Η εξισορρόπηση της σκληρής δουλειάς με τη «γλυκύτητα» της αδράνειας είναι κάτι που μπορεί να τρομάξει πολύ κόσμο. Άλλωστε, όταν κάποιος δεν κάνει τίποτε φαίνεται ή νιώθει μη παραγωγικός. Και η παραγωγικότητα είτε πνευματική, είτε βιομηχανική, είναι ο καλύτερος τρόπος για να περάσει κανείς δημιουργικά το χρόνο του.

Όμως, καθώς ασχολούμαστε καθημερινά με όλο και περισσότερα «πράγματα», πολλοί από εμάς αντιλαμβανόμαστε ότι η ασταμάτητη δραστηριότητα μπορεί να γίνει πριν το καταλάβουμε αντίπαλος της παραγωγικότητας. Οι ερευνητές προειδοποιούν εδώ και χρόνια ότι μετά από 14 ώρες εργασίας το μυαλό δε λειτουργεί τόσο καλά όσο όταν είναι «φρέσκο» και κάτω από τέτοιες συνθήκες εργασίας υπονομεύονται η δημιουργικότητά και οι γνώσεις μας.

«Σκεφτείτε την πνευματική εργασία σαν να κάνετε push-ups», λέει ο Τζος Ντέιβις, συγγραφέας του βιβλίου Two Awesome Hours. «Αν για παράδειγμα θέλετε να κάνετε 10.000 κάμψεις ο πιο «αποτελεσματικός» τρόπος θα ήταν να τις κάνετε όλες μαζί ταυτόχρονα χωρίς διακοπή. Γνωρίζουμε όμως ενστικτωδώς ότι αυτό είναι αδύνατο. Αντίθετα, εάν κάναμε λίγες μόνο, μεταξύ άλλων δραστηριοτήτων, το αποτέλεσμα θα ήταν θα ήταν πολύ πιο εφικτό. Ο εγκέφαλος μοιάζει πολύ με του μύες μας από αυτή την άποψη».

Πολλοί από εμάς πιστεύουν ότι το μυαλό μοιάζει περισσότερο με έναν υπολογιστή, μια μηχανή που μπορεί να δουλεύει αδιάκοπα. Σύμφωνα με τους ειδικούς όμως, πιέζοντας τον εαυτό μας για πολύωρη εργασία χωρίς διακοπή, μπορεί να δημιουργήσουμε ανεπανόρθωτες βλάβες στον οργανισμό μας. Ειδικότερα, έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι οι πολλές ώρες εργασίας αυξάνουν τον κίνδυνο εγκεφαλικού επισοδείου και στεφανιαίας νόσου κατά 40%, σχεδόν όσο το κάπνισμα (50%), ενώ οι όσοι εργάζονται περισσότερες από 11 ώρες την ημέρα ήταν σχεδόν 2,5 φορές πιο πιθανό να παρουσιάσουν μείζονα καταθλιπτικό επεισόδιο από όσους δούλευαν οχτάωρο.

Στην Ιαπωνία, αυτό οδήγησε στο karoshi, έναν όρο που αναφέρετε στους θανάτους ή αναπηρίες που προκαλούνται από μεγάλο όγκο δουλειάς και πολλές ώρες εργασίας. Η άδεια είναι πολύ σημαντική και όπως έδειξε και μια μεγάλη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Ελσίνκι και κράτησε πάνω από 26 χρόνια, τα στελέχη και οι επιχειρηματίες που πήραν λιγότερες διακοπές στη διάρκεια της ζωής τους είχαν μεγαλύτερο ποσοστό πρόωρης θνησιμότητας και χειρότερης ποιότητας ζωής στα γεράματα. Επίσης, άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε περισσότερους από 5.000 Αμερικανούς εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που έπαιρναν λιγότερες από 10 μέρες άδεια ετησίως είχαν περισσότερο από μία στις τρεις πιθανότητες να λάβουν αύξηση μισθού ή ένα έξτρα μπόνους, όπως αναφέρει και δημοσίευμα του BBC.

Πολλοί μπορεί να σκεφτούν ότι η αποτελεσματικότητα και η παραγωγικότητα είναι μια εμμονή που έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια. Αλλά ο φιλόσοφος Bertrand Russell το διαψεύδει. «Παρόλο που ο ελεύθερος χρόνος είναι ευχάριστος, οι άντρες δεν θα ήξεραν πώς να γεμίσουν τις μέρες τους αν δούλευαν καθημερινά μόνο τέσσερις ώρες. Ο σύγχρονος άνδρας πιστεύει ότι όλα γίνονται για την ευχαρίστηση κάποιου τρίτου και ποτέ προς δική του τέρψη. Οι Αμερικάνοι χρειάζονται ξεκούραση, απλά δεν το ξέρουν», είχε γράψει το 1932.

Συνεπώς ορισμένοι από τους πιο δημιουργικούς και παραγωγικούς ανθρώπους είχαν καταλάβει από νωρίς, τη σημασία της ξεκούρασης και της «αδράνειας». Και παρόλο που δούλευαν σκληρά, ξόδευαν πολλές ώρες στην ξεκούραση, τη διασκέδαση και το παιχνίδι. «Εργαστείτε σε ένα πράγμα τη φορά μέχρι να τελειώσετε. Σταματήστε τον χρόνο και κρατήστε το ανθρώπινο στοιχείο. Βγείτε έξω, γνωρίστε ανθρώπους, διασκεδάστε πιείτε αν το νιώθετε», είχε γράψει ο συγγραφέας Henry Miller στις 11 εντολές του σχετικά με τη γραφή.

Ακόμη και σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν υπάρχει σαφής συσχέτιση μεταξύ της παραγωγικότητας μιας χώρας και του μέσου ωραρίου εργασίας. Σε μια εβδομάδα για παράδειγμα, ο μέσος Αμερικανός υπάλληλος εργάζεται 38,6 ώρες, δηλαδή 4,6 ώρες περισσότερο από έναν Νορβηγό. Αλλά το ΑΕΠ δείχνει ότι, οι εργαζόμενοι της Νορβηγίας συμβάλλουν με το ποσό των 78,70 δολαρίων ανά ώρα, σε σύγκριση με τα 69,60 δολάρια στις ΗΠΑ. Όσο για την Ιταλία, όπου δουλεύουν 35,5 ώρες τη βδομάδα κατά μέσο όρο, φαίνεται ότι παράγουν σχεδόν 40% περισσότερο ανά ώρα σε σχέση με την Τουρκία, όπου οι άνθρωποι εργάζονται κατά μέσο όρο 47,9 ώρες την εβδομάδα. Συνεπώς όλα αυτά τα coffee breaks που κάνουν φαίνεται ότι είναι αποτελεσματικά.

Παραγωγικότητα και ώρες εργασίας

Ο λόγος για τον οποίον σήμερα έχει καθιερωθεί το οκτάωρο είναι επειδή οι εταιρίες ανακάλυψαν ότι με λιγότερες ώρες, οι υπάλληλοι ήταν πιο παραγωγικοί. Κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, οι περισσότεροι δούλευαν 10 με 16 ώρες. Ειδικότερα, η Ford ήταν η πρώτη εταιρία που πραγματοποίησε πειράματα με οκτώ ώρες εργασίας την ημέρα και διαπίστωσε ότι οι εργαζόμενοι της ήταν πιο παραγωγικοί όχι μόνο ανά ώρα, αλλά συνολικά. Μέσα σε δύο χρόνια τα κέρδη τους διπλασιάστηκαν.

Αν όμως η οκτάωρη εργασία είναι πιο παραγωγική από τη δεκάωρη, θα μπορούσαν οι λιγότερες ώρες εργασίας να φέρουν ακόμα καλύτερα αποτελέσματα; Ίσως. Για άτομα άνω των 40 ετών, η έρευνα διαπίστωσε ότι το ιδανικό για την καλή λειτουργία του εγκεφάλου, θα ήταν να δουλεύουν 25 ώρες τη βδομάδα, ενώ πρόσφατα πειράματα εξάωρης εργασίας στη Σουηδία έδειξαν ότι οι εργαζόμενοι ήταν πιο υγιείς και πιο παραγωγικοί.

Αυτό φαίνεται να συμβαδίζει με το πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας. Μια έρευνα περίπου 2.000 υπαλλήλων πλήρους απασχόλησης στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι ήταν παραγωγικοί μόνο για 2 ώρες και 53 λεπτά από όλο το οκτάωρο. Ο υπόλοιπος χρόνος φαίνεται ότι δαπανήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την ανάγνωση των ειδήσεων, τη συζήτηση με συναδέλφους που δεν σχετίζονταν με την εργασία, ακόμη και την αναζήτηση νέων θέσεων εργασίας.

Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Anders Ericsson στην εργασία μας χρειαζόμαστε πολύ περισσότερα διαλείμματα. Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να εργαστούν μόνο μία ώρα χωρίς να ξεκουραστούν. Και δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι μουσικοί, συγγραφείς ή αθλητές, δεν αφιερώνουν ποτέ πάνω από πέντε ώρες την ημέρα σε αυτό που κάνουν.  Άλλες μελέτες έχουν επίσης διαπιστώσει ότι οι διακοπές βοήθησαν τους συμμετέχοντες να είναι πιο συγκεντρωμένοι και να έχουν καλύτερες επιδόσεις.

«Ποιοτική» ξεκούραση

Ωστόσο όπως επισημαίνουν ορισμένοι ερευνητές, ο όρος «ξεκούραση» δεν ανταποκρίνεται ακριβώς σε αυτό που εννοούν ως «αδράνεια». Το τμήμα του εγκεφάλου που ενεργοποιείται όταν δεν κάνουμε τίποτα (DMN), διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην ενοποίηση της μνήμης και στο σχεδιασμό του μέλλοντος. Είναι επίσης η περιοχή του εγκεφάλου που ενεργοποιείται όταν οι άνθρωποι βλέπουν τους άλλους, όταν κάνουν μια ανασκόπηση για τον εαυτό τους κι όταν επεξεργάζονται τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων.

Με άλλα λόγια, με αυτό τον τρόπο τρόπο μπορεί να γίνει κάποιος λειτουργικός, όχι μόνο στη δουλειά του αλλά και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και την προσωπική του ζωή γενικότερα. «Κάτι τέτοιο σας βοηθά να αναγνωρίσετε τη βαθύτερη σημασία των καταστάσεων και να βρείτε νόημα στα πράγματα», λέει η Mary Helen Immordino-Yang, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας. Το πιο σημαντικό από όλα όμως είναι ότι αν δεν πάρουμε χρόνο για να γυρίσουμε την προσοχή μας προς τα μέσα, δε θα μπορέσουμε να γίνουμε πραγματικά ευτυχισμένοι.

Αλλά το να μην κάνεις τίποτα είναι εκπληκτικά δύσκολο. Πόσοι από εμάς, μετά από 30 δευτερόλεπτα αδράνειας καταφεύγουμε στα κινητά μας τηλέφωνα; Σε έντεκα διαφορετικές μελέτες, όπου ζητήθηκε στους συμμετέχοντες να μην κάνουν τίποτα για έξι ως δώδεκα λεπτά, διαπιστώθηκε ότι οι περισσότεροι αντιμετώπισαν μεγάλη δυσκολία.

Τα καλά νέα είναι ότι δεν χρειάζεται να κάνετε τίποτα απολύτως για να αποκομίσετε οφέλη. Είναι αλήθεια ότι η ξεκούραση είναι σημαντική. Στην πραγματικότητα, όλα όσα απαιτούν οπτικοποίηση υποθετικών σεναρίων, όπως η συζήτηση ενός προβλήματος με τους φίλους ή ο προβληματισμός για ένα καλό βιβλίο μπορούν να βοηθήσουν. Το ίδιο συμβαίνει και με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αρκεί να δημιουργήσετε μια ιστορία γύρω από κάτι που βλέπετε κι όχι απλά να κοιτάτε την αναμμένη οθόνη.

Ακόμα και ένας περίπατος έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει σημαντικά τη δημιουργικότητα. Μια άλλη εξαιρετικά αποτελεσματική μέθοδος είναι ο διαλογισμός, καθώς σύμφωνα με τους ειδικούς μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση, τη μνήμη και την εστίαση, ενώ ακόμα και το πλέξιμο που δεν απαιτεί 100% συγκέντρωση μπορεί να βοηθήσει.

Δυστυχώς οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής δεν μας αφήνουν εύκολα να αποσυνδεθούμε από την πραγματικότητα, καθώς οι περισσότεροι θεωρούν ότι πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση συνεχώς. Όμως όλα δείχνουν ότι για να γίνουμε πραγματικά παραγωγικοί και δημιουργικοί πρέπει να γίνουμε λίγο πιο «άνετοι» και να ασχολούμαστε με όλο και λιγότερα πράγματα.