Γνώρισα τη Ρόζα Ιμβριώτη στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όταν αναζητούσα θέμα έρευνας. Το ενδιαφέρον μου εστιάστηκε σ’ αυτήν όταν με πληροφόρησαν πως: «Πρόκειται για μια μεγάλη παιδαγωγό του 20ου αι., η οποία παραμένει στο περιθώριο για δύο λόγους. πρώτα επειδή ήταν γυναίκα. ύστερα επειδή ήταν αριστερή». Το φύλο και η ιδεολογία, δύο λόγοι, για να αγνοείται η κοινωνική προσφορά ενός ανθρώπου.
Έκτοτε και για οκτώ χρόνια η ζωή μου συνδέθηκε μαζί της. Έμαθα τόσα πολλά από εκείνη, που άξιζε η θυσία. Την παρακολούθησα ως εκπαιδευτικό, ως παιδαγωγό, ως αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης, ως αγωνίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών. Για όλα όσα την απασχόλησαν και εργάστηκε, δημοσίευσε άρθρα, ων ουκ έστιν αριθμός.

Ads

Ερευνώντας και μελετώντας τη ζωή και τη δράση της, εντύπωση μου προκάλεσαν οι πρωτιές που διεκδίκησε και πέτυχε. Ήταν η πρώτη γυναίκα που κλήθηκε και δίδαξε σε ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη του Συνδέσμου για τα δικαιώματα της γυναίκας. Έγινε η πρώτη γυναίκα Γυμνασιάρχης. Ήταν η πρώτη γυναίκα που ίδρυσε το πρώτο στην Ελλάδα σχολείο για παιδιά με νοητική υστέρηση. Από τους πρώτους που τάχθηκαν στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης. Από τους ιδρυτές της ΕΠΟΝ, της Ενιαίας Πανελλήνιας Οργάνωσης Νέων. Μόνη αυτή, κατά την περίοδο της Κατοχής, ίδρυσε και λειτούργησε το Φροντιστήριο της Τύρνας, σε μια προσπάθεια ταχύρυθμης προετοιμασίας διδασκάλων του Δημοτικού. Με δική της πρωτοβουλία στήθηκαν «τα κρυφά σχολειά» στους τόπους εξορίας των γυναικών στη διάρκεια του εμφυλίου. Τέλος, με τον άνδρα της Γιάννη Ιμβριώτη ίδρυσαν το Κέντρο Μαρξιστικών Μελετών.

Στο βιογραφικό της προσθέτω ακόμη ότι η Ρόζα προερχόταν, με τα δεδομένα της εποχής, από αστική οικογένεια της Αθήνας. Ο πατέρας της Νίκος Ιωάννου, ήταν καθηγητή της Φιλολογίας και καταγόταν από τη Νιγρίτα Σερρών. Η μητέρα της ήταν από εύπορη οικογένεια εμπόρων της Μικράς Ασίας. Στο σπίτι της σύχναζαν οι πολιτικοποιημένοι αστοί της εποχής, οι περισσότεροι κυρίως βενιζελικοί. Κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους διδάχθηκε την κοινωνία, τις αντινομίες, τις αδικίες της, αλλά κυρίως τη σημασία της ουσιαστικής βοήθειας στο λαό. Μια ουσιαστική προσφορά είναι, να μάθει ο ελληνικός λαός τα καλά γράμματα, αυτά που θα του ισχυροποιήσουν τη σκέψη και θα του καλλιεργήσουν την κριτική ικανότητα, ώστε να συνειδητοποιήσει την πραγματικότητά του και να αναζητήσει μόνος του τρόπους διεκδίκησης των δικαιωμάτων του και βελτίωσης της θέσης του. Εν ολίγοις η Ιμβριώτη στην τρυφερή της ηλικία από γονείς και φίλους διδάχθηκε την αξία της γνώσης και του αγώνα. Αυτά η ίδια τα τήρησε ως ιερά φυλαχτά σε όλη τη ζωή της, αλλά και με αυτά γαλούχησε τις γενιές των μαθητών της.
Η μεγάλη αυτή παιδαγωγός και δασκάλα του 20ου αι. αγωνίστηκε για τα γυναικεία δικαιώματα, για την ισότητα των ανθρώπων, για το δικαίωμα όλων στη μόρφωση, για ένα σχολείο, που θα συνδέει τον άνθρωπο με τη ζωή και θα τον ανεβάζει ηθικά και πνευματικά, για να γίνεται χρήσιμος κοινωνικά. Για την υλοποίηση του οράματός της διέθετε τα εξής όπλα. Στερεή, δυνατή και ουσιαστική παιδαγωγική μόρφωση. Θάρρος, αγωνιστικότητα, υπομονή και επιμονή, σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ενδιαφέρον αληθινό για τον άνθρωπο και ιδιαίτερα για τις πιο ευπαθείς κοινωνικά ομάδες, όπως οι γυναίκες, τα παιδιά, οι λαϊκές και άπορες κοινωνικά τάξεις, οι μετανάστες. Η Ρόζα Ιμβριώτη έκανε έργο ζωής μια ρήση της Μαργκερίτ Γιορσενάρ, πριν από τη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ: «Δεν αγαπάει κανείς πραγματικά τους ανθρώπους, αν δεν αγαπάει και την αθλιότητά τους».

Ας τη γνωρίσουμε λοιπόν στους χώρους που εκφράστηκε. Και πρώτα στον γυναικείο αγώνα, για να τιμήσουμε την ημέρα της γυναίκας.
Το 1914 η Ρόζα πρωτοετής φοιτήτρια της Φιλοσοφικής  διδάσκει στο Κυριακό Σχολείο Εργατριών. Το Σχολείο αυτό είχε ιδρύσει το Εργατικό Κίνημα Αθηνών. Λειτουργούσε κάθε Κυριακή και οι εργάτριες διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Ως γνωστό στις αρχές του 20ου αι. ο αναλφαβητισμός των γυναικών άγγιζε το 98%. Το γεγονός αυτό θεωρώ πολύ σημαντικό για την κοινωνική και ιδεολογική εξέλιξη  της Ρόζας. Στο ΚΣΕ την αδικία και την εκμετάλλευση των γυναικών, την έζησε από κοντά, συναναστρεφόμενη τις νεαρές εργάτριες. Αυτό δυνάμωσε την απόφασή της να στρατευτεί στον αγώνα για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα της γυναίκας, αλλά στην ουσιαστική ιστορική αντίληψη, που θέλει όλα τα πλάσματα της γης να έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσειςστη ζωή, στην εργασία, στη μόρφωση, στον πολιτισμό, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, χρώματος, σειράς – κοινωνικής θέσης.

Ads

Το 1920 ιδρύεται ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Είναι από τα ιδρυτικά στελέχη του Συνδέσμου και με τα άρθρα της υπεραμύνεται του δικαιώματος της γυναικείας ψήφου, καταγγέλλει τη γυναικεία εκμετάλλευση στους χώρους εργασίας, όταν για τις ίδιες ώρες δουλειάς και προσφοράς έργου με τους άνδρες, οι γυναίκες αμείβονταν με το μισό ημερομίσθιο, απαιτεί μόρφωση των γυναικών, παράλληλα ζητάει από τις γυναίκες να αναλάβουν προσωπικά αγώνα και δράση για να βελτιώσουν τη θέση τους. Και όπως στο ΚΣΕ, έτσι και στον Σύνδεσμο, θα συνοδεύσει τα πιστεύω της με διδασκαλία.

Με τα ίδια πιστεύω το 1946 θα πρωτοστατήσει στην ίδρυση της Πανελλήνιας Οργάνωσης Γυναικών (ΠΟΓ)

Αναφέραμε ήδη ότι ήταν η πρώτη γυναίκα που δίδαξε σε Ανώτερο Πνευματικό Ίδρυμα. Δίδαξε στο Μαράσλειο Διδασκαλείο. Το 1923 αποφασίστηκε να γίνει εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με πρωτοβουλία του Δ. Γληνού και του Αλέξανδρου Δελμούζου. Και όπως είναι φυσικό, όταν επιχειρείται εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, αυτή ξεκινάει από τα θεμέλια και όχι από τα κεραμίδια. Για να αναβαθμιστεί το σχολείο και κατ’ επέκταση η κοινωνία, πρέπει να αλλάξουν νοοτροπία παιδαγωγική και εκπαιδευτική πρώτα οι δάσκαλοι του Δημοτικού και μετά οι δάσκαλοι όλων των άλλων βαθμίδων. Και την αλλαγή την καλλιεργεί το ίδρυμα που βγάζει τους δασκάλους. Κλήθηκε λοιπόν η Ρόζα Ιμβριώτη, μαζί με άλλους προοδευτικούς δασκάλους να διδάξει και να εφαρμόσει τις προοδευτικές και πάντα επίκαιρες αρχές του σχολείου εργασίας, (αρμπάιτ σουλε, εκολ ακτιβ, λέρνινγκ μπάι ντουινγκ) στο Μαράσλειο Διδασκαλείο.

Οι άνθρωποι όμως, που είχαν και πάντα έχουν προσωπικό όφελος να μην υπάρχουν σκεπτόμενοι άνθρωποι, αγωνιστές και διεκδικητές των δικαιωμάτων τους, κίνησαν κάθε διαδικασία και πέτυχαν να σύρουν στα δικαστήρια τους πρωτεργάτες της μεταρρύθμισης και την Ιμβριώτη με την κατηγορία ότι δίδασκε την ιστορία αντεθνικά. Το 1926 ο Πάγκαλος απέλυσε την «κόκκινη Ρόζα» από την υπηρεσία. Το 1927 ταξίδεψε μαζί με τον Ιμβριώτη στη Γερμανία για σπουδές παιδαγωγικές στα Γερμανικά Πανεπιστήμια και σχολεία. Το 1929 ο Βενιζέλος επανήλθε στην εξουσία. Υπουργός παιδείας ανέλαβε ο Γεώργιος Παπανδρέου. Και το 1930 η Ιμβριώτη επαναδιορίζεται στο σχολείο και εγκαταλείπει τη Γερμανία.

Το 1933 προάγεται στη θέση και το βαθμό του Γυμνασιάρχη. Είναι η πρώτη Ελληνίδα γυναίκα Γυμνασιάρχης. Μέχρι τότε οι γυναίκες διορίζονταν στα σχολεία, αλλά θέση διευθυντική δεν τολμούσε να διεκδικήσει καμία. Εκείνη το τόλμησε, γιατί είχε εμπιστοσύνη στις σπουδές και τις ικανότητές της. Διορίζεται στο Κιλκίς. Και για τρία χρόνια, ως το 1936, άφησε τη σφραγίδα της πνευματικής της ομορφιάς και της παιδαγωγικής της αγάπης σ’ αυτήν την πόλη, που τη θυμούνται ακόμη με συγκίνηση.

Δικτατορία του Μεταξά. Ο δικτάτορας την καλεί και της λέει. Δεν θέλω να σε απολύσω, αλλά δεν μπορώ να σε αφήσω κι όλας κοντά στα παιδιά. Θα μου κάνεις τα ελληνόπουλα κομμουνιστές. Διάλεξε τι άλλο μπορείς να κάνεις, αλλά προς θεού, μακριά από τα ελληνικά νιάτα. Η δαιμόνια δασκάλα αποφάσισε αμέσως. Εγώ, του λέει, μπορώ να ιδρύσω ένα σχολείο για παιδιά με νοητική υστέρηση. Εσύ αρκεί να το στηρίξεις οικονομικά.

Ο Μεταξάς ως γνωστόν, έγινε δικτάτορας με τις ευλογίες όλων των αστικών κομμάτων. Δεν διέθετε όμως λαϊκή βάση και αποδοχή. Ένα σχολείο για ειδικά παιδιά, το πρώτο στην Ελλάδα από την επανίδρυση του Ελληνικού Κράτους, από μια καταξιωμένη στις συνειδήσεις του λαού παιδαγωγό του φάνηκε ως δώρο εξ ουρανού. Συναίνεσε. Και αμέσως η Ρόζα ξεκίνησε έναν νέο εκπαιδευτικό αγώνα. Βρήκε τον τόπο, το σκοπευτήριο της Καισαριανής, βρήκε τους μηχανικούς, βρήκε τους συνεργάτες, οργάνωσε τον τρόπο λειτουργίας του και διευθέτησε ό,τι άλλο ήταν απαραίτητο για να λειτουργήσει άψογα ένα σχολείο για παιδιά ειδικών αναγκών. Δεν παρέλειψε τίποτε. Το Μάρτιο του 1937 το Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών, το ΠΕΣΑ, ξεκίνησε τη λειτουργία του. Ο Μεταξάς ήταν κατενθουσιασμένος. Είχε κερδίσει διπλά, από τη μια καυχιόταν ότι έφτιαξε ένα σχολείο, το πρώτο στην Ελλάδα και εφάμιλλο των ευρωπαϊκών για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, και από την άλλη ένιωθε ικανοποίηση γιατί εκεί πάνω με τους τρελούς η «κόκκινη δασκάλα» ήταν πλέον ακίνδυνη.

Το 1940 ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Το 1941 μπήκαν οι Γερμανοί στη Αθήνα. Τα παιδιά πεινούσαν και πέθαιναν. Για τη Ρόζα Ιμβριώτη τα παιδιά ήταν η ζωή της. Δικά της παιδιά δεν είχε, για να έχει δικά της τα παιδιά της Ελλάδας και όλου του κόσμου. Έστησε τρία συσσίτια και έτρεχε όλη μέρα, κάθε μέρα να βρει τρόφιμα να ταΐσει τα παιδιά. Ζητιάνεψε ακόμη και από τους μαυραγορίτες. Αλλά δεν έφτανε μόνο αυτό. Τα παιδιά πάντα χρειάζονται ένα κόσμο ελεύθερο, για να μεγαλώσουν και να τον κάνουν καλύτερο. Στη δουλεία, τίποτε δεν γίνεται καλύτερο.

Συντάσσεται στο κάλεσμα του ΕΑΜ για Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία. Παίρνει μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ο δάσκαλος δεν είναι μόνο γράμματα, είναι περισσότερο από όλα ο ίδιος παράδειγμα αγωνιστικό και αποφασιστικό με τη δράση του, με το βίο και την πολιτεία του για τους μαθητές του. Το 1943 βρίσκεται στους πρωτεργάτες της ίδρυσης της ΕΠΟΝ και αναλαμβάνει να παραδίδει μαθήματα σοσιαλισμού και αγωνιστικότητας στους νεαρούς επονίτες. Το 1944 με εντολή του Πέτρου Κόκκαλη ιδρύει Φροντιστήριο ταχύρυθμης εκπαίδευσης δασκάλων στην Τύρνα Τρικάλων, γνωστή σήμερα με το όνομα Ελάτη.  Το λειτούργησε από τις 15 Ιουνίου ως τις 15 Σεπτεμβρίου του 1944 στη βάση των αρχών της Νέας Αγωγής. Και το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους οι σπουδαστές της δίδαξαν σε σχολεία της Ελλάδας για οκτώ μήνες, μέχρι που ξέσπασε ο εμφύλιος.

Το 1946 η Ιμβριώτη απολύεται οριστικώς από το σχολείο και ο άνδρας της από το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Όλες της οι δραστηριότητες, για το παιδί, τη γυναίκα, την εκπαίδευση θα ανασταλούν, όταν με τη σειρά της θα οδηγηθεί στα στρατόπεδα εξορίας, για να πληρώσει το τίμημα της συμμετοχής της στον Αγώνα για την απελευθέρωση.

Στην εξορία οι γυναίκες γενικά αντιμετωπίστηκαν με σκληρότητα από τους δεσμοφύλακές τους. Αλλά η συμπεριφορά των φρουρών προς την Ιμβριώτη υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή. Η παιδαγωγός βασανίστηκε ανελέητα επανειλημμένα προκειμένου να καμφθεί το ηθικό και των άλλων κρατουμένων. Αλλά η παιδαγωγός έδειξε αξιοθαύμαστη αντοχή στα βασανιστήρια και τις πιέσεις και δεν αποκήρυξε τις ιδέες της.
Στην εξορία η παιδαγωγός έβαλε σε εφαρμογή ένα μορφωτικό εκπολιτιστικό πρόγραμμα εκπαίδευσης των γυναικών, το οποίο απέβλεπε στην υποστήριξη του φρονήματος των εξορίστων, στην ενίσχυση του ηθικού τους και κυρίως στην εμψύχωσή τους, ώστε να μη λυγίσουν στα βασανιστήρια και τις πιέσεις και υπογράψουν «δηλώσεις μετανοίας».Για την υλοποίηση του εκπαιδευτικού–εκπολιτιστικού προγράμματος συνεργάστηκε μια ομάδα αξιόλογων διδασκαλισσών και καθηγητριών, οι οποίες είχαν εκτοπιστεί λόγω της συμμετοχής τους στο ΕΑΜ.

Οι «εκπαιδευτικές», όπως τις αποκαλούσαν στο στρατόπεδο, δίδαξαν: α) ανάγνωση και γραφή σε 230 περίπου αναλφάβητες και 380 αγράμματες, β) έκθεση στη δημοτική γλώσσα, γραμματική, αριθμητική, γεωγραφία, ιστορία στις γυναίκες που είχαν εγκαταλείψει το δημοτικό σχολείο στις μεσαίες και τελευταίες τάξεις και ήταν περίπου 470, γ) σε 80 μαθήτριες γυμνασίου που οδηγήθηκαν στην εξορία λόγω της συμμετοχής τους στην ΕΠΟΝ οι καθηγήτριες δίδαξαν τα αντίστοιχα μαθήματα κάθε τάξης ανάλογα με την ειδικότητά τους και δ) στις 15 απόφοιτες του Γυμνασίου που απέβλεπαν σε πανεπιστημιακές σπουδές μετά την απελευθέρωσή τους έγινε προσπάθεια προετοιμασίας για εισαγωγικές εξετάσεις.

Το εγχείρημα είχε επιτυχία και όπως ομολογούν όσες έζησαν την προσπάθεια από κοντά, «τα μαθήματα αυτά είχαν βαθύτατη απήχηση στο νου και στην καρδιά των γυναικών κι αγαπήθηκαν πολύ από τις εξόριστες. Στις αντίξοες συνθήκες της εξορίας, προσπάθειες έγιναν να διδαχθούν ακόμη, όσες από τις γυναίκες ήθελαν, ξένες γλώσσες, αλλά και λογιστικά, στενογραφία, σχέδιο, κοπτική, ραπτική από κατάλληλα εκπαιδευμένες δασκάλες. Τα σχολεία της εξορίας, όπως και των φυλακών, ονομάστηκαν «κρυφά σχολειά», γιατί πραγματοποιήθηκαν παρά τις αυστηρές απαγορεύσεις επικοινωνίας των εξορίστων και τα ανύπαρκτα μέσα.

Η Ιμβριώτη έφυγε από το Τρίκερι λίγο πριν εκπνεύσει το 1951. Εντάσσεται αμέσως στο νεοσύστατο Κόμμα της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς ως το 1968 και μετά τη διάσπαση των δημοκρατικών δυνάμεων στο ΚΚΕ, που έμεινε ως το Σεπτέμβριο του 1977, ημερομηνία θανάτου της. Στο διάστημα αυτό ως υπεύθυνη του τμήματος παιδείας τόσο της ΕΔΑ, όσο και του ΚΚΕ με τις παιδαγωγικές της απόψεις διαμόρφωσε τα παιδαγωγικά αιτήματα των προοδευτικών δυνάμεων, ζωντανά και αδικαίωτα σε μεγάλο βαθμό ως σήμερα.
Το φιλοσοφικό υπόβαθρο των παιδαγωγικών αντιλήψεων της επικεντρώνεται στα εξής: Απόλυτη και αληθινή ισότητα όλων των παιδιών στην παιδεία, όποια κι αν είναι η κοινωνική τους προέλευση. Απόλυτη ισότητα των δύο φύλων. Απόλυτη ισότητα των διαφόρων εθνοτήτων, που τυχόν κατοικούν μέσα στην περιοχή του κράτους. Δωρεάν παιδεία και επιπλέον βοήθεια στους άπορους μαθητές. Χωρισμό του κράτους από την Εκκλησία. Δημοκρατικοποίηση και ορθολογισμό του περιεχομένου της παιδείας. Στενή σύνδεση της μόρφωσης με την παραγωγική δουλειά και τη ζωή, δημοκρατική οργάνωση της σχολικής κοινότητας.

Η εκπαιδευτική οπτική απαιτεί οι στόχοι του σχολείου να προσβλέπουν στην προικοδότηση των παιδιών με γνώσεις στέρεες στο φάσμα της επιστήμης και της τεχνικής, ώστε οι έφηβοι να γίνουν ευέλικτοι στις ταχύτατες εξελίξεις του 20ου και του 21ου αιώνα και να αποκτήσουν ικανότητα αναπροσαρμογής επαγγελματικού προσανατολισμού. Για να επιτευχθούν βέβαια όλα αυτά, έπρεπε το σχολείο να αλλάξει προσανατολισμό, να γίνει υποχρεωτικό για τους νέους ως τα δεκαοχτώ τους χρόνια και να συνδυάζει τη γερή θεωρητική κατάρτιση με την πρακτική εξάσκηση στους χώρους εργασίας.

Ιδιαίτερα:

Η Ιμβριώτη οργανώνει την παιδαγωγική του δημοκρατικού σχολείου στη βάση της αντίληψης ότι τα μαθήματα και το πρόγραμμα πρέπει να αναπτύσσουν την ικανότητα του μαθητή για δημιουργική σκέψη. Ο βασικός εκπαιδευτικός στόχος του σχολείου επομένως είναι η ανάπτυξη της ικανότητας για αυτενέργεια. Υποστηρίζει λοιπόν ότι η διαδικασία της εκπαίδευσης δεν πρέπει να αποβλέπει τόσο στην μελέτη και μηχανική απομνημόνευση πολυάριθμων γεγονότων, κανόνων, τεκμηρίων και θεωρητικών προτάσεων, όσο στην αφομοίωση των βασικών ιδεών των επιστημονικών γνώσεων. Διότι έτσι κατά τους ισχυρισμούς της το περιεχόμενο της εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ανταποκρίνεται στην ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας. Συνεπώς η συνεχής ανάπτυξη των επιστημονικών γνώσεων δεν μπορεί παρά να αντικατοπτριστεί άμεσα στα σχολικά προγράμματα. Πετυχαίνεται έτσι η ανάπτυξη στον ανώτερο βαθμό της προσωπικότητας των μαθητών και της διαμόρφωσης δυνατότητας αυτενεργά να εντοπίζουν τα προβλήματα της ζωής και να βρίσκουν τη λύση τους. Αυτές είναι οι θέσεις που θέτουν ως καθήκον την ανάπτυξη στον ανώτατο βαθμό της δημιουργικής σκέψης και της γνωστικής δραστηριότητας των μαθητών.

Στο θέμα του επαγγελματικού προσανατολισμού των μαθητών η Ιμβριώτη φαίνεται να δίνει μεγάλη σημασία στον ρόλο του δασκάλου του βασικού σχολείου, τον οποίο καθιστά υπεύθυνο μέσα από κατάλληλες διεργασίες και στρατηγικές να ανακαλύψει τις ικανότητες των μαθητών του και να τους καθοδηγήσει επαγγελματικά. Στην προσπάθειά του αυτή, προτείνει, ο δάσκαλος να είναι κατάλληλα προετοιμασμένος και εξοπλισμένος επιστημονικά.

Βεβαιωμένο τελικά είναι ότι η Ρόζα Ιμβριώτη με τις εκπαιδευτικές προτάσεις που δημοσίευσε σε ένα μεγάλο αριθμό άρθρων, επιδίωξε να παρουσιάσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα οικοδομημένο έτσι, που να σχηματίζει ένα μορφωτικό σύνολο, το οποίο να ασκεί μεγάλη δύναμη στη ζωή του λαού. Πρότεινε ένα καινούργιο σχολείο, περισσότερο προσαρμοσμένο στις ανάγκες της κοινωνίας. Ένα σχολείο που σύμφωνα με τις απόψεις της να υπηρετεί όσο γίνεται ουσιαστικότερα  τον κοινωνικό του προορισμό.

Πηγή: chryssablog.wordpress.com