Τον έντονο προβληματισμό τους εκφράζουν οι Έλληνες ηθοποιοί -και όχι μόνο ηθοποιοί- σχετικά με τις ανακοινώσεις του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου Γιαν Φαμπρ για τη συγκρότηση του φετινού προγράμματος.

Στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε στις 29 Μαρτίου, ο Γιαν Φαμπρ ανακοίνωσε πως το φετινό Φεστιβάλ θα είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στον πολιτισμό της χώρας του, το Βέλγιο, καθώς όπως παραδέχτηκε ο ίδιος δεν είχε τον απαιτούμενο χρόνο να εξετάσει τις ελληνικές προτάσεις.

Μετά από πρωτοβουλία πολλών ηθοποιών, οργανώνεται ανοικτό κάλεσμα την Παρασκευή 1η Απριλίου στις 13.00 στο θέατρο Σφενδόνη (Μακρή 4, Μακρυγιάννη), προκειμένου να ακουστούν απόψεις και να αναζητηθεί ένας κοινός τρόπος αντίδρασης.

Οι αντιδράσεις ηθοποιών και σκηνοθετών είναι έντονες, καθώς θεωρείται ότι η επιλογή του Φαμπρ να αφιερώσει την εφετινή διοργάνωση στο Βέλγιο είναι από «ναρκισσιστική» έως «αποικιοκρατική». Ότι ο ιστορικός θεσμός αποδυναμώνεται και οι Έλληνες καλλιτέχνες περιθωριοποιούνται. 

Το κατά Φαμπρ Φεστιβάλ Αθηνών

Ο διεθνούς φήμης αιρετικός Βέλγος εικαστικός, θεατρικός δημιουργός, παραστατικός καλλιτέχνης, χορογράφος και συγγραφέας, Γιαν Φαμπρ -γνωστός και στην Ελλάδα από τις παρατάσεις του σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη- διαδέχθηκε τον Γιώργο Λούκο, τον οποίον ο υπουργός Πολιτισμού «καρατόμησε» μετά την αποκάλυψη για τη «μαύρη τρύπα» των 2,7 εκατ. ευρώ.

Ο Φαμπρ δεν ήταν η πρώτη επιλογή του Αριστείδη Μπαλτά.

Είχε προηγηθεί πρόταση στον Θεόδωρο Τερζόπουλο, ο οποίος αρνήθηκε λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων του στο εξωτερικό.

Ο Φαμπρ ανέλαβε επικεφαλής του θεσμού για τέσσερα χρόνια.

Ανακοίνωσε -όχι πρόγραμμα, αλλά κόνσεπτ και προθέσεις-για τα έτη 2016 – 2019, σημειώνοντας ότι η πρώτη χρονιά (το καλοκαίρι που όπου να’ ναι έρχεται) θα είναι αφιερωμένο στο Βέλγιο.

«Οι γνώσεις μου από τη σύγχρονη ελληνική καλλιτεχνική σκηνή είναι ανεπαρκείς. Θέλω να προσελκύσουμε νέες ιδέες. Για το πρώτο έτος της θητείας μου και επειδή δεν είχα χρόνο από την ώρα που ανέλαβα τα καθήκοντά μου, αποφάσισα με την ομάδα μου να ασχοληθούμε με το Βέλγιο και σιγά σιγά να χτίσουμε μαζί, χρόνο με τον χρόνο, το περιεχόμενο και τη κατεύθυνση του Ελληνικού Φεστιβάλ, του οποίου δηλώνω επιμελητής» είπε στην πρώτη γνωριμία του με τους Έλληνες δημοσιογράφους.

Τα επόμενα θα έχουν διεθνή προσανατολισμό.

Το 2017 η θεματική θα είναι η σύμπραξη (consilience) και θα επικεντρωθεί σε εικαστικούς, παραστατικούς καλλιτέχνες και συγγραφείς που έχουν συνεργαστεί ή εξακολουθούν να συνεργάζονται με τον Jan Fabre. Επιπλέον, τουλάχιστον το ένα τρίτο από τους καλλιτέχνες που παρουσιάζονται θα είναι Έλληνες. Αυτή η τελευταία επιλογή θα γίνει βάση της αναζήτησης και έπειτα από την αξιολόγηση αιτήσεων. 

Κατά τον τρίτο χρόνο, 2018, στο επίκεντρο θα βρίσκεται ο Συγγραφέας και ο Ηθοποιός, καθώς και το συναρπαστικό τους δέσιμο.  Ο Fabre θα παρουσιάσει μια νέα παράσταση με την Isabelle Huppert. Και πάλι, τουλάχιστον το ένα τρίτο από τους καλλιτέχνες που παρουσιάζονται θα είναι Έλληνες.

2019: Η επιμέλεια του Jan Fabre θα ολοκληρωθεί με τη θεματική  «Ελληνικό Matrix». Ο ίδιος ο Fabre θα δημιουργήσει μια πρωτότυπη παράσταση για το Φεστιβάλ, εμπνευσμένη από ένα κλασικό ελληνικό θέμα. Επιπλέον, Έλληνες καλλιτέχνες θα έχουν κεντρική θέση καθώς ο Jan Fabre θα περνάει τη σκυτάλη του Φεστιβάλ σε νέους επιμελητές και σε μια νέα γενιά Ελλήνων καλλιτεχνών.

Οσον αφορά στις ελληνικές παραγωγές, για εφέτος, θα υπάρχουν παραγωγές θεσμικών φορέων (Εθνικό Θέατρο, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Λυρική Σκηνή, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών) που εποπτεύονται από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Τα λίγα που μέχρι στιγμής είναι γνωστά

• Στις 15 Ιουνίου θα εγκαινιαστεί στο Μουσείο Μπενάκη η έκθεση του Γιαν Φαμπρ «Stigmata». Ενα ταξίδι στις μνήμες του Φλαμανδού καλλιτέχνη, μέσω σχεδίων, φωτογραφιών, μακετών δουλειάς του από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’70 μέχρι σήμερα.

• Στις 28 Ιουνίου Ελληνες ηθοποιοί θα διαβάσουν από τα νυχτερινά ημερολόγια και από τα θεατρικά και ποιητικά κείμενα του Φαμπρ (θα εκδοθούν από τις εκδόσεις Νήσος).

• Στις 29 Ιουνίου στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης θα εγκαινιαστεί η έκθεση «Βελγικές τέχνες» σε συνεργασία με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας (MHKA) και τον Bart De Baere. Τα projects «Αθήνα, Αμβέρσα – Δύο πρόσωπα της Ευρώπης» και «Αθήνα, Αμβέρσα στον κόσμο» θα παρουσιάζουν έργα της συλλογής του ΜHKA σε διάλογο με έργα της συλλογής του ΕΜΣΤ.

Τα δύο μουσεία ήδη προετοίμαζαν μια παρουσίαση των συλλογών του MHKA. Αποφάσισαν όμως να την επιταχύνουν ώστε να ενταχθεί στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Ο διευθυντής του ΜHKA, Bart De Baere, και η διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Κοσκινά θα συν-επιμεληθούν αυτή την έκθεση και -έπειτα από πρόσκληση του Φαμπρ- θα επιμεληθούν και μια έκθεση Βέλγων καλλιτεχνών.

• Στις 30 Ιουνίου θα παρουσιαστεί η διάσημη παράσταση του Φαμπρ «Preparatio Mortis», με την Αναμπέλ Σαμπόν. Το πρόγραμμα παραστατικών τεχνών του Φεστιβάλ θα αποτελείται από μια διασταύρωση βελγικών παραστατικών τεχνών, «οι καλύτεροι του Βελγίου» όπως τονίζει ο Φαμπρ.

• Στις 9 και 10 Ιουλίου θα παρουσιαστεί η 24ωρη δική του παράσταση «Mount Olympus. To glorify the cult of tragedy».

Στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ προστίθεται νέοι κύκλοι.

• «Λογοτεχνία και Ιδέες», «Συνομιλίες: επείγοντα ζητήματα». Βέλγοι λογοτέχνες και στοχαστές θα συνδιαλλαγούν με Ελληνες συναδέλφους τους. Στις Βραδιές Λογοτεχνίας (θα συνοδεύονται από μουσική) θα παρουσιάζονται Βέλγοι συγγραφείς (που γράφουν στα ολλανδικά, τα γαλλικά, τα αραβικά), ενώ οι μεταφράσεις των κειμένων θα προβάλλονται. Συγγραφείς, στοχαστές, καλλιτέχνες και επιστήμονες από το Βέλγιο και την Ελλάδα θα συζητούν επείγοντα ζητήματα στη λογοτεχνία, την επιστήμη, την τέχνη, την κοινωνία. Επίσης βελγικά θεατρικά κείμενα θα αναγνωστούν από Ελληνες ηθοποιούς.

• Αναμένεται ο προγραμματισμός για τον Κινηματογράφο, ενώ η Πειραιώς 260 θα οργανωθεί σαν μια πλατφόρμα συνάντησης τα βράδια με μουσική από ελληνικά, βελγικά ποπ και τζαζ μουσικά συγκροτήματα. Μέσα στον Ιούλιο θα διοργανωθεί και μια φιλανθρωπική βραδιά.

• Ο Φαμπρ εστιάζει την προσοχή του στους νέους και θέλει να δημιουργήσει ευκαιρίες γι’ αυτούς. Μέσα στο 2016 θα καταβληθούν προσπάθειες για να πραγματοποιηθεί ένα συνέδριο και να δημιουργηθεί μια μαθησιακή πλατφόρμα για τους νέους Ελληνες καλλιτέχνες με τη μορφή της Ακαδημίας Νέων Καλλιτεχνών, η οποία θα αποτελείται από εργαστήρια, σεμινάρια και πρακτικές ασκήσεις, καθώς και υποτροφίες για 50 νέους Ελληνες καλλιτέχνες. Επίσης θα οργανώνονται συζητήσεις με τους καλλιτέχνες μετά τις παραστάσεις.

• Στο Πρόγραμμα Θερινού Σχολείου (Summer School) επτά νέοι καλλιτέχνες θα επιλεγούν έπειτα από αίτησή τους για να περάσουν επτά μέρες μαζί. Σε μια έντονη εβδομάδα, υπό την καθοδήγηση ειδικού, θα δουν παραστάσεις, θα συνομιλήσουν με συναδέλφους-καλλιτέχνες, θα παρακολουθήσουν μαθήματα και θα συζητήσουν για την τέχνη. Μέσα από τη μελέτη άλλων καλλιτεχνών θα μάθουν περισσότερα για τις δικές τους καλλιτεχνικές πρακτικές.

• Αλλο σχέδιο του Γιαν Φαμπρ είναι η Πλατφόρμα Νέων Κριτικών. Νέοι επίδοξοι συγγραφείς, δημοσιογράφοι και κριτικοί, καθοδηγούμενοι από κάποιον ειδικό, καλούνται να γράψουν σχόλια σχετικά με τις παραστάσεις του Φεστιβάλ.

Το «προσωπικό σημείωμα» του Φαμπρ 

Το Βέλγιο, όπως πολλές άλλες χώρες, χαρακτηρίζεται από ένα πολυπολιτισμικό και ποικιλόμορφο πληθυσμό. Ένα τέταρτο του πληθυσμού της είναι μη-βελγικής  καταγωγής, και η μικρή αυτή χώρα έχει τρεις επίσημες γλώσσες και γλωσσικές ζώνες. Η Αμβέρσα, η πόλη στην οποία γεννήθηκα, ζω και εργάζομαι, μετρά περισσότερες εθνικότητες από τη Νέα Υόρκη.

Η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου, οι  «De Rode Duivels» ή οι «Κόκκινοι Διάβολοι», αντιπροσωπεύει αυτήν ακριβώς την πολυπολιτισμικότητα. Ποδοσφαιριστές διαφορετικής εθνικής προέλευσης, διαφορετικού χρώματος δέρματος και θρησκείας, που μιλούν διαφορετικές γλώσσες, αποτελούν μία ομάδα. Όταν οι Κόκκινοι Διάβολοι επιλέχθηκαν για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου, οι υποστηρικτές τους έγιναν ένα. Ανεξάρτητα από τη φυλή, το χρώμα, το υπόβαθρο, την κληρονομιά και τη γλώσσα, οι υποστηρικτές τους στάθηκαν πίσω από την ομάδα τους – ως ένα έθνος και μία εθνικότητα. Κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος, η χώρα χρωματίστηκε με μαύρο, κίτρινο και κόκκινο.

Σε μια εποχή όπου τα όρια που γνωρίζουμε αλλάζουν, αναδύονται ζητήματα ταυτότητας: τι σημαίνει να είσαι Βέλγος, να είσαι Ευρωπαίος, να είσαι κομμάτι αυτού του κόσμου; Το καλοκαίρι του 2014, στη μικρή χώρα του Βελγίου, η απάντηση φαινόταν, για μια στιγμή, να είμαι πολύ σαφής: το να είναι Βέλγος σημαίνει να υποστηρίζεις τους Red Devils – ανεξάρτητα από οτιδήποτε άλλο. Ήμασταν μαζί επειδή ήμασταν διαφορετικοί, τιμώντας την πολυεπίπεδη και σύνθετη ταυτότητα του άλλου, αγκαλιάζοντας τις ομοιότητες και τις διαφορές μας.

Στην πρώτη μου χρονιά ως καλλιτεχνικός διευθυντής, θέλω να δημιουργήσω ένα αφιέρωμα στο Βέλγιο. Το Βέλγιο, γιατί αυτή η μικρή χώρα είναι το σπίτι και το καταφύγιο μου. Γεννήθηκα και ανατράφηκα στο Βέλγιο, και έτσι έχω αναπτύξει την καλλιτεχνική πρακτική μου από εδώ, ως μια πύλη προς τον υπόλοιπο κόσμο. Το Βέλγιο, επειδή πολλοί διεθνούς φήμης καλλιτέχνες γαλουχήθηκαν εδώ. Στη δεκαετία του 1980, το Βέλγιο γέννησε το «φλαμανδικό Κύμα», μια ομάδα διαθεματικών καλλιτεχνών που ανέτρεψε τις καλλιτεχνικές συμβάσεις και επηρέασε την καλλιτεχνική σκηνή ώστε να γίνει αυτό που είναι σήμερα. Το Βέλγιο, λόγω της υπερ-διαφορετικότητας και της πολύ-πολιτισμικότητας – τόσο στο γήπεδο, όσο και στους δρόμους και τις γκαλερί.

Αναπτύσσοντας αυτό το θέμα, ελπίζω να μετατρέψω το Φεστιβάλ σε ένα τόπο συνάντησης διαφορετικών εθνικοτήτων, πολιτισμών, γλωσσών και εμπειριών. Μακάρι όλοι να μοιραστούμε τη σκηνή – όχι μόνο μέσα από ένα διάλογο των διαφορών, αλλά σε αναζήτηση του τι μας συνδέει, σε μια αναζήτηση για μια κοινή ταυτότητα στο γόνιμο έδαφος που η τέχνη κάθε φορά αποδεικνύει ότι είναι. 

Αυτή η υπέρβαση των ορίων διατρέχει όλες τις επιλογές μου σχετικά με τους καλλιτέχνες. Το πρόγραμμα θα επιχειρήσει να συνδυάσει διαφορετικά καλλιτεχνικά αντικείμενα. Θα αναμετρηθώ και θα συναρμόσω το θέατρο, το χορό, τις παραστατικές τέχνες, τα εικαστικά, τη λογοτεχνία,  τη μουσική και τον κινηματογράφο. Μέσα σε όλες αυτές τις μορφές της τέχνης  η αναζήτηση για τα όρια κατέχει συχνά κεντρική θέση. Οι δικοί μου ερμηνευτές – ή όπως εγώ τους αποκαλώ: «πολεμιστές της ομορφιάς» – αποσκοπούν και στη γεφύρωση των ορίων. Πασχίζουν για το ασύλληπτο, το ανέφικτο, κατά τη διάρκεια αυτών των μαγικών στιγμών μέσα σε ένα έργο τέχνης. Σε κάθε έργο τέχνης, ψάχνω για αυτά τα loci της οριακότητας, τις στιγμές της παράβασης.

Το ποδόσφαιρο είναι κι αυτό μια μορφή τελετουργίας, μια μορφή θεάτρου. Ποδόσφαιρο σημαίνει δράμα, σημαίνει να αντιμετωπίζεις την πραγματικότητα και δημιουργείς τη δική σου μοίρα. Ποδόσφαιρο σημαίνει θαύματα, και σημαίνει να κάνεις το αδύνατο δυνατό. Η αθανασία επιτυγχάνεται μέσω της θνητότητας του σώματος. Χωρίς να είμαι αφελής, ελπίζω ότι η τέχνη μπορεί να πάει ένα βήμα πιο πέρα από την πολιτική. Η σκηνή διεγείρει την αλληλεγγύη, η τέχνη διερευνά την ουτοπία. Μακάρι ο φόβος πάντα να παραβιάζεται από την ελευθερία, και η κρίση να οδηγεί πάντα στη δημιουργία.

Σε αυτά τα τέσσερα χρόνια που θα επιμελούμαι το Διεθνές Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ελπίζω να χτίσω γέφυρες και να αναπτύξω το διάλογο.

Ελπίζω να καταστήσω το Φεστιβάλ αντιπροσωπευτικό της πολυπολιτισμικής κοινωνίας μέσα στην οποία βρίσκεται.

Ένα Φεστιβάλ που μορφοποιεί  ένα καθρέπτη του κόσμου και την ίδια στιγμή ένα εσωτερικευμένο παράλληλο σύμπαν, όπου η ποικιλομορφία αποδεικνύεται ότι δεν είναι πρόβλημα, αλλά υπόσχεση – για μια καλύτερη τέχνη, ένα καλύτερο μέλλον και έναν καλύτερο κόσμο.

Χαρείτε το!