Το Tvxs ξεκινά ένα μεγάλο ιστορικό αφιέρωμα για την δημοκρατία της Βαιμάρης με αναλύσεις και μαρτυρίες από την ταραγμένη περίοδο που οδήγησε στην άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Η σημερινή πρώτη μαρτυρία ανήκει στον Hans Jochen Vogel, έναν από τους σημαντικότερους Γερμανούς πολιτικούς. Διετέλεσε δήμαρχος Δυτ. Βερολίνου, υπουργός Δικαιοσύνης και ηγέτης του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος.

Ads

 
(Περισσότερες πληροφορίες για τη Δημοκρατία της Βαιμάρης μπορείτε να βρείτε εδώ) Συνέντευξη: Ελένη Κωνσταντινίδου, Επιμέλεια: Φωτεινή Λαμπρίδη
 
Να αρχίσουμε με την προσωπική σας ιστορία  είσαστε 7 χρονών όταν ανέβηκε ο Χίτλερ στην εξουσία , ποιες ήταν οι αναμνήσεις σας από εκείνη την περίοδο;
 
Θυμάμαι πολύ καλά την 30η Ιανουαρίου του 1933 όταν ο Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία , όταν του παραδόθηκε η εξουσία. Διότι μιλάμε πάντοτε για κατάληψη εξουσίας αλλά δεν είναι έτσι , ο τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας Χίντεμπουργκ του παρέδωσε την εξουσία υπό την πίεση συγκεκριμένων στρωμάτων και ομάδων. Είχαμε και ένα ραδιόφωνο τότε  και θυμάμαι τον ενθουσιασμό που υπήρξε για την  λαμπαδηδοδρομία στο Βερολίνο.
 
Έκανα και ερωτήσεις αλλά βέβαια ένας επτάχρονος έχει περιορισμένο ορίζοντα . Είναι όμως γεγονός  ότι η πλειοψηφία του λαού μας υποστήριζε  τον Χίτλερ και πίστευε τότε ότι  θα μπορούσε να λύσει τα προβλήματα της χώρας. Αυτό ήτανε ένα τρομερό σφάλμα αλλά δεν έχει κανένα νόημα να το διαψεύδεις εκ των υστέρων. Το λέω επειδή και ο ίδιος μου ο πατέρας έγινε μέλος του  NSDAP ( εθνικοσοσιαλιστικό  κόμμα ) 
 
Πότε εντάχθηκε ο πατέρας σας στο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα;
 
Το 1932, ήταν επαγγελματίας αξιωματικός και η συμφωνία των Βερσαλιών που ήτανε πάρα πολύ σκληρή για την Γερμανία έπαιξε και αυτή τον ρόλο της. Μετά ήταν η μεγάλη οικονομική κρίση , υπήρχανε πάνω από 6.000.000 άνεργοι και η ανησυχία ότι το κομουνιστικό κόμμα θα ξεκίναγε κάποια επανάσταση . Το κομουνιστικό κόμμα ήταν τότε πολύ ισχυρό, είχε λάβει 100 έδρες στις τελευταίες εκλογές τον Νοέμβριο του 1932.
 
Αλλά ο πατέρας μου το μετάνιωσε γρήγορα και κρατήθηκε μακριά από οποιεσδήποτε πρωτοβουλίες, είχε κρατήσει μια πάρα πολύ κριτική στάση . Όταν ήμουνα 10 ή 12 θυμάμαι, τον είχα ρωτήσει κάποτε – πατέρα είσαι δημόσιος υπάλληλος και πληρώνεσαι από αυτό το κράτος , και παρόλα αυτά το κριτικάρεις.  Δυστυχώς δεν υπήρχανε πλέον δημοκράτες, θα έλεγα ήτανε πάρα πολύ λίγοι. Οι σοσιαλδημοκράτες ήτανε οι μόνοι στην συνεδρίαση στις 23 Μαρτίου του 1932, που ο Οττο Βέλς. έβγαλε την ιστορική του ομιλία και  94 σοσιαλδημοκράτες ψήφισαν ενάντια στον νόμο της εξουσιοδότησης. Ηταν ο νόμος  για την παράδοση της εξουσίας στον  Χίτλερ.  .
 
Μπορείτε να μας πείτε, τι έγινε μετά την παράδοση της εξουσίας στον Χιτλερ, υπήρχε στο σχολείο προπαγάνδα , ήσαστε στην Χιτλερική νεολαία;
 
Φυσικά ήμουνα  στην Χιτλερική νεολαία ,ζούσαμε στην αρχή στο Γκετιγκεν και μετά μεταφερθήκαμε μαζί με τον πατέρα μου και την οικογένεια στο Γκίσεν και εκεί επήγα στο γυμνάσιο . Τότε ήρθε μια μέρα ο διευθυντής και είπε ότι όλοι όσοι είναι 10χρονών είναι  στην χιτλερική νεολαία, αλλά εσύ όχι . Αυτό ήταν μια ένδειξη ότι ο πατέρας μου είχε πάρει αποστάσεις . Μετά έγινα μέλος , δεν ήμουν πολύ αθλητικός τύπος και για αυτό προσπαθούσα να πετύχω στις πνευματικές δεξιότητες . Ανέλαβα τότε μια θεατρική ομάδα και φρόντιζα για μουσικές και θεατρικές εκδηλώσεις αλλά φυσικά ακολουθούσα τις εθνικοσοσιαλιστικές οδηγίες. Έκανα μια ομιλία κάποτε, όταν ήμουνα 13 ή 14, για την βιογραφία του Χίτλερ
 
Ποιά είναι τα γεγονότα που σας εντυπώθηκαν;
 
Έζησα και την νύχτα των πογκρόμ, ήμουνα 12 χρονών τότε και εκατό μέτρα από το σχολείο βρισκόταν μια συναγωγή. Αντιληφθήκαμε  στο διάλειμμα ότι έβγαινε καπνός, τρέξαμε προς τα εκεί και είδαμε κάτι που ήτανε για εμάς κάτι εντελώς καινούριο:  η αστυνομία και η πυροσβεστική δεν έσβηναν την φωτιά αλλά αντιθέτως άναβαν τη φωτιά και ρωτήσαμε τον δάσκαλό μας τι σημαίνουν αυτά. Και απάντησε ναι αυτή είναι η λαϊκή οργή , διότι μια μέρα πριν ένας διπλωμάτης είχε δολοφονηθεί από έναν Εβραίο και ότι τέτοια πογκρόμ υπήρξαν και παλαιότερα στην ιστορία .
 
Εγώ ρώτησα τότε και στο σπίτι ,καλά θα βάλουμε φωτιά και στις χριστιανικές εκκλησίες ; Και έλεγαν ότι είναι κάτι το τελείως διαφορετικό αλλά αισθανόσουν ότι ο κόσμος δεν ήτανε ενθουσιασμένος με αυτά τα γεγονότα. Είχανε καταστρέψει και καταστήματα Εβραίων, είχανε θρυμματίσει τις προθήκες των καταστημάτων , αυτή ήταν η αφορμή που ο Γκαίμπελς χρησιμοποίησε την λέξη «νύχτα των κρυστάλλων» διότι παντού ήταν τα θραύσματα των κρυστάλλων από τα καταστήματα . Αλλά αυτό είναι μια ωραιοποίηση , ήτανε στην πραγματικότητα μία νύχτα πογκρόμ στο Ράϊχ ,όπου μεταφέρθηκαν  γύρω στους 30.000 Εβραίους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ,ενώ 80’η 90 έχασαν την ζωή τους .
 
Γιατί ο Χίτλερ ήταν τόσο δημοφιλής και ειδικά στην Βαυαρία που ξεκίνησε το κίνημά του;
 
Αυτός μετοίκησε  από την Βιέννη στο Μόναχο το1912, 13 επειδή ήθελε να αποφύγει την στρατιωτική θητεία , δεν ήθελε να καταταγεί στον αυστριακό στρατό . Δούλεψε για ένα διάστημα ως πολιτικός παρατηρητής των αμυντικών στρατιωτικών υπηρεσιών και βρήκε τότε εκείνο το μικρό κόμμα το οποίο υπήρχε και έγινε μέλος του. Πλησίασε με τον τρόπο της εμφάνισής του  και την ευφράδειά του ανθρώπους οι οποίοι με τις περιπέτειες της δημοκρατίας και λόγω της οικονομικής κρίσης χρειαζόντουσαν κάποιον ο οποίος θα τα βγάλει πέρα με όλα αυτά. Και υπήρχαν βέβαια τότε κύκλοι στην Βαυαρία οι οποίοι τον υποστήριξαν, πιστεύοντας ότι με την βοήθειά του μπορούν να αλλάξουν και οι  πολιτικές συνθήκες στο Βερολίνο.
 
Το 1924 χρησιμοποίησε την δίκη του(για απόπειρα πραξικοπήματος) σαν μέσω προπαγάνδας και η Βαυαρική δικαιοσύνη  τον μεταχειρίστηκε πολύ ήπια.  Άλλο ένα παράδειγμα , η “Ζιντντοϊτσε Τσαϊτουνγκ” σας είναι γνωστή είναι διάδοχος των Νέων του Μονάχου , ήτανε και αυτή μια ευυπόληπτη αστική εφημερίδα. Ξέρετε τι έλεγε αυτή στην έκδοσή της της 4ης Απριλίου  του 1924, μετά την ανακοίνωση της απόφασης; Η συμπάθειά μας δεν ανήκει στους εγκληματίες του Νοέμβρη , αυτοί ήταν οι σοσιαλδημοκράτες , η δικιά μας συμπάθεια ανήκει στον Χίτλερ και σε αυτούς που προσπάθησαν αυτό το πραξικόπημα . Αυτός ξεκίνησε πάλι το 1925 και μόλις το 1930 κατάφερε να κερδίσει 130 έδρες στη βουλή του Ράϊχ, όπου πριν αντιπροσωπεύονταν από μια φούχτα ανθρώπους . Η αιτία τότε βέβαια ήταν η οικονομική κρίση που οξύνθηκε και  η διάσπαση του εργατικού κινήματος.
 
Ηδη τότε η σοσιαλδημοκρατία ήτανε διχασμένη, ένα κομμάτι πλειοψηφικό που αποδεχόταν την συνεργασία και με αστικά κόμματα και η ανεξάρτητη σοσιαλδημοκρατία (USPD)   ,που έκλινε περισσότερο προς τα αριστερά. Υπήρχε και το κομουνιστικό κόμμα (KPD) το οποίο δημιουργήθηκε στα τέλη του 1918 .
 
Γιατί απέτυχε  η δημοκρατία της Βαϊμάρης;
 
Πάρθηκαν εκείνη την εποχή θεμελιακές, θετικές αποφάσεις Κατά αρχήν η μετάβαση στην δημοκρατία , δεύτερον το γενικευμένο εκλογικό δικαίωμα  για τις γυναίκες. Επίσης σε ορισμένα κρατίδια, όπως στην Πρωσία, όποιος πλήρωνε υψηλούς φόρους είχε 7000 φορές πάρα πάνω εκλογικά δικαιώματα  από έναν απλό εργάτη. Αποφασίστηκε επίσης η καθιέρωση του οκτάωρου , η αναγνώριση των συνδικάτων σαν ισότιμων συνομιλητών για συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Διατηρήθηκε  η ενότητα της χώρας που ήταν  σε κίνδυνο . Αλλά μετά ήρθε η συνθήκη των Βερσαλλιών.
 
Πώς την αξιολογείτε σήμερα;
 
Δεν υπήρχε εναλλακτική διότι σε αντίθετη περίπτωση θα ήταν υπό κατοχή όλη η Γερμανία και θα ζωντάνευε πάλι ο πόλεμος .Αλλά όσοι είχανε συμφωνήσει με την συνθήκη των Βερσαλλιών κατηγορήθηκαν σοβαρά,  ιδιαίτερα αυτοί που ανήκανε στις ελίτ την εποχή του Κάιζερ. Η υπαγόρευση της συνθήκης των Βερσαλλιών έπαιξε λοιπόν έναν μεγάλο ρόλο στην αποσταθεροποίηση της δημοκρατίας. Δόξα το θεό οι Αμερικάνοι έβγαλαν εξαιρετικά συμπεράσματα από αυτά και δώσανε το 1945 με το σχέδιο Μάρσαλ μία θετική ώθηση στην Γερμανία .
 
Το σύνταγμα της Βαϊμάρης είχε κάποια βασικά προβλήματα, όπως ότι μπορούσες να αναγκάσεις τον καγκελάριο σε παραίτηση χωρίς να ορίζεις τον διάδοχό του. Αυτό το κενό έδωσε την ευκαιρία στον Χίτλερ να ανέβει στην κυβέρνηση;
 
Ακριβώς. Αποτέλεσμα των  παραπάνω  ήτανε ο νόμος που εξουσιοδοτούσε  για την ανάληψη εξουσίας από τον Χίτλερ.  Το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1920  έγινε δεκτή πάλι η Γερμανία στην Ένωση των Εθνών και η κατοχή της αριστερής πλευρά του Ρήνου τελείωσε. `Αλλά το 1930 ο Χίντεμπούργκ απέλυσε τον Χάινριχ Μπρύνιγκ  πού ήτανε τότε καγκελάριος. Κυβερνούσε βέβαια  με αναγκαστικούς νόμους και αυτό υποβάθμιζε την δημοκρατία και το Κοινοβούλιο, πρακτική που συνεχίστηκε μέχρι την ανάληψη της εξουσίας από τους Ναζί.
 
Δυστυχώς το 1933  ο Χίντεμπουργκ υπέκυψε σε πιέσεις από κύκλους μεγαλογαιοκτημόνων και οικονομικούς κύκλους και πίστεψε ότι μπορεί να ανακηρύξει τον Χίτλερ σε καγκελάριο ,αλλά ότι θα ήταν δεμένα τα χέρια του. Επειδή στην κυβέρνηση θα ήταν  μόνο τρεις εθνικοσοσιαλιστές, ενώ  οι υπόλοιποι θα ήταν Γερμανοί εθνικιστές ή ανεξάρτητοι, αλλά αυτό αποδείχθηκε ένα τρομακτικό σφάλμα . Επίσης, πάρα πολύς κόσμος έβλεπε τους 100 κομουνιστές βουλευτές ως απειλή και αυτό συνέβαλε στην τοποθέτηση του Χίτλερ σε αυτή την θέση. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Στάλιν συνέβαλε τότε ώστε οι κομουνιστές στην Γερμανία να μην αντιμετωπίζουν σαν κύριο εχθρό τους τον Χίτλερ αλλά τους σοσιαλδημοκράτες,  τους  “σοσιαλφασίστες” όπως τους αποκαλούσαν τότε..
 
Την έναρξη του πολέμου πώς τη θυμάστε;
 
 Δεν επικρατούσε ενθουσιασμός για τον πόλεμο. Ξέρω από τον πατέρα μου, καθώς και από βιβλία και εικόνες, ότι το 1914 επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός στην Γερμανία , ο κόσμος ήτανε στους δρόμους αποχαιρετούσε τους στρατιώτες , τους βάζανε μάλιστα λουλούδια στις κάννες των όπλων .Ο ενθουσιασμός  είχε συνεπάρει τότε και την σοσιαλδημοκρατία ώστε να εγκρίνει και τις πιστώσεις για τον πόλεμο , κάτι που έγινε από όλους τους σοσιαλδημοκράτες σε όλα τα κράτη πού πήραν μέρος στον πόλεμο . Μία μοναδική μικρή εξαίρεση ήτανε μία μικρή σοσιαλδημοκρατική παράταξη.
 
Το 1943 πήρα το απολυτήριό μου και κατατάχθηκα εθελοντικά στην Βέρμαχτ ( στρατός) διότι η κλάση μου , η κλάση του 26, είχε πιεστεί πολύ για εθελοντική στράτευση στα Ες Ες και αυτό μπορούσες να το αποφύγεις μόνο όταν είχες το χαρτί ότι σε είχε καλέσει η Βέρμαχτ.
 
Ωστόσο ειλικρινά για εκείνη την περίοδο, η σκέψη ότι θα μπορούσε κανείς ή μάλλον θα έπρεπε να προβάλει αντίσταση ενάντια στο ίδιο το κράτος, και μάλιστα σε περίοδο πολέμου, βρισκότανε έξω από την αντίληψή μου και αυτό ίσχυε για την πλειοψηφία των νέων ανθρώπων . Μετά από δύο χρόνια πόλεμου άλλαξα ιδέες ,ευτυχώς δεν ήμουνα στην ανατολή αλλά στην Ιταλία και εκεί με συνέλαβαν  οι παρτιζάνοι , με παρέδωσαν την ίδια μέρα στους Αμερικανούς. Τότε παρέλασα μπροστά από τον πύργο της Πίζας , γιατί μας μεταφέρανε από ένα στρατόπεδο σε ένα άλλο  και εκεί έζησα την 8η Μαϊου του 1945 , την ημέρα της συνθηκολόγησης . Αισθανόμαστε ξαλαφρωμένοι πού τελείωναν οι φόνοι οι σκοτωμοί και ιδιαίτερα οι αεροπορικές επιδρομές ,  πού είχαν ξεκινήσει βέβαια από εμάς , αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε , όμως  προκάλεσαν πάρα πολύ μεγάλες ζημιές και στην Γερμανία
 
Πότε συνειδητοποιήσατε το μέγεθος των εγκλημάτων;
 
Όταν μας άφησαν ελεύθερους. Στρατολογήθηκα στα 17, στα 19 μας άφησαν. Φυσικά το πρώτο πού έπρεπε κανείς  να φροντίσει ήταν ύπαρξή του και μια στέγη πάνω από το κεφάλι του, να βρει κάτι να φάει και να μην κρυώνει. Μετά έπρεπε να αποκτήσεις πάλι μια επαγγελματική προοπτική και συνέχισα τις σπουδές μου στο Μάρμπουργκ. Σταδιακά συνειδητοποιήσαμε την έκταση των γερμανικών εγκλημάτων και της καταστροφής.
 
Πολλοί τότε και ανάμεσα σε αυτούς και εγώ βγάλαμε το συμπέρασμα ότι δεν αρκεί να νοιάζεσαι μόνον για τον εαυτό σου αλλά και για τα κοινά, όχι μόνον για την  υλική ανοικοδόμηση αλλά και για ανθεκτικές δομές και τέτοιες είναι οι δημοκρατικές δομές. Και από τότε δραστηριοποιήθηκα σε όλη μου την ζωή για τα κοινά από τα διάφορα αξιώματα που κατείχα.
 
Πολύ γρήγορα αναγνώρισα πόσο σημαντικό είναι οι άνθρωποι να αισθάνονται συνυπεύθυνοι για την δημοκρατία, να δραστηριοποιούνται και όχι να στέκονται στο πλάι και να λένε ότι αυτοί εκεί πάνω θα έπρεπε να κάνουν αυτό ή εκείνο. Όχι ,πρέπει να δραστηριοποιείσαι ο ίδιος .Αυτή ήτανε μία διδαχή για εμένα από την δωδεκάχρονη εξουσία των ναζί . Κατά τα άλλα  η διάσταση  του ολοκαυτώματος, των δεινών  που προκαλέσαμε  στην Ελλάδα στην Ρωσία στην Ιταλία και αλλού , δεν μας έγινε σαφής από την μια μέρα στην άλλη. Πέρασε κάποιος καιρός αλλά μας έσπρωξε στην κατεύθυνση του “ποτέ ξανά”.
 
Θα  θέλατε να σχολιάσετε αυτό το θέμα της ευθύνης του γερμανικού λαού, σε ποιο βαθμό φέρει ο γερμανικός λαός την ευθύνη;
 
Η ευθύνη είναι μία ατομική έννοια  , δεν χρησιμοποιώ αυτή την έννοια για συλλογικότητες ,για κοινότητες. Καθένας ξεχωριστά θα πρέπει να απαντήσει στο κατά πόσο ευθύνεται ή όχι . Ο Τέοντορ Χόϊς, ο πρώτος  ομοσπονδιακός καγκελάριος είχε πει μια πολύ σωστή κουβέντα. Δεν αποδέχομαι την συλλογική ευθύνη ,αλλά είναι αναγκαία μια συλλογική ντροπή για αυτά πού προκλήθηκαν από τους Γερμανούς.
 
Η έννοια της ευθύνης κατά την γνώμη μου δεν αφορά καθόλου τους επιγόνους διότι δεν ζούσαν εκείνη την περίοδο αλλά μπορεί να έχεις και σαν επίγονος ευθύνες αν δεν βγάλεις τα σωστά συμπεράσματα από αυτά τα πράγματα. Αν παραμερίσεις αυτά τα πράγματα που γίνανε τότε . Φυσικά πέρασε καιρός μέχρι να κληθούν μεμονωμένα άτομα να λογοδοτήσουν , υπήρχαν οι δίκες της Νυρεμβέργης αλλά μέχρι να κινηθεί η Γερμανική δικαιοσύνη πέρασε πολύς καιρός. Και ένα βασικό θέμα ήταν η διαμάχη για το αν οι δολοφονίες παραγράφονται.
 
Στην δική μας νομοθεσία όπως στην νομοθεσία άλλων κρατών υπάρχει μια προθεσμία παραγραφής . Αυτή ήτανε σε μας κατά αρχάς 20 χρόνια. Με βάση αυτό το 1965 δεν θα μπορούσε κανείς πια να διωχθεί , μετά το παρατείναμε για τέσσερα χρόνια μέχρι το 1969. Τότε ειπώθηκε ότι υπάρχουν ακόμα πολλές περιπτώσεις που δεν είναι ξεκαθαρισμένες και δόθηκε μια παράταση 10ετών μέχρι το 1979. Τότε τέθηκε το ζήτημα – ήμουνα υπουργός Δικαιοσύνης –  αν μπορεί να δοθεί ένα τέλος.
 
Εγώ είχα δραστηριοποιηθεί και είχα υποστηρίξει ότι για φόνο δεν μπορεί να υπάρχει παραγραφή. Και δεν γινόταν διάκριση για εκείνον ή τον άλλον φόνο ,αλλά έβαλα το ζήτημα καμία παραγραφή για φόνο και αυτή η πρόταση  πήρε τότε μια καθαρή πλειοψηφία . Αυτά για το ζήτημα της ευθύνης . Υπάρχουν εν τω μεταξύ δίκες κατά ενενηντάχρονων οι οποίοι, πώς να περιγράψω την δραστηριότητά τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ,ήταν φύλακες και εδώ η νομοθεσία το ορίζει ως συνέργεια  σε φόνο .
 
Να κάνουμε μία σύνδεση με την σημερινή εποχή. Βρίσκεται η δημοκρατία σήμερα σε κίνδυνο;
 
Δεν βρίσκεται σε κίνδυνο στην Γερμανία ,έχουμε ένα πολύ καλό σύνταγμα το καλύτερο πού υπήρξε στην γερμανική ιστορία .Η αξιοπρέπεια του   ανθρώπου είναι η βασική αξία και από αυτό συνάγεται η ελευθερία η δικαιοσύνη η αλληλεγγύη , ένα δημοκρατικό κράτος . Αυτό απέκτησε βαθιές ρίζες , σε αυτό έχει παίξει ρόλο και το συνταγματικό δικαστήριο , κάτι που δεν υπήρχε στην Δημοκρατία της Βαϊμάρης, που έχει βοηθήσει στην περαιτέρω ερμηνεία του συντάγματος .
 
Η ιστορία του κράτους μας από το 1949 και μετά είναι μια απίστευτη ιστορία επιτυχιών. Αν μας έλεγε κάποιος στην περίοδο της αιχμαλωσίας πως θα εξελίσσονταν η χώρα μας θα τον θεωρούσαμε τρελό. Υπάρχουν βέβαια αυτοί που πάντα πρέπει να τους αντιμετωπίζεις σοβαρά ,υπάρχουν οι ακροδεξιοί υπάρχει αυτή η σειρά των φόνων που διέπραξαν οι νεοναζί,  σημάδια αντισημιτισμού πού κάθε τόσο εκφράζονται.
 
Όλα αυτά πρέπει να τα αντιμετωπίσει κανείς πολύ σοβαρά και αυτά είναι και ένας λόγος που εγώ μαζί με άλλους το 1994 ίδρυσα την «ένωση ενάντια στη λήθη για την δημοκρατία», με την ευκαιρία ένας από τους διαδόχους μου στην προεδρία ήταν ο (πρόεδρος της Δημοκρατίας) κ. Γκάουκ . Θα πρέπει πολύ σοβαρά να σκεφτούμε για την απαγόρευση του νεοναζιστικού κόμματος (NPD), νομίζω ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό το ζήτημα με σοβαρότητα , αλλά η δημοκρατία είναι βαθιά ριζωμένη στον τόπο μας.
 
Πως σχολιάζεται την άνοδο των ακροδεξιών στην Ελλάδα;
 
Λυπάμαι βέβαια , τα ποσοστά είναι και πιο ψηλά από τα δικά μας. Καταλαβαίνω ότι υπάρχουν άνθρωποι  που είναι απελπισμένοι όπως ήταν και σε μας το 1931, 1932 εκατομμύρια άνθρωποι απελπισμένοι. Πρέπει να αντλεί κανείς διδάγματα και για αυτό υπάρχει και η ανάγκη της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.