Η Αντίσταση των Γερμανών στο ναζιστικό καθεστώς του Αδόλφου Χίτλερ: Η περίπτωση του κόμητα Xέλμουτ Τζέϊμς φον Μόλτκε και ο «Κύκλος του Κράϊζαου».
Είναι αλήθεια πως υπήρξαν αρκετές αντιστασιακές οργανώσεις από όλους τους κοινωνικούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς χώρους εναντίον του ναζιστικού  καθεστώτος του Αδόλφου Χίτλερ στη Γερμανία, ήδη πριν την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι περισσότερες όμως από αυτές, είτε αυτοδιαλύθηκαν, είτε εντοπίστηκαν από το καθεστώς και τα μέλη τους καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν ή κλείστηκαν στις φυλακές και τα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης.
Του Ζήση Δ. Παπαδημητρίου

Ads

Οι  γνωστότερες από αυτές, μεταξύ άλλων, ήταν «Το Κόκκινο Εκκλησάκι» („Rote Kapelle“),  «Το Λευκό Τριαντάφυλλο» („Weiße Rose“) καθώς και η αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Αδόλφου Χίτλερ από συντηρητικούς ανώτερους Γερμανούς αξιωματικούς, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη κόμητα Κλάους Φον Στάουφενμπεργκ, στις 20 Ιουλίου 1944.

Υπήρξε, ωστόσο, και η αντιφασιστική οργάνωση «Kreisauer Kreis» («Κύκλος του Κράϊζαου»), γύρω από τον κόμητα Χέλμουτ Τζέϊμς φον Μόλτκε, η οποία και εξοντώθηκε, μόλις τέσσερις μήνες πριν την τελική ήττα και συνθηκολόγηση της ναζιστικής Γερμανίας, στις 8. Μαίου 1945.

Στη μεταπολεμική Γερμανία, με λίγες εξαιρέσεις κυρίως αριστερών και σοσιαλδημοκρατικών οργανώσεων, οι αναφορές στην αντιστασιακή δράση της επίσημης πολιτικής στη Δυτική Γερμανία ήταν μάλλον υποτονικές, αν όχι ανύπαρκτες, ίσως λόγω της διαίρεσης της χώρας στην κομουνιστική Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR) και την καπιταλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (BRD), καθότι το καθεστώς της  Ανατολικής Γερμανίας θεωρούσε εαυτό ως το μοναδικό συνεχιστή της αντιφασιστικής Γερμανίας, ενώ στη Δυτική Γερμανία κυριαρχούσε το αντικομουνιστικό μένος και κάθε «αντιγερμανική δραστηριότητα» θεωρούνταν πράξη προδοσίας.

Χαρακτηριστική είναι η στάση και των δυο Γερμανιών σε ό,τι αφορά την περίπτωση της απόπειρας δολοφονίας του Αδόλφου Χίτλερ από την ομάδα του κόμητα φον Στάουφενμπεργκ. Η Ανατολική Γερμανία την αποσιωπούσε παντελώς, η Δυτική Γερμανία χρειάστηκε πολλά χρόνια για να αποδεχθεί την πράξη αυτή των στρατιωτικών ως πράξη αντίστασης. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι συμμετάσχοντες στην ομάδα Στάουφενμπεργκ θεωρούνταν προδότες, ιδιαίτερα από τις  πλατειές και ως ένα βαθμό ανιστόρητες γερμανικές μάζες !

Σχεδόν άγνωστη μεταπολεμικά παρέμεινε η αντιφασιστική οργάνωση «Κύκλος του Κράϊζαου», παρά  τις προσπάθειες της οικογένειας των φον Μόλτκε, κυρίως της συζύγου του, κόμισσας Φράϊα φον Μόλτκε, να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη του άνδρα της και των άλλων αντιστασιακών που συμμετείχαν στην ομάδα και έδωσαν τη ζωή τους για μια ελεύθερη δημοκρατική Γερμανία.

Ποιοι ήταν, όμως, αυτοί οι άνθρωποι, ως επί το πλείστον αριστοκρατικής καταγωγής, που θυσίασαν τις ζωές τους, αντιστεκόμενοι στη βία και τον ολοκληρωτισμό του ναζιστικού καθεστώτος του Αδόλφου Χίτλερ ;

Επικεφαλής του «Κύκλου Κράϊζαου» ήταν ο κόμης Χέλμουτ ΤζέΪμς φον Μόλτκε, απόγονος της γνωστής ιστορικής οικογένειας Πρώσων στρατιωτικών.  Ιδρυτής της δυναστείας Μόλτκε ήταν ο αρχιστράτηγος Ηέλμουτ φον Μόλτκε, ο άνθρωπος ό οποίος, στον πόλεμο μεταξύ Πρωσίας και Αυστρίας του 1866, συνέτριψε κυριολεκτικά τα αυστριακά στρατεύματα, ενώ, τέσσερα χρόνια αργότερα, στον γαλλο-πρωσικό πόλεμο του 1870/71 εισέβαλε νικητής στο Παρίσι και γιορτάστηκε από το γερμανικό λαό ως «ο πατέρας της νίκης».

Το 1870, ο βασιλιάς της Πρωσίας του απένειμε, τιμής ένεκεν, τον τίτλο του κόμητα, δωρίζοντάς του συγχρόνως το κτήμα «Κράϊζαου» στην τότε γερμανική Σιλεσία που σήμερα ανήκει πλέον στην Πολωνία («Krzyzowa). Μετά το θάνατό του, τον τίτλο του κόμητα και το κτήμα «Κράϊζαου» κληρονόμησε ο ανεψιός του  Χέλμουτ Τζέϊμς φον Μολτκε.

Από τη μεριά της αγγλίδας μητέρας του Ντόροθυ, ο Χέλμουτ Τζέϊμς φον Μόλτκε ήταν εγγονός τού επίσης αριστοκράτη Σερ Τζέϊμς Ρόουζ, προέδρου του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης, ενός δικαστή με άκρως φιλελεύθερες δημοκρατικές ιδέες σε μια χώρα με καθεστώς φυλετικών διακρίσεων.

Η μητέρα του συνέβαλε, με τη στάση της, τα μέγιστα, ώστε ο γιός της να προσεγγίζει τη Γερμανία με κριτικό μάτι, γεγονός που τον σημάδεψε ιδεολογικά, καθώς, όχι μόνον αποστασιοποιήθηκε πλήρως από τα φασιστικό καθεστώς της Γερμανίας αλλά άρχισε ήδη με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία την αντιστασιακή του δράση στο Βερολίνο, όπου ασκούσε το επάγγελμα του δικηγόρου.

Το 1929, ο κόμης φον Μόλτκε γνωρίστηκε με την επίσης νομικό Φράϊα Ντάϊχμαν, την οποία και παντρεύτηκε το 1931, κόρη μεγαλοαστικής οικογένειας τραπεζιτών από την Κολωνία, η οποία και διέπονταν, όπως και ολόκληρη η οικογένεια της από δημοκρατικές ιδέες και απεχθάνονταν το ανερχόμενο ναζιστικό κίνημα στη Γερμανία.

Εγκατεστημένη η οικογένεια φον Μόλτκε στο Κτήμα «Κράϊζαου» στη Σιλεσία, ένα κτήμα με πέντε χιλιάδες εκτάρια γης, παλάτι, χειμερινή κατοικία και υποστατικά, εξελίχθηκε σε επίκεντρο αντιστασιακής αντιφασιστικής δράσης με εγκέφαλο τον μόλις τριάντα τριών χρονών τότε νεαρό δικηγόρο Χέλμουτ Τζέϊμς φον Μόλτκε σε αγαστή συνεργασία με τη σύζυγό του κόμισσα Φράϊα φον Μόλτκε.

Ο αδερφός της κόμισσας Φραϊα φον Μόλτκε, Χανς Νταϊχμαν, νομικός, όντας απεσταλμένος από τη γερμανική βιομηχανία χημικών IG-Farben, στην Ιταλία του Μουσολίνι, και συγκεκριμένα στη Ρώμη, πληροφορήθηκε το 1942 τα σχέδια των Ναζί για την ίδρυση Στρατοπέδων Συγκέντρωσης και εξόντωσης των Εβραίων, ζήτησε, μέσω μιας Ιταλίδας βαρόνης, ακρόαση από τον Πάπα Πίο τον Ενδέκατο  για να του ανακοινώσει τις προθέσεις του ναζιστικού καθεστώτος της πατρίδας του, προκειμένου να ειδοποιήσει την αμερικανική κυβέρνηση για την επικείμενη εξόντωση των Εβραίων, γεγονός, βέβαια, που γνώριζαν, όπως έγινε μετά τον πόλεμο γνωστό, οι Αμερικανοί, χωρίς όμως και να λάβουν τα όποια μέτρα για την αποφυγή του Ολοκαυτώματος.

Ο Πάπας, ωστόσο, όχι μόνον δεν ανέλαβε καμιά πρωτοβουλία, να καταγγείλει την σχεδιαζόμενη εξόντωση των Εβραίων, αλλά,  αντίθετα, σιώπησε, καθώς ιδεολογικά , τουλάχιστον, είχε συνταχθεί, με το χιτλερικό καθεστώς.

Αργότερα, ο Χανς Ντάϊχμαν θα συνεργαστεί με την ιταλική αντιστασιακή οργάνωση „Justicia e Liberta“ («Δικαιοσύνη και Ελευθερία») του μετέπειτα προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας Περτίνι. Το 1946,  ήταν ένας από τους μάρτυρες κατηγορίας στις Δίκες της Νυρεμβέργης των Ναζί.

Στον «Κύκλο του Κράϊζαου» ανήκαν, εκτός από τον ιδιοκτήτη του κτήματος, κόμη Χέλμουτ Τζέϊμς φον Μόλτκε και τη γυναίκα του και άλλοι αριστοκράτες, άνθρωποι των γραμμάτων, ιερωμένοι, πολιτικοί κλπ. όπως π.χ. οι νομικοί  Πέτερ Γιόρκ και Μάριον Γιόρκ φον Βάρτενμπουργκ, ο οικονομολόγος Καρλ Ντίτριχ φον Τρότα, ο νομικός Άνταμ φον Τρότ τσου Στολτς, ο νομικός και οικονομολόγος Χόρστ φον Άϊνζιντελ, ο θεολόγος και μετέπειτα πρόεδρος του Γερμανικού Κοινοβουλίου (Μπούντεσταγκ) Όϊγκεν Γκέρστενμαϊαρ, ο οικονομολόγος Όττο Χάϊνριχ φον Γκάμπλεντς, ο πολιτικός του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος  Γιούλιους Λέμπερ, ο ευαγγελιστής ιερωμένος και εφημέριος των φυλακών του Βερολίνου Χάραλντ Πιούλχαου,  καθηγητές πανεπιστημίου, δημοσιογράφοι, λογοτέχνες κ..ά..

Το Ιανουάριο του 1944, η Μυστική Αστυνομία (Γκεστάπο) συνέλαβε τον κόμητα Χέλμουτ Τζέϊμς φον Μόλτκε και τους συντρόφους του, το Λαϊκό Δικαστήριο, υπό τον υποτακτικό του Αδόλφου Χίτλερ, πρόεδρό του Φράϊσλερ, τον καταδίκασε, μαζί και άλλα επτά μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης του «Κράϊζαου», όπως τον Πέτερ Γιορκ φον Βάρτενμπουργκ, τον Γιούλιους Λέμπερ, τον Άνταμ φον Τροτ τσου Στολτς κλπ., σε θάνατο. Εκτελέστηκαν στις 23 Ιανουαρίου δια απαγχονισμού  στην περιοχή Plötzensee του Βερολίνου.

Οι πολιτικές απόψεις αλλά και γενικότερα ή ιδεολογία των ανθρώπων του «Κύκλου του Κράιζαου» ήταν για την εποχή τους ιδιαίτερα προοδευτικές, γεγονός που επί δεκαετίες η επίσημη Δυτική αλλά και η Ανατολική Γερμανία προσπάθησαν να αποσιωπήσουν, μέχρι που η σύντροφος του κόμητα Μόλτκε, κόμισσα Φράϊα φον Μόλτκε και φίλοι της προέβαλαν επίμονα και για πολλά χρόνια την αντιστασιακή δράση της ομάδας, μέχρι που και το επίσημο κράτος της Γερμανίας αποφάσισε να αναγνωρίσει τη θυσία των μελών της και να τα τιμήσει, έστω και καθυστερημένα, δεόντως.

Η κόμισσα Φράϊα φον Μόλτκε, μετά την καθεστωτική αλλαγή του 1989 στην Πολωνία,  στο πλαίσιο της συμφιλίωσης Πολωνίας και Γερμανίας, ολοκλήρωσε το όραμά της, αφού δέχθηκε το κτήμα «Κράϊζαου» να μετατραπεί σε πολωνικό «’Ιδρυμα Κράϊζαου για την Ευρωπαϊκή Αλληλοκατανόηση» („Stiftung Kreisau für Europäische Verständigung“), όπου κάθε καλοκαίρι συναντώνται και συζητούν δεκάδες χιλιάδες νέοι από όλον τον κόσμο, οργανώνοντας και παρακολουθώντας σεμινάρια για τη φτώχεια, τους πολέμους, την ειρήνη και γενικά για την ανάγκη υπέρβασης κάθε φυλετικής ρατσιστικής ιδέας στο όνομα μιας κοινωνίας της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης, όπως την ονειρεύτηκαν τα μέλη της αντιστασιακής αντιφασιστικής οργάνωσης του «Κύκλου Κράϊζαου» με επικεφαλής τον κόμητα Χέλμουτ Τζέϊμς  φον Μόλτκε.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, τόσο οι απόψεις όσο και  η ιδεολογία των μελών της αντιστασιακής οργάνωσης του «Κύκλου Κράϊζαου» υπήρξαν άκρως πρωτοποριακές για την εποχή τους. Ανάπτυξαν ένα πρόγραμμα σχετικά με το πως πρέπει να οργανωθεί η Γερμανία, μετά τη πτώση του ναζιστικού καθεστώτος, και πρότειναν, μεταξύ άλλων. τη «δημιουργία ενός δημοκρατικού κράτους δικαίου, χωρίς πολιτικά κόμματα, με στόχο την καλλιέργεια και ανάπτυξη της προσωπικότητας των πολιτών στη βάση ενός καθεστώτος άμεσης δημοκρατίας», με λαϊκές συνελεύσεις, όπου οι πολίτες θα αποφασίζουν σχετικά με  τη δομή του κράτους, τον τρόπο λειτουργίας (μικρές τοπικές κοινότητες) και γενικά τις διάφορες μορφές κοινωνικής οργάνωσης[1].

Σε επιστολή του στους δυο ανήλικους γιούς του από τις φυλακές του Βερολίνου, με ημερομηνία 11. Οκτωβρίου 1944, ο κόμητας Μόλτκε γράφει :

«Όλη μου τη ζωή, ήδη από το δημοτικό, ήμουν ενάντια στην στενοκεφαλιά και τη βία, την έπαρση, την αδιαλλαξία  και την απολυτότητα, ιδιότητες που καταπολέμησα με πάθος, ιδιότητες που εμφιλοχωρούν στους Γερμανούς και βρίσκουν την έκφρασή τους στο εθνικοσοσιαλιστικό κράτος»[2]. 

Στις 21. Οκτωβρίου 1941 έγραφε στη γυναίκα του :

«Στη Σερβία δυο χωριά έγιναν παρανάλωμα της φωτιάς, 1700 άνδρες και 240 γυναίκες, κάτοικοι τω χωριών, εκτελέστηκαν. Αυτή είναι η ΄τιμωρία΄ για την ενέδρα και το θάνατο τριών Γερμανών στρατιωτών. Στην Ελλάδα, εκτελέστηκαν 220 άνδρες ενός χωριού. Στη Γαλλία γίνονται καθημερινά μαζικές εκτελέσεις, ενώ εγώ κάθομαι στο γραφείο μου και γράφω….»[3].

Ειλικρινής στα αισθήματά του και πραγματικός πατριώτης, ο κόμητας Χέλμουτ Τζέϊμς φον Μόλτκε δεν μπορούσε να μείνει αμέτοχος, όταν η πατρίδα του βίωνε την πιο σκοτεινή περίοδο της ιστορίας της. Επέλεξε τον ηρωϊκό δρόμο της αντίστασης στο φασισμό και θυσίασε συνειδητά τη ζωή  του στον αγώνα ενάντια στο ναζιστικό καθεστώς της χώρας του.

Είχα, ζώντας στη Γερμανία, την τύχη, να γνωρίσω σε μια ‘Έκθεση Βιβλίου στη Φρανκφούρτη, το Φθινόπωρο του 1974, τον ανεψιό του ηρωϊκού κόμητα Μόλτκε, τον Mathias Deichmann (και μέσω αυτού τον ευρύτερο κύκλο συγγενών και φίλων της οικογένειας), ο οποίος και με τιμά έκτοτε με την αμέριστη φιλία του.- 
 
Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου
Ομότιμος καθηγητής Γενικής και Πολιτικής Κοινωνιολογίας του ΑΠΘ

[1] Βλ. Kreissau-Krzyzoawa. Geschichte-und Yukznftswerkstatt für Europa («Κράισζαου-Κρύτσοβα. Εργαστήρι ιστορίας και μελλοντικής εξέλιξης της Ευρώπης», Deutscher Kunstverlag Berlin-München  2010, σελ. 33 κ.ε..

[2] Στο ίδιο, σελ. 28.

[3] Στο ίδιο, σελ. 30.