Μια από τις πιο «θερμές» ώρες του Ψυχρού Πολέμου, η κρίση των πυραύλων στην Κούβα, έμεινε βαθειά χαραγμένη στις μνήμες όλων ως η στιγμή πιο κοντά στο ξέσπασμα ενός Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ενός πολέμου που τεχνολογίας ένεκα θα ήταν ότι καταστροφικότερο θα γνώριζε ποτέ η υφήλιος. Όλα ξεκίνησαν τη νύχτα της 15ης Οκτωβρίου του 1962.

Θα μπορούσε να θεωρηθεί μια διπλωματική «παρεξήγηση» αλλά ταυτόχρονα και μια απροκάλυπτη επίδειξη (δύναμης και) ισχύος από τις δυο, τότε, παγκόσμιες υπερδυνάμεις. Μετά από την αποτυχία, από πλευράς των ΗΠΑ , στον Κόλπο των Χοίρων, η CIA με καθοδηγητή τον Υπουργό Εξωτερικών της κυβέρνησης Kennedy , Robert McNamara , οργάνωσαν την επιχείρηση Mongoose. Στόχος της επιχείρησης αυτής ήταν η αποστολή 2000 Κουβανών εξορίστων, τους οποίους στρατολόγησαν και εκπαίδευσαν σε στρατόπεδο στην Γουατεμάλα, με στόχο την πτώση του καθεστώτος Castro και την δολοφονία του Κουβανού ηγέτη. Πολυάριθμες απόπειρες έγιναν κατά του Fidel Castro, που απέτυχαν παρόλα αυτά.

Μέσα σ αυτό το πλαίσιο δράσης της αμερικανικής κατασκοπείας και των μυστικών υπηρεσιών, η σοβιετική πλευρά, με γενικό γραμματέα τον Nikita Khrushchev, έρχεται σε συνεννόηση με την Κουβανέζικη νεοσυσταθείσα κυβέρνηση των επαναστατών Castro και Guevara, και αρχίζει την εγκατάσταση μιας πυραυλικής βάσης  στην Κούβα (πυρηνικοί πύραυλοι soviet R – 12, μεσαίου βεληνεκούς, αντίστοιχοι των Νατοϊκών SS – 4 . βλ. φωτ. κάτω) με αιτιολογία την προστασία του Κουβανού ηγέτη. Όμως μια τέτοια στρατιωτική βάση είχε τεράστια σημασία για την ΕΣΣΔ καθώς μπορούσαν να βλάψουν τις αμερικανικές μεγαλουπόλεις με όπλα μικρότερης χρηματικής αξίας από αυτά που θα ήταν διηπειρωτικού βεληνεκούς.
 

^{Ένας μέσου βεληνεκούς Soviet R-12 που φέρει πυρηνική κεφαλή στην Κόκκινη Πλατεία στην Μόσχα. Η φωτογραφία είναι της CIA}
 
Οι κινήσεις αυτές βέβαια υπέπεσαν στην «φωτογραφική» αντίληψη των κατασκοπικών αεροπλάνων που εξέταζαν καθημερινά κάθε σπιθαμή του νησιού. Θεωρήθηκαν πρόκληση προς την διεθνή ειρήνη στην περιοχή αλλά και εξόφθαλμη απειλή κατά του αμερικανικού χώρου.
   
Οι δεκατρείς ημέρες που θα ακολουθούσαν θα ήταν γεμάτες άγχος, απειλές, επίδειξη δύναμης και στρατηγικής , και μιας ατμόσφαιρας τρομοκρατημένων κοινωνιών. Θα μπορούσε κανείς αν ήθελε να χαρακτηρίσει την έναρξη της κρίσης , με μια  φράση του Noam  Chomsky : “ you never need an argument against the use of violence, you need an argument for it.” .

Η ΚΡΙΣΗ :ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
 
 Στις 16 Οκτωβρίου 1962 παρουσιάστηκαν στον Αμερικανό Πρόεδρο J.F.Kennedy ,  οι αεροφωτογραφίες από την Κούβα , που απεδείκνυαν την εγκατάσταση της συστοιχίας των σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων. Σε δύο μόλις μέρες , ο Kennedy συγκαλεί το EXCOMM ( executive committee of the national security council) στο οποίο παρευρίσκονται πέντε μέλη της κυβέρνησης Kennedy μεταξύ των οποίων ήταν o Υπουργός Δικαιοσύνης Robert Kennedy , και ο Υπουργός Άμυνας Robert McNamara. Ακόμη παρευρίσκονταν εννέα μέλη του National Security Council. Ύστερα από πιέσεις των υπηρεσιών πληροφοριών το EXCOMM καταλήγει γρήγορα σε πέντε εναλλακτικές κινήσεις :
 

• Να μην πραγματοποιηθεί καμία κίνηση.
• Να ασκηθεί διπλωματική πίεση στους Σοβιετικούς ώστε να απομακρύνουν τους πυραύλους.
• Να διαταχθεί αεροπορικό χτύπημα των πυραύλων.
• Να διαταχθεί πλήρης στρατιωτική εισβολή.
• Να διαταχθεί ο ναυτικός αποκλεισμός της Κούβας , το οποίο διασαφηνίστηκε ως «καραντίνα» (quarantine)

 
    Οι αρχηγοί των ενόπλων δυνάμεων (από την άλλη όμως?) θεωρούσαν πως μια στρατιωτική εισβολή ήταν η μόνη λύση , και εκτός των άλλων δεν θα είχε πιθανότητες αποτυχίας καθώς οι Σοβιετικοί δεν θα αντιδρούσαν. Η απάντηση του Kennedy παρόλα αυτά δεν άφηνε περιθώρια :
 
“They, no more than we, can let these things go by without doing something. They can’t, after all their statements, permit us to take out their missiles, kill a lot of Russians, and then do nothing. If they don’t take action in Cuba, they certainly will in Berlin” [1]
 
Ο Kennedy  φρονούσε πως οποιαδήποτε στρατιωτική επέμβαση στην Κούβα θα έδινε αμέσως την αφορμή και το πράσινο φως στους Σοβιετικούς να δράσουν στο Βερολίνο. Σε ένδειξη μάλιστα καλής θέλησης κάλεσε στις 18 Οκτωβρίου στο Οβάλ γραφείο τον πρέσβη της ΕΣΣΔ, χωρίς όμως να του αποκαλύψει ότι είχε επίγνωση της ύπαρξης των πυραύλων στην Κούβα. ( βλ. φωτ. κατω)
 

<sup>Ο Κένεντυ και ο ΜακΝαμάρα σε συνεδρίαση της EXCOMM
 

Ο Κένεντυ συναντάται με τον Σοβιετικό πρέσβη Andrei Gromyko στο Οβάλ Γραφείο</sup>
 
Παρόλα αυτά , στις 19 του μηνός έφτασαν στα χέρια του Προέδρου από την αντικατασκοπεία  νέες αεροφωτογραφίες που εμφάνιζαν τέσσερα επιχειρησιακά μέρη στην Κούβα. Καθώς , λοιπόν , η κατάσταση είχε αρχίσει να κλιμακώνεται , ο Kennedy διέταξε στις 21 Οκτωβρίου ορισμένες μεραρχίες του Στρατού να βρίσκονται σε πλήρη ετοιμότητα και στις 22 εξήγγειλε την έναρξη της καραντίνας μέσω ταυτόχρονης ζωντανής εκπομπής σε τηλεόραση και ραδιόφωνο σε όλη την επικράτεια. Στον αποκλεισμό δέχτηκαν να συμμετάσχουν , εάν τους ζητηθεί, πολλές χώρες της νοτίου Αμερικής , τιμώντας έτσι την Συμφωνία του Ρίου.

Απόσπασμα του μηνύματος του Kennedy:
 
 “To halt this offensive build-up, a strict quarantine on all offensive military equipment under shipment to Cuba is being initiated. All ships of any kind bound for Cuba from whatever nation and port will, if found to contain cargoes of offensive weapons, be turned back. This quarantine will be extended, if needed, to other types of cargo and carriers. We are not at this time, however, denying the necessities of life as the Soviets attempted to do in their Berlin blockade of 1948”.
 

^{Ο Κένεντυ κατά το τηλεοπτικό του μήνυμα}

Ο αποκλεισμός, κατά τη διεθνή νομοθεσία, αποτελεί πράξη πολέμου ( act of war ). Όπως ήταν, λοιπόν, αναμενόμενο η διεθνής κατακραυγή δεν άργησε να έρθει. Την επομένη κιόλας μέρα οι βρετανικές, οι γαλλικές αλλά και οι κινεζικές εφημερίδες έπαιρναν το μέρος των Κουβανών αμφισβητώντας σε κάποιες περιπτώσεις την αξιοπιστία των φωτογραφιών της CIA ( η γαλλική Le monde για παράδειγμα). Μόνο η Γερμανία στάθηκε  στο πλευρό της Αμερικής, εκφράζοντας φόβους βέβαια για πιθανά αντίποινα των Σοβιετικών στο Βερολίνο. Λίγο αργότερα, στις 29 Οκτωβρίου η γαλλική Figaro τάσσεται υπέρ των Αμερικανών , και οι αμφισβητήσεις περί της γνησιότητας των ντοκουμέντων ανακαλείται.
  
Στις 24 του Οκτώβρη φθάνει η Σοβιετική απάντηση στον αποκλεισμό της Κούβας, με ένα τηλεγράφημα του Khrushchev με την οποία καταγγέλλει την κίνηση των ΗΠΑ ως «πειρατική πρακτική» και ότι μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε πόλεμο. Αυτό το μήνυμα ακολουθήθηκε και από ένα ακόμη τηλεγράφημα του Γενικού Γραμματέα  προς τον Αμερικανό Πρόεδρο στο οποίο έκανε σαφές ότι εάν δουν τα πράγματα αντικειμενικά , χωρίς να δίνουν τόπο στα πάθη , θα αντιληφθούν πως η ΕΣΣΔ δεν μπορεί παρά να αγνοήσει τις απαιτήσεις των ΗΠΑ. Επίσης, πως αντιλαμβάνονται την καραντίνα ως επιθετική πράξη και ότι τα σοβιετικά πλοία θα την αγνοήσουν.[2]
 

<sup>Ένα αμερικανικό P-2 πετά πάνω από σοβιετική φρεγάτα. 
 

{Το τηλεγράφημα του Khrushchev προς τον Kennedy στο οποίο του κοινοποιεί την άποψή του πως ο αποκλεισμός αποτελεί πράξη πολέμου , και μέσω αυτού η Αμερική βυθίζει τον κόσμο σε έναν παγκόσμιο πόλεμο πυρηνικών πυραύλων.}</sup>
 
Αμέσως μετά το δεύτερο τηλεγράφημα δίνεται εντολή για ακόμη εντονότερη ετοιμότητα των στρατιωτικών δυνάμεων και η χώρα περνά σε κατάσταση DEFCON 2  για πρώτη και μοναδική καταγεγραμμένη φορά, ( Defense readiness Condition ) από την DEFCON 3 στην οποία βρισκόταν. Η Κατάσταση Αμυντικής Ετοιμότητας έχει πέντε στάδια με χαμηλότερο το πέμπτο , το οποίο είναι άλλωστε και αυτό που ισχύει σε περιόδους ειρήνης. Στο τέταρτο επίπεδο έχουμε αυξημένη αντικατασκοπεία  και εντονότερα μέτρα εθνικής ασφάλειας . Στο τρίτο επίπεδο η ετοιμότητα των όπλων είναι μεγαλύτερη του κανονικού και η επικοινωνία του στρατού, του ναυτικού , και της αεροπορίας γίνεται μέσω κωδικοποιημένων μηνυμάτων. Στο δεύτερο , τώρα , επίπεδο , η ετοιμότητα βρίσκεται ακριβώς κάτω από το μέγιστο σημείο . Όσον αφορά το πρώτο επίπεδο αυτό ενεργοποιείται μόνο όταν η χώρα πρόκειται να δεχθεί επίθεση είτε στα στρατεύματά της , είτε στο έδαφος της, από ξένη δύναμη. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν έχει σημειωθεί ποτέ στις ΗΠΑ, των οποίων άλλωστε αποτελεί και «κτήμα» αυτή η διαβάθμιση!
 
Από την επόμενη μέρα κιόλας ο αποκλεισμός έρχεται αντιμέτωπος , θα έλεγε κανείς, με την αποτελεσματικότητα του. Ένα σοβιετικό φορτηγό καταφέρνει να περάσει ενώ ένα άλλο αφού το ελέγχουν του δίνουν  άδεια να συνεχίσει το ταξίδι του προς την Κούβα. Το ίδιο απόγευμα έρχεται υπόμνημα από την CIA πως η ανάπτυξη των πυραύλων συνεχίζεται και ο Kennedy  δίνει εντολή να ετοιμαστεί ένα αεροσκάφος οπλισμένο με μια πυρηνική κεφαλή , ενώ παράλληλα κάνει σαφές στο EXCOMM πως μία εισβολή στην Κούβα θα είχε ως στόχο τον αφοπλισμό και την απομάκρυνση των πυραύλων και κανέναν άλλο. Δήλωσε μάλιστα πως σε περίπτωση που μια απόβαση πραγματοποιηθεί θα του διαβεβαίωναν πως αμέσως μετά θα βοηθούσαν να συσταθεί μια λαϊκή κυβέρνηση στο νησί. Παρόλα αυτά προσπαθούσε με κάθε τρόπο να δώσει περισσότερο χρόνο στην καραντίνα ελπίζοντας προς το καλύτερο.
 
“Direct aggression against Cuba would mean nuclear war. The Americans speak about such aggression as if they did not know or did not want to accept this fact. I have no doubt they would lose such a war.” [3]
                                                                               Ernesto “Che” Guevara 
                                                                                    October 1962