματικό μηχανισμό! Τέλος πάντων, ένα δυο παιδιά να πούμε. Αυτό δεν ήτανε τίποτα, ήτανε μια ανοησία ας πούμε.

Γραφειοκρατικού σχεδιασμού, αυτό που λέμε σχεδιομανία. Δηλαδή οτιδήποτε δεν το κάνουμε εμείς οι ίδιοι και δεν το σχεδιάζουμε και δε θα αποφασίζουμε ότι την Πέμπτη στις τρεις και τέταρτο θα γίνει η επανάσταση είναι προβοκάτσια ξέρω΄γω. Κατ΄αρχήν ήτανε γραφειοκράτες του μηχανισμού, κατάλαβες; Είναι αυτό. Αγωνιστές κατ΄ αρχήν και αξιόλογοι άνθρωποι διότι όλοι φάγανε ξύλο και όλοι πήγανε φυλακή, δε μιλάμε τώρα για κότες, έτσι; Μιλάμε για επαναστάτες ανθρώπους που δώσανε και τη ζωή τους να πούμε. Αλλά μια φορά σου λέει το πώς ξέρω΄γω.

Η περίοδός στο στρατό ήτανε δύσκολη; Σας κάνανε καψόνια ας πούμε;

Δεν προλάβανε να είμαστε στον στρατό διότι τον πιο πολύ καιρό ήμασταν σε ανάκριση ας πούμε. Ήτανε δύσκολα τα πράγματα. Ιδίως εγώ δεν πήγα κανονικά, πήγα μετά. Ήτανε δύσκολα ναι. Παρόλα αυτά θέλω να σου πω κάτι, πόσο εύκολα διαβρώναμε το στρατό ας πούμε με τρομερή ταχύτητα. Ήμασταν νέοι, είχαμε πάθος και λοιπά, ήμαστε πρότυπα για τους φαντάρους. Εδώ υπήρχε περίπτωση εάν λίγο κρατούσε το πράγμα να πάρουμε τις μονάδες να μπούμε στη Θεσσαλονίκη. Αυτό ήτανε το σχέδιο. Θα παίρναμε εμείς μονάδα από την Καβάλα, μάλιστα ένας, θυμάστε το Γιώργο τον Καλαϊτζάκη; Αυτός πήγε… Δεν την ξέρεις την πλάκα που έγινε στην Καβάλα;

Επειδή τα λέγαμε αυτά πως μπορούμε να καταλάβουμε το στρατόπεδο και να μπούμε Πορτογαλία στυλ να πάρουμε το στρατόπεδο και να γίνει χαμός. Λοιπόν αυτά έκατσε και τα έγραψε ο Γιώργος ο Καλαϊτζάκης και τον πιάνουνε μια μέρα και καταλαβαίνεις τι ξύλο φάγαμε. Ήταν ερωτευμένος πολύ και ήθελε να ενημερώσει να πούμε την κοπέλα του για τα συναρπαστικά γεγονότα που έρχονται.

Αυτός έχει μεγάλη ιστορία διότι αυτός μας έριξε σε μια άλλη ωραία περιπέτεια. Όταν τον πιάσανε και είχε φάει ξύλο της χρονιάς του διότι ήτανε και από οικογένεια να πούμε αστική κατά κάποιο τρόπο, ο πατέρας του ήταν και τότε Αντιπρόεδρος μου φαίνεται στη ΔΕΗ. Είμαστε φίλοι γι’ αυτό και στο λέω, έχω το θάρρος και τα λέω. Έχει φάει πολύ ξύλο ο Γιώργης γιατί τι θα γίνει πως θα απαγάγουμε τον Διοικητική, πως θα απαγάγουμε το σύνταγμα, πως θα μπούμε στη Θεσσαλονίκη. Για όλα αυτά να τρώμε ξύλο τώρα. Και πάνω που έτρωγε ξύλο ξέρω’γω του λένε ποιος είναι ο αρχηγός; Οπότε αυτός τους πετάει έτσι μια φόλα και λέει ο Βαρδινογιάννης. Καταλαβαίνεις ότι με παίρνουν εμένα και με βουτάνε και μου λένε πως ο Βαρδινογιάννης πως έτσι και τα λοιπά. Μέχρι να τους πουν από την Αθήνα αφήστε τις σαχλαμάρες ξέρω΄γω και τα λοιπά, αλλά είχαμε φάει ξύλο, έχω φάει δηλαδή και για τον Βαρδινογιάννη ξύλο.

Ήταν το κλίμα ευνοϊκό μέσα στο στρατόπεδο δηλαδή για τέτοιου είδους…;

Ναι, στην αρχή προσπαθούσαν να μας απομονώσουνε. Δηλαδή δημιουργούσανε μια δαιμονολογία ότι έρχονται οι σατανάδες και λοιπά, αλλά έσπαγε αυτό με τρομερή ταχύτητα. Η χούντα δεν είχε βάση ας πούμε. Δηλαδή εμείς είχαμε γίνει και λαοπρόβλητοι μέσα στα στρατόπεδά μας ας πούμε. Γι’ αυτό εγώ ήμουνα βέβαιος ότι και να μην γινότανε όλα αυτά που γίνανε που μας έδιωξε, σε λίγο θα μας ξαναδιώχνανε πίσω. Εάν παρατεινόταν αυτή η κατάσταση σε λίγο αν φέρνανε κι άλλους δηλαδή θα χαλούσε κι ο στρατός ας πούμε, διότι με τα κύματα που στέλνανε φοιτητών όταν σε κάθε στρατόπεδο έχεις δέκα δεκαπέντε τέτοιους τέλειωσε το πανηγύρι, θα τους παίρναμε τα στρατόπεδα σε λίγο. Ιδίως με την Κύπρο να είμαστε εμείς μέσα και λοιπά με τα γεγονότα; Χαμός θα γινότανε. Δηλαδή θα τα κάναμε σοβιέτ τα στρατόπεδα.

Είχατε κάνει τίποτα διαπραγματεύσεις εκείνες τις μέρες με Σύγκλητο, ως Συντονιστική Επιτροπή;

Ναι κάνανε, εγώ δεν ήμουνα και πολύ με τις συλλήψεις και λοιπά, άλλα παιδιά κάνανε, ναι υπήρχανε.

Εσείς δεν είχατε κάνει όμως.

Όχι εντάξει, ανακατευόμασταν όλοι. Δεν είχαμε και παράπονο εμείς με αυτούς ας πούμε. Με τους καθηγητές δεν είχαμε παράπονο, ήτανε μαζί μας, εντάξει. Παρόλο που τους πίεζε η χούντα από την αρχή κιόλας. Εμείς δεν είχαμε βάλει στο πολυτεχνείο όταν ήρθε να μιλήσει ο Παπαδόπουλος, πάνω στους ανεμιστήρες δεν τους βάλαμε τις προκηρύξεις και έγινε ο χαμός; Δεν τα ξέρεις αυτά;

Όταν ήρθε να μιλήσει ο Παπαδόπουλος στην αίθουσα των Χημικών πάνω στους ανεμιστήρες είχαμε δέσει προκηρύξεις και μόλις πατήσανε να βγει ο εξαερισμός γέμισε. Φυσικά τις μαζέψανε μετά γι’ αυτό όταν ήρθε ο Παπαδόπουλος έβρισε τη Σύγκλητο θυμάσαι έβρισε τους καθηγητές. Τα έμαθε και ήταν έξαλλος.

Ναι, μπορεί ορισμένοι να συνεργάστηκαν με τη χούντα, αλλά βασικά όχι παραπάνω από ότι κάνανε τη δουλειά τους, δεν μας προβοκάρανε ποτέ, δεν μας πουλήσανε ποτέ ας πούμε. Μας φέρθηκαν πολύ καλά στο 90% των περιπτώσεων.

Είναι κι ένας προβληματισμός για κλέψιμο τραπεζών…

Ναι.

Υπήρχε και τέτοιο πράγμα δηλαδή;

Ναι.

Πώς ήτανε δηλαδή αυτό; Καταλαβαίνετε τι εννοώ, σαν ιδεολογία. Πώς εκφραζότανε;

Μέσα στις φαντασιώσεις ας πούμε της επανάστασης υπήρχε και εν πάση περιπτώσει ότι εδώ η επανάσταση ή θα είναι διεθνής ή δε θα γίνει ποτέ ξέρω’γω. Άρα έπρεπε να έχει τη δυνατότητα ταξιδιών, το ένα, το άλλο. Υπήρξαν λοιπόν οι νεανικές φαντασιώσεις ότι πρέπει να βρούμε και λεφτά, μήπως να κάνουμε και απαλλοτρίωση ξέρω΄γω από τράπεζα. Δηλαδή υπήρξε μια σύγκρουση σε αυτό. Αυτό το κλίμα το έχω περιγράψει εγώ στο μυθιστόρημά μου το “χαμένο μπλουζ”. Ότι λέω εκεί μέσα αντιπροσωπεύει το κλίμα της περιόδου 1969-1970.

Μετά ξεπεράστηκε αυτό βέβαια. Ξεπεράστηκε, λύθηκε αυτό το πρόβλημα. Είναι αλήθεια ότι υπήρξε διχασμός και σε αυτό. Εγώ ήμουνα κάθετος ότι δεν πρέπει. ούτε έχει καμία προοπτική το ένοπλο κίνημα στην Ελλάδα. Αυτοί που λένε σήμερα αυτά λέγανε σαχλαμάρες. Ούτε και είχε καμιά πιθανότητα και κανέναν λόγο να προβεί κανείς σε ενέργειες απαλλοτριώσεων τραπεζών ή οτιδήποτε για να χρηματοδοτηθεί ο αγώνας. Αυτό θα ήτανε η καταστροφή.

Το κείμενο αποτελεί την ακριβή απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης στο Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα, χωρίς καμία επεξεργασία.