To βιβλίο του Θόδωρου Παπακώστα «Χωράει η Αρχαιότητα στο Ασανσέρ;» (εκδόσεις Key Books) πραγματοποιεί όσα υπόσχεται, κατά το γνωστό διαφημιστικό σλόγκαν. Στην πράξη δηλαδή υλοποιεί έναν άθλο: ο αφηγητής συγγραφέας συναντά έναν φιλομαθή άγνωστο στο ασανσέρ και σε λίγη ώρα – όσο κρατά η διακοπή του ρεύματος που κρατάει το ασανσέρ ακίνητο- κατορθώνει να διατρέξει την ελληνική αρχαιότητα από τα προϊστορικά χρόνια ως τη ρωμαϊκή εποχή.

Η ουσιαστική απάντηση όμως που δίνει το βιβλίο είναι άλλη: μπορεί κανείς να μιλήσει εύληπτα, κατανοητά και κυρίως: ελκυστικά για την αρχαιότητα σε έναν άνθρωπο που δεν έχει σχετικές ειδικές σπουδές αλλά έχει μείνει με την εικόνα που του έδωσε το σχολείο.

Ο Θόδωρος Παπακώστας, όχι μόνο με το βιβλίο του αυτό, αλλά και όλη την παρουσία του ως Archaeostoryteller στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επιτυγχάνει έναν σπουδαίο στόχο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υφίσταται από πολλά χρόνια η ανάγκη να μεταδοθεί ο τεκμηριωμένος επιστημονικός λόγος στο ευρύ κοινό με εύληπτο και ελκυστικό τρόπο. Διαπιστώνεται η ανάγκη των ανθρώπων να μάθουν για την αρχαιότητα χωρίς να πρέπει να ανατρέξουν σε ειδική βιβλιογραφία.

Στο χώρο του βιβλίου, αν εξαιρέσει κανείς την κυκλοφορία αρκετών επιτυχημένων παιδικών βιβλίων, κυρίως μάλιστα με μυθολογικά θέματα, ο ενήλικας αναγνώστης καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε βιβλία που απαιτούν ένα μάλλον υψηλό επίπεδο μόρφωσης και εξοικείωση με ειδική ορολογία. Με εξαίρεση λιγοστές περιπτώσεις, όπως του ιστορικού Δημήτρη Κυρτάτα, λίγοι Έλληνες ειδήμονες έχουν κατορθώσει να απευθυνθούν επιτυχημένα με βιβλία ευρείας κυκλοφορίας στο αναγνωστικό κοινό.

Σε αυτό λοιπόν το χάσμα άνθισαν αναπόφευκτα τα ζιζάνια, με τη μορφή παραεπιστημονικών έργων, ορισμένα εκ των οποίων διαφημίζονται συστηματικά από τηλεοράσεως, και προσφέρουν, αφενός ενίοτε ακόμη και βουλευτική έδρα, αφετέρου και κυρίως, μια απολύτως στρεβλή όψη της ελληνικής αρχαιότητας, κατά την οποία εν πολλοίς οι ΕΛ, οι αρχαίοι ημών ένδοξοι ΕΛληνεςπρόγονοι, ταξίδεψαν ως το διάστημα και ασφαλώς είναι υπεύθυνοι για κάθε ανθρώπινο επίτευγμα επί της γης.

Δεν είναι λοιπόν ούτε απλό, ούτε ασήμαντο να γράψει κανείς ένα τέτοιο βιβλίο σαν του Θόδωρου Παπακώστα, που εύκολα θα διαβάσει ένας αναγνώστης, που θα το ευχαριστηθεί, θα το χαρίσει, θα το ξαναδιαβάσει κιόλας με κέφι. Ένα βιβλίο που βάζει πέντε πράγματα στη σειρά (πολλά περισσότερα από πέντε για την ακρίβεια), χωρίς να είναι στυγνά διδακτικό, και που λύνει παράλληλα ένα σωρό απορίες για τον τρόπο συγκρότησης της αρχαιολογικής γνώσης, τις ανασκαφές, τη χρονολόγηση των ευρημάτων, τη συντήρηση.

Δεν είναι αμελητέο ότι ο συγγραφέας είναι έναςάνθρωπος με γερή παιδεία, σημαντικές σπουδές καιπροσωπική εμπειρία στην άσκηση της αρχαιολογίας στο ανασκαφικό πεδίο και στο μουσείο. Και το ακόμη πιο σπουδαίο είναι ότι ο Θόδωρος Παπακώστας κινείται με αξιοθαύμαστη άνεση και προσοχή σε ακανθώδη για την επιστήμη μας θέματα από την προϊστορία ως την ύστερη αρχαιότητα.

Το βιβλίο εντάσσεται σε έναν ευρύτερο κύκλοεπικοινωνίας της αρχαιολογικής πληροφορίας που ο Θόδωρος Παπακώστας ως Archaeostoryteller υλοποιεί στα δημοφιλή σύγχρονα μέσα, από το Instagram και το Facebook, ως τα πολύ πετυχημένα του podcast. Μέσα από όλα αυτά τα μέσα, έχει κατορθώσει να διαμορφώσει ένα δικό του κοινό που τον παρακολουθεί με κέφι και φανατικά, και να απευθυνθεί σε αυτό με σύγχρονη οικεία γλώσσα.

Αυτό το τελευταίο στοιχείο, η οικεία γλώσσα, το ύφος που χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε με τους πιο στενούς φίλους μας, είναι το ένα κλειδί που χρησιμοποιεί ευφυώς ο Παπακώστας και κερδίζει τους αναγνώστες του, εκεί που αποτυγχάνει ένας λόγος που διατυπώνεται πιο επίσημα, ξύλινα και άψυχα. Το άλλο κλειδί είναι η εικόνα. Στο πολύ πετυχημένο προφίλ του στο Instagramο Παπακώστας εικονογραφεί τις ιστορίες του με έξυπνες φωτογραφίες, γραφιστικά κολάζ, στοιχεία κόμικ και σύντομα κείμενα, με φαντασία που δεν σταματάει πουθενά, ενώ είναι πολύ ενδιαφέρον ότι για κάποιες από αυτές συνεργάζεται και με σύγχρονους καλλιτέχνες.

Με αυτά τα δύο κλειδιά λοιπόν, σύγχρονο λόγο και εικόνα, ο Θόδωρος Παπακώστας δεν μιλάει μόνο για θαυμάσια και περίεργα ευρήματα ή επιτεύγματα της αρχαιότητας, αλλά αναδεικνύει αόρατα πρόσωπα του παρελθόντος, όπως οι δούλοι και οι εταίρες, θέματα δύσκολα όπως οι ανθρωποθυσίες ή η ομοφυλοφιλία, σκοτεινές πτυχές των μύθων και της ιστορίας. Κι ακόμη μιλάει για την ιστορία της Αρχαιολογίας, τις πρακτικές της επιστήμης, άλλους πολιτισμούς, εκτός Ελλάδος.

Κάνοντας ένα βήμα πίσω για να δούμε την ευρύτερη εικόνα, διαπιστώνουμε ότι η δημοφιλία στα project που υλοποιεί τόσο επιτυχημένα ο Παπακώστας, αποδεικνύει ότι ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για την αρχαιότητα απενοχοποιημένα από τη βαρύτητα που της προσέδωσε η αρχαιολατρεία. Χρειάζεται πλέον να από-ιεροποιηθεί το παρελθόν συνειδητά, να έρθουν κοντά μας, δίπλα μας, οι πρωταγωνιστές του, ακριβώς για να μας διδάξουν καλύτερα ό,τι μπορούμε να μάθουμε από τα λάθη, τα πάθη και τις επιτυχίες, από όσα έζησαν ως άνθρωποι, όχι ως υπεράνθρωποι.

Αν θέλουμε να επικοινωνήσουμε τα συμπεράσματα της επιστήμης μας πρέπει να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τους πλέον σύγχρονους τρόπους γι’αυτό, χωρίς να αισθανόμαστε ότι προδίδουμε την επιστημοσύνη μας. Ο Θόδωρος Παπακώστας μας δείχνει πώς μπορεί να γίνει αυτό χωρίς να θυσιαστεί η σοβαρή τεκμηρίωση. Η εποχή μας επιτάσσει να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες που μας δίνουν τα νέα μέσα, οι νέες τεχνολογίες, να επενδύσουμε στις διαδραστικέςεμπειρίες προκειμένου να δημιουργήσουμε ελκυστικό τεκμηριωμένο περιεχόμενο στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, στα κείμενα που απευθύνουμε στο κοινό, στον τρόπο που επικοινωνούμε στα κοινωνικά δίκτυα.

Για να πάμε ένα βήμα παρακάτω, διδασκόμενοι από την παραδειγματική περίπτωση του Θόδωρου Παπακώστα, θα πρέπει να μας επιτρέψουμε τη δυνατότητα να γελάμε με τους αρχαίους μας, να τους κρίνουμε, να τους επιτρέψουμε να επανέλθουν στηνανθρώπινη κλίμακα, να τους γνωρίσουμε πέρα από το προγονικό είδωλο του παραμορφωτικού καθρέφτη της αρχαιολατρείας.

*Η Βασιλή Πλιάτσικα είναι δρ Αρχαιολόγος, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο