Πάλι αυτός ο πίνακας; Κάθε φορά που μιλάμε για τον Goya, αυτή την εικόνα βλέπουμε. Λες και δεν έχει ζωγραφίσει τίποτα άλλο…
Ποιο είναι επιτέλους αυτό το έργο;

Το εμβληματικό αυτό έργο του Ισπανού ζωγράφου Francisco Goya,  ονομάζεται: «Η 3η Μάη του 1808 στη Μαδρίτη» ή αλλιώς : «Οι τουφεκισμοί της 3ης Μαΐου» [“El tres de mayo de 1808 en Madrid” ή “Los fusilamientos de la montaña del Príncipe Pío” ή  “Los fusilamientos del tres de mayo” στα Ισπανικά] και ολοκληρώθηκε το 1814.

Σύμφωνα με τον Ιστορικό Τέχνης  Kenneth Clark, είναι «το πρώτο μεγάλο έργο ζωγραφικής το οποίο μπορεί να ονομαστεί επαναστατικό από κάθε άποψη, από άποψη τεχνοτροπίας, θέματος και πρόθεσης του δημιουργού του».
Τι αναπαριστά; Ποιοι είναι οι στρατιώτες  με τα τουφέκια; Ποιοι είναι οι σκοτωμένοι; Ποια είναι αυτή η στιγμή στην Ιστορία;

Δυο μαύρες μέρες στην αιματοβαμμένη Μαδρίτη

Το περιστατικό της 3ης Μαΐου που απεικονίζεται στον πίνακα έχει την ιστορία του.  Στις 16 Φεβρουαρίου 1808, με το πρόσχημα της αποστολής ενισχύσεων στον γαλλικό στρατό που καταλαμβάνει την Πορτογαλία, ο γάλλος αυτοκράτορας Ναπολέων Βοναπάρτης εισβάλλει  στην Ισπανία. Ο αδύναμος Κάρολος Δ’ κι έπειτα ο γιος του Φερδινάνδος  Ζ’  παραιτούνται  από τον θρόνο.

Οι μαδριλένοι ξεσηκώνονται. Στις 2  Μαΐου 1808, μια μέρα πριν από τα γεγονότα του πίνακα, γαλλικά στρατεύματα  πυροβολούν  τα πλήθη που έχουν συγκεντρωθεί σε ένδειξη διαμαρτυρίας στο παλάτι στη Μαδρίτη. Ξεσπούν πολεμικές μάχες σε όλη την πόλη. Εκατοντάδες μαδριλένοι σκοτώνονται από Γάλλους και Τούρκους στρατιώτες του στρατού του Ναπολέοντα. Λουτρό αίματος.

Η αποφράδα εκείνη μέρα απεικονίστηκε σε ένα άλλο έργο του Goya  με τίτλο:«Η εξέγερση της 2ας Μαΐου 1808» ή αλλιώς: «Η έφοδος των Μαμελούκων». Ο πίνακας αναπαριστά μία σκηνή που εκτυλίχθηκε στην  εξέγερση  της 2ας Μαΐου  στο Calle de Alcalá κοντά στην πλατεία Πουέρτα ντελ Σολ της Μαδρίτης. 

Σαν να μην φτάνει το αίμα που χύθηκε στους δρόμους  της Μαδρίτης  κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, την επομένη, έρχονται τα αντίποινα: εκατοντάδες Ισπανοί πατριώτες  περικυκλώνονται από τους γάλλους  στρατιώτες και εκτελούνται . Είναι η 3η Μαΐου 1808. Η μαύρη μέρα του πίνακα.

Εξέγερση και καταστολή. Δύο πίνακες, αφιερωμένοι σε δύο μαύρες μέρες της Ισπανικής Ιστορίας , δίδυμα έργα τέχνης ενάντια στην ωμότητα και την  τρέλα του πολέμου.

Με μάτια και χέρια ανοιχτά μπροστά στον θάνατο

Τι είναι αυτό που κάνει το συγκεκριμένο έργο του Goya μοναδικό; Μια σκηνή εκτέλεσης  μέσα στη νύχτα [θέλει πολύ ακόμα για να χαράξει , κυριολεκτικά και μεταφορικά ] με έναν μελλοθάνατο ντυμένο στα λευκά [μοναδική πηγή φωτός μέσα στη μαυρίλα]…Μερικοί κλείνουν τα μάτια για να μην δουν τον θάνατο που έρχεται. Το κεντρικό πρόσωπο με το λευκό πουκάμισο [το εκτυφλωτικό λευκό της αθωότητας] περιμένει τον πυροβολισμό με τα χέρια ανοιχτά λες και ετοιμάζεται να πετάξει προς την ελευθερία. 

Μερικοί κριτικοί τέχνης  λένε ότι ο Goya παρομοιάζει αυτόν τον κεντρικό ήρωα [έναν φτωχό εργάτη]  με τον Χριστό, είναι έτοιμος να θυσιαστεί για το καλό του λαού του. Το πρόσωπό του δείχνει περισσότερο  θλίψη παρά φόβο ενώ στη δεξιά του ανοιχτή χούφτα, υπάρχει ακόμη και ένα σημάδι σαν από καρφί… Τα πρόσωπα των γάλλων στρατιωτών από την άλλη, δεν φαίνονται. Οι στρατιώτες είναι απρόσωποι άρα χωρίς αισθήματα, δεν τους νοιάζει ποιον θα σκοτώσουν. Έτσι είναι ο πόλεμος. Απάνθρωπος.

Ο Goya παρουσιάζει την αλήθεια. Δεν ωραιοποιεί τις μάχες ούτε τους προσδίδει μια ρομαντική ή ευγενική χροιά… Δεν υπάρχουν ήρωες στο έργο αυτό παρά μόνο μάρτυρες. Θύματα που δεν θέλουν να αποχαιρετίσουν τη ζωή, δεν λογάριαζαν να την θυσιάσουν στη μάχη, ο πόλεμος τους άρπαξε απ’ τα μούτρα, ακόμη και τον καλόγερο που προσεύχεται γονατιστός προσπαθώντας να τακτοποιήσει ίσως τις υποθέσεις του πριν φύγει από τη ζωή.

Ο τρόπος που αποδίδει τα γεγογότα ο Goya, δεν ευχαρίστησε καθόλου  το παλάτι. Οι δύο πίνακες έγιναν κατά παραγγελία, το 1814, μόλις έφυγε ο γαλλικός στρατός, με στόχο να προλάβουν την επιστροφή του Φερδινάνδου. Τα δύο έργα όμως, δεν είχαν τίποτα το επικό, μόνο μαυρίλα [ακόμη και στο φόντο, σκοτάδι πυκνό]  και θανατικό [ματωμένα χώματα, κάτι πρωτόγνωρο για τη ζωγραφική της εποχής]κι έτσι δεν εκτέθηκαν δημόσια, δεν κρεμάστηκαν  καν.  Κανείς δεν ξέρει πότε ακριβώς βγήκαν από τις αποθήκες του Παλατιού.

Σήμερα, εκτίθενται στο Μουσείο ντελ Πράδο, στη Μαδρίτη.

Μια μικρή πινελιά ειρωνίας  για το τέλος… Οι δυο πίνακες με την επαναστατική διάθεση και το ξεκάθαρο αντιπολεμικό μήνυμα, τραυματίστηκαν σε έναν άλλο πόλεμο, τον Ισπανικό Εμφύλιο. Όχι από πυρά αλλά εντελώς άδοξα, σε ένα κοινό τροχαίο καθώς μεταφέρονταν για λόγους ασφαλείας στη Βαλένθια.  Από αυτόν τον πόλεμο, φέρουν κάποια μικρά  τραύματα. Έτσι είναι οι πόλεμοι. Ακόμη κι όταν δεν σκοτώνουν, αφήνουν σημάδια.