Ο Μισέλ Φουκώ χαρακτηρίζεται στις μέρες μας κυρίως ως μεταμοντέρνος σκεπτικιστής με ένα χαοτικό έργο. Οι Γάλλοι τον είχαν αποκαλέσει νέο Σαρτρ. Οι μελετητές του τον χαρακτήρισαν νιτσεϊκό νεο – αναρχικό. Εκείνος όμως προτιμούσε να δηλώνει φιλόσοφος – δημοσιογράφος.

Ads

«Η φιλοσοφία για μένα είναι ένα είδος ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας. Στο μέτρο που αυτό που με αφορά είναι η επικαιρότητα, το τι συμβαίνει γύρω μας, τι είμαστε εμείς και τι συμβαίνει στον κόσμο, θεωρώ τον εαυτό μου δημοσιογράφο».

Με την «Ιστορία της Τρέλας», τη «Γένεση της Κλινικής», την «Πειθαρχία και Τιμωρία» και την «Ιστορία της Σεξουαλικότητας», ο Φουκώ ανατρέπει τις εικόνες του παρελθόντος και μέσω αυτών του παρόντος.

Ενάντια στους συμβατικούς ιστορικούς που προσπαθούσαν πάντοτε να καταστήσουν το παρελθόν καθησυχαστικά οικείο, εκείνος το καθιστά συνταρακτικά ανοίκειο.
 
Μας έδειξε πως ό,τι πιστεύουμε ως διαρκείς και θεμελιώδεις τρόπους ύπαρξης, είναι απλώς και μόνον ιστορικές κατασκευές. Πως δεν υπάρχει τίποτα το φυσικά δεδομένο και αυτονόητο. Κι ας φαίνεται έτσι.[1]

 
Απόσπασμα από τη «Δίψα της γνώσης»
 
Ανάμεσα στην εξουσία και στο σεξ δεν καθιερώνεται ποτέ σχέση, παρά μονάχα με τρόπο αρνητικό: απόρριψη, αποκλεισμός, άρνηση, φραγμός ή ακόμα απόκρυψη ή προσωπείο. Η εξουσία δεν έχει τη «δύναμη» να κάνει τίποτε στο σεξ και στις ηδονές, εκτός από το να του λέει όχι. Αν φτιάχνει κάτι, είναι απουσίες και κενά. Εξαφανίζει στοιχεία, εισάγει ασυνέχειες, χωρίζει ότι είναι ενωμένο, χαράζει σύνορα. Οι ενέργειες της παίρνουν τη γενική μορφή του ορίου και της έλλειψης.

Η εξουσία είναι, βασικά, εκείνο που υπαγορεύει στο σεξ τον νόμο του. Πράγμα που σημαίνει πρώτα – πρώτα ότι το σεξ βρίσκεται τοποθετημένο απ’ αυτήν κάτω από ένα καθεστώς δυαδικό: θεμιτό και αθέμιτο, επιτρεπόμενο και απαγορευμένο. Πράγμα που σημαίνει, παραπέρα, ότι η εξουσία ορίζει στο σεξ μια «τάξη» που λειτουργεί ταυτόχρονα σαν μορφή νοητότητας: το σεξ αποκρυπτογραφείται με βάση τη σχέση του προς το νόμο.
 
Πράγμα που σημαίνει, τέλος, ότι η εξουσία δρα ορίζοντας τον κανόνα: η ενέργεια της εξουσίας πάνω στο σεξ γίνεται με τη γλώσσα ή μάλλον με μια πράξη Λόγου που, απ’ αυτό το ίδιο το γεγονός ότι εκφέρεται, δημιουργεί μια κατάσταση δικαίου. Μιλάει και είναι ο κανόνας. Την καθαρή μορφή εξουσίας τη βρίσκει κανείς στο λειτούργημα του νομοθέτη. Και ο τρόπος ενέργειάς της αναφορικά προς το σεξ είναι νομικο – διασκεπτικού τύπου. Δεν θα πλησιάσεις, δεν θ’ αγγίξεις, δεν θα αναλώσεις, δεν θα δοκιμάσεις ηδονή, δεν θα μιλήσεις, δεν θα φανείς. Σε τελευταία ανάλυση, δεν θα υπάρχεις παρά μόνο στη σκιά και στη μυστικότητα. 
 
Πάνω στο σεξ, η εξουσία εφαρμόζει μόνο ένα νόμο απαγορευτικό. Σκοπός της: ν’ απαρνηθεί το σεξ τον εαυτό του. Μέσα της: η απειλή της τιμωρίας που δεν είναι άλλη από την εξάλειψή του. Απαρνήσου τον εαυτό σου, αλλιώς βγαίνεις από τη μέση. Μην εμφανίζεσαι, αν δεν θες να εξαφανιστείς. Η ύπαρξη σου δεν θα διατηρηθεί παρά μόνο με το τίμημα της εκμηδένισης της. Η εξουσία δεν περιορίζει το σεξ, παρά με μια απαγόρευση που παίζει με την εναλλαγή ανάμεσα σε δυό ανυπαρξίες. Αυτή η απαγόρευση υποτίθεται ότι παίρνει τρεις μορφές: να βεβαιώνει πως αυτό δεν επιτρέπεται, να εμποδίζει αυτό να ειπωθεί, να αρνιέται ότι αυτό υπάρχει… [2]

Εξουσία
 
Η εξουσία, κατά τον Φουκώ, δεν είναι κάτι που το κατέχει κάποιος και το στερείται κάποιος άλλος – αντίθετα αντιλαμβάνεται την εξουσία ως μια «αλυσίδα», η οποία δεν εντοπίζεται στα χέρια κάποιου, στην οποία ο ένας κρίκος εξαρτάται από τον άλλο και ελέγχει τον άλλο (εξουσιαστικές σχέσεις). Η εξουσία, επομένως, δεν είναι ιδιοκτησία αλλά τεχνική, είναι περισσότερο παραγωγή – κυκλοφορία παρά καταπίεση και λειτουργεί μέσω των ατόμων και όχι επάνω τους.
 
Και αν θεωρείται αυταπόδεικτο το γεγονός ότι οι ισχυροί κατέχουν μεγαλύτερη εξουσία από τους ανίσχυρους, ο Φουκώ το αμφισβητεί, εξηγώντας ότι η σχέση του ισχυρού – κυρίαρχου είναι μια συγκεκριμένη σχέση εξουσίας που δεν είναι σταθερή πάντα, αλλά εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο την αναγνωρίζουν οι ίδιοι οι φορείς της εξουσίας, δηλαδή τόσο ο ισχυρός όσο και ο ανίσχυρος.[3]
 
* Ο Μισέλ Φουκώ γεννήθηκε στις 15 Οκτώβρη 1926 και άφησε την τελευταία του πνοή στις 25 Ιουνίου 1984 στο νοσοκομείο De la Salpetriere στο Παρίσι, εξασθενημένος από τον ιό του AIDS.

[1] Τόλια, Μ. 2004, «Φουκό, ο φιλόσοφος-δημοσιογράφος», Καθημερινή, 21 Φεβρουαρίου 2004,
 

[2] «Μισέλ Φουκώ, «Η ιστορία της σεξουαλικότητας», «Η δίψα της γνώσης»», Αποσπερίτης, 1 Αυγούστου 2009, .
 

[3] Σπυρόπουλος, Φ. & Γεωργουσόπουλος, Σ. 2011, «Ποιος είναι ο Michel Foucault», the art of crime, Φεβρουάριος 2011, .