Συγγραφέας, ποιητής και ένας από τους σημαντικότερους έλληνες στιχουργούς ο Μάνος Ελευθερίου, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη, στα πλαίσια της ακτιβιστικής έρευνας για την κρίση, για τα παράλογα χρόνια που ζούμε, τη δημιουργική εμπειρία της συγγραφής, όπως και για τους στίχους του «Ποιός τη ζωή μου, ποιός την κυνηγά…»

Ads

 
Τι έχετε να πείτε για την σημερινή κατάσταση που βρίσκεται η χώρα;
Εκείνο που φοβάμαι είναι μήπως φτάσει ο κόσμος κάποια στιγμή στον εμφύλιο. Είναι το χειρότερο πράγμα που μπορεί να συμβεί. Και βεβαίως ότι οι κρατούντες ίσως… θα τρέχουνε από χωρίου εις χωρίον να σωθούνε. Διότι ο κόσμος δεν αντέχει πια τούτο το ρεζιλίκι.

Τι πιστεύετε ότι πρέπει να κάνουμε;
Τίποτα. Θα γίνουν πάλι αυτά που γίναν με τα Δεκεμβριανά.
Δεν ξέρω τι να κάνουμε. Εκείνη τη στιγμή, την άγια τη στιγμή, θα γίνει κάτι.

Ο Θεός και η ψυχή μας δηλαδή…
Ακριβώς.

Θέλετε να μας πείτε για τους στίχους «Ποιός τη ζωή μου…»;
Είχα στείλει τα τραγούδια στον Μίκη Θεοδωράκη, το Γενάρη 1971, νομίζω, στο Λονδίνο που έμενε τότε με τη Μαρία Δημητριάδη και από ότι μου έγραψε μετά η Μαρία, ο Μίκης μόλις τα έλαβε κάθισε και έγραψε τα τραγούδια αυθημερόν και συμπεριελήφθησαν μετά στο δίσκο «Τα τραγούδια του αγώνα». Αλλά ούτε θυμάμαι πως γράφτηκαν. Τίποτα δεν θυμάμαι. Ήταν δύσκολη εποχή, μέσα στη δικτατορία.
Κι έχω καιρό να το ακούσω. Αλλά νομίζω ότι έχει αντίκτυπο στον κόσμο. Από ότι μου έλεγε ο Κατσιμίχας όποτε το τραγουδάνε το αποθεώνουν.
 
Τι θέλατε να πείτε με τη φράση: «Που πήγε αυτός που ξέρει να μιλά»;
Ήταν αυτοί οι άνθρωποι που μπορούσαν να κάνουνε κάτι και εξαφανίστηκαν. Αν είχαν τη δυνατότητα και τις ευκαιρίες να αναδειχτούν σε ηγετικές μορφές θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Πρέπει να υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι. Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και τις ευρωπαϊκές χώρες.
Για παράδειγμα, είχα γνωρίσει κάποιον εκείνα τα χρόνια που το έγραψα, ο οποίος θα γινόταν μεγάλη πρσωπικότητα αλλά πέθανε στα 28 του χρόνια.
 
Για κάποιον μες τον κόσμο είναι αργά…
Ναι. Ήταν και γι αυτόν αυτός ο στίχος. Θα γινόταν πολύ σημαντικός κριτικός βιβλίων, συγγραφέων, ήταν μεγάλη μορφή… Αλλά αλλιώς τα είχε κανονίσει ο Πανάγαθος και τον πήρε κοντά του (τα λέμε… έτσι όπως τα λέει και πολύς κόσμος).
 
Σήμερα, ετοιμάζετε κάποιο νέο βιβλίο;
Ναι, για τον Μάρκο Βαμβακάρη. Με αυτόν ασχολούμαι αυτό τον καιρό. Δηλαδή γράφω για τη Συριανή κοινωνία που έζησε την περίοδο από το 1905 μέχρι το 1920. Ήθελα να δω μέσα σε πιο κλίμα μεγάλωσε τα πρώτα 15 χρόνια της ζωής του, στη Σύρα, οποιοδήποτε θέμα προτάσσει την αυτοβιογραφία του… ώστε να δω, την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που έζησε στη Σύρα.
 
Τα βιογραφικά των συγγραφέων ή των συνθετών, συνήθως ξεκινούν με την ημερομηνία γέννησης και αμέσως περνάνε στις σπουδές…
Έτσι είναι. Κι όμως, διαμορφώθηκε πάρα πολύ η προσωπικότητα και η συνείδησή του εκείνη την περίοδο. Ήταν καθοριστικά τα χρόνια που έμεινε στη Σύρο.
 
Έχετε καταλάβει τι σας επηρέασε πιθανά ως παιδί για να ασχοληθείτε μεγαλώνοντας με τους στίχους, την ποίηση και την συγγραφή;
Δεν ξέρω. Πάρα πολλά πράγματα που γράφω, έχουν αναφορές σε εκείνα που γνώρισα ως παιδί. Βεβαίως τα μετατοπίζω στους ήρωες των βιβλίων μου. Έμαθα πάρα πολλά πράγματα όταν ήμουν παιδί και οι άνθρωποι που συναναστράφηκα ήταν κατά κάποιο τρόπο «δάσκαλοι» σε πάρα πολλά, χωρίς τον ακαδημαϊκό τίτλο του δασκάλου βεβαίως. Ήξεραν, όμως, πάρα πολλά πράγματα, αλλά δυστυχώς χάθηκαν…
 
Μην ξεχνάτε ότι οι άνθρωποι που συναναστράφηκα εγώ στα παιδικά μου χρόνια, ζούσαν με το τίποτα. Κι αυτό το τίποτα έπρεπε να το αξιοποιήσουν, και για να έχει μία διάρκεια να του δίνουνε μια καινούργια μορφή, να ξεγελούν τον εαυτό τους ότι αλλάζουνε τα πράγματα.

Ads

Αυτό το βλέπει κανείς στις κοινωνίες των ανθρώπων που είναι αναγκασμένοι να εφευρίσκουν συνεχώς κάτι καινούργιο μέσα από το ίδιο το θέμα που έχουνε. Ένα παρατραβηγμένο παράδειγμα, είναι οι Ηπειρώτες οι οποίοι έζησαν σε ζυγό δουλείας πάρα πολλά χρόνια, όπως όλοι οι έλληνες, αλλά ιδιαίτερα εκεί πάνω, που είχαν βροχές και έτσι είχαν και πολλά χόρτα, ώστε ανήγαγαν τις χορτόπιτες σε… επιστήμη.

Όπως στο Άγιον όρος έχουν 100 τρόπους να μαγειρεύουνε τα ψάρια, διότι τα ψάρια ευλόγησε ο Χριστός κατά τα λεγόμενα των Αποστόλων. Αν και στον γάμο εν Κανά, δε νομίζω να τη βγάλανε με ψάρια…
Δυστυχώς δεν έγραψε κανένας από τους ευαγγελιστές ότι έφαγαν κρέας. Μιλάνε όμως για το κρασί και ευτυχώς φτιάχνουνε κρασί στο Άγιον όρος. Σκεφτείτε να είχε γράψει κάποιος ότι ο Ιησούς ήπιε π.χ. ουίσκι…
 
Μιλάνε επίσης για μια συκιά που ο Χριστός λιμπίστηκε να φάει ένα σύκο, πλησίασε, αλλά η συκιά είχε μόνο φύλλα και έτσι την καταράστηκε να ξεραθεί. Ήταν πολύ σκληρό αυτό. Το έχω γράψει στο βιβλίο «Άνθρωπος στο πηγάδι»…  Αλλά το καλύτερο βιβλίο μου, νομίζω ότι είναι το «Η μελαγχολία της πατρίδας μετά τις ειδήσεις των οκτώ», επειδή, κυρίως, τα διηγήματά του τα δούλευα πάρα πολλά χρόνια… και τα θέματα τους έχουν το ενδιαφέρον ότι υπάρχει μέσα το παράλογο, δοσμένο, όμως, με κρυστάλλινη διαύγεια, να μη φαίνεται, δηλαδή, ότι κρύβω ορισμένα πράγματα…
 
Και το παράλογο τί είναι, δηλαδή, για εσάς;
Το να μπεις σε ένα λεωφορείο για να πας κάπου, που ενώ βιάζεσαι, πας τελικά κάπου αλλού. Ενώ βιάζεσαι να πας σε άλλο μέρος, εν τούτοις ενσυνείδητα παίρνεις ένα λεωφορείο που γράφει π.χ. Κηφισιά, ενώ θέλεις να πας στον Πειραιά… Αλλά αυτό πρέπει να το γράψεις με κρυστάλλινη διαύγεια. Να μην είναι μασημένα τα λόγια. Να πιστέψει και ο αναγνώστης ότι δεν κάνει λάθος…
 
Δηλαδή, μπορεί να μην είναι λογικό, αλλά δεν πάει να πει ότι δεν είναι και αληθινό, πραγματικό;
Ναι. Και τα χρόνια που ζούμε είναι παράλογα.
 
Και το συναίσθημα μπορεί να δείχνει πολλές φορές παράλογο, αλλά αυτό δεν είναι που μας προσανατολίζει;
Έτσι είναι.
 
————–
Ο Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρας το 1938. Έχει εκδώσει μυθιστορήματα, ποιητικές συλλογές, τόμους με πεζά, λευκώματα και τέσσερις τόμους για το “Θέατρο στην Ερμούπολη τον 20ό αιώνα, 1901-1921”, καθώς και την ανθολογία “Ερμούπολη, Μια πόλη στη λογοτεχνία” (Μεταίχμιο, 2004). Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2005 για το μυθιστόρημά του “O καιρός των χρυσανθέμων” (Mεταίχμιο, 2004). Παράλληλα ασχολήθηκε με το τραγούδι. Ως στιχουργός έχει στο ενεργητικό του περίπου 400 τραγούδια και έχει συνεργαστεί σχεδόν με όλους τους Έλληνες συνθέτες.

Ποιός τη ζωή μου 

Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη
Άλλες ερμηνείες:
Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας

Ποιός τη ζωή μου, ποιός την κυνηγά
να την ξεμοναχιάσει μες στη νύχτα;
ουρλιάζουν και σφυρίζουν φορτηγά
σαν ψάρι μ’ έχουν πιάσει μες στα δίχτυα

Για κάποιον μες στον κόσμο είν’ αργά
ποιός τη ζωή μου, ποιός την κυνηγά;

Ποιός τη ζωή μου, ποιός παραφυλά
στου κόσμου τα στενά ποιος σημαδεύει;
πού πήγε αυτός που ξέρει να μιλά
που ξέρει πιο πολύ και να πιστεύει;