Whistleblowers. Είναι οι άνθρωποι που γνώριζαν μυστικά. Μυστικά που δεν δίστασαν να αποκαλύψουν, καταγγέλλοντας ότι αυτά στηρίζονταν σε παράνομες ενέργειες και έρχονταν σε σύγκρουση με το δημόσιο συμφέρον ή τα δικαιώματα των πολιτών.

Ντάνιελ Έλσμπεργκ, Τσέλσι Μάνινγκ, Έντουαρντ Σνόουντεν, Στεφανί Ζιμπώ, Ερβέ Φαλσιανί, Αντουάν Ντελτούρ, Τζούλιαν Ασάνζ, ο άγνωστος που αποκάλυψε τα Panama Papers. Έφεραν στο φως αποκαλύψεις για τους πολέμους σε Βιετνάμ και Αφγανιστάν, τις πρακτικές φοροδιαφυγής που έστηναν μεγάλες τράπεζες για τους πελάτες τους, τις μαζικές παρακολουθήσεις πολιτών από τις μυστικές υπηρεσίες.

Ήρθαν σε σύγκρουση με τις υπηρεσίες και τις επιχειρήσεις που κατήγγειλαν, βρέθηκαν οι ίδιοι κατηγορούμενοι, φυγάδες ή και φυλακισμένοι. Πού βρίσκονται σήμερα;

Ντάνιελ Έλσμπεργκ

^{Ο άνθρωπος που αποκάλυψε την κρυφή όψη του Βιετνάμ}

Τι αποκάλυψε;

Τον Ιούνιο του 1971, ο Αμερικανός, πρώην κρατικός υπάλληλος, Ντάνιελ Έλσμπεργκ, παραχώρησε 7.000 σελίδες άκρως απόρρητων εγγράφων στους New York Times, αναφορικά με τον πόλεμο στον Βιετνάμ. Νωρίτερα, είχε προσπαθήσει να προειδοποιήσει αρκετούς γερουσιαστές όσον αφορά τα ντοκουμέντα που είχε στην κατοχή του.

Εκθέτοντας την μαύρη όψη της αμερικανικής επέμβασης στο Βιετνάμ, τα «Έγγραφα του Πενταγώνου» («Pentagon Papers») τροφοδότησαν την συζήτηση σχετικά με τον πόλεμο και συνέβαλαν στην αποχώρηση των στρατευμάτων δύο χρόνια αργότερα.

Τι απέγινε;

Μετά την δημοσίευση των «Pentagon Papers», η αμερικανική πολιτεία προσέφυγε εναντίον του Ντάνιελ Έλσμπεργκ διώκοντάς τον για κλοπή, αποκάλυψη κρατικών μυστικών, συνωμοσία και κατασκοπεία.

Κατά την διάρκεια της δίκης χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του ιατρικοί φάκελοι που είχαν κλαπεί από το ιατρείο του ψυχιάτρου του. Αποκαλύφθηκε όμως ότι τους φακέλους έκλεψαν οι ίδιοι, επονομαζόμενοι και «υδραυλικοί», που είχαν εγκαταστήσει κάμερες στην έδρα του Δημοκρατικού Κόμματος το 1972, γεγονός που προκάλεσε το σκάνδαλο Γουοτεργκέιτ. Μόλις γνωστοποιήθηκε η προέλευση των αποδείξεων, οι κατηγορίες κατέπεσαν.

Ο Ντάνιελ Έλσμπεργκ θεωρείται σήμερα ο πρόδρομος των whistleblowers και έχει λάβει πολλές διακρίσεις: το Gandhi Peace Award (Βραβείο Γκάντι για την Ειρήνη) το 1978, το Ridenhour Courage Prize (Βραβείο Θάρρους Ridenhour) το 2004 και το Right Livelihood Award (κατά κυριολεξία Βραβείο ορθής διαβίωσης) το 2006, που οι Γάλλοι αποκαλούν και εναλλακτικό βραβείο Νόμπελ. Το 2012, ίδρυσε το Ίδρυμα Ελευθερίας του Τύπου (Freedom of Press Foundation).

«Το μήνυμα που έμαθα από τον Γκάντι ήταν ότι ‘αυτός που σιωπά στο κακό έχει μέρος της ευθύνης γι’ αυτό’. Αυτό που είπε ο Λούθερ για τον πόλεμο του Βιετνάμ, ένα χρόνο πριν πεθάνει ήταν ότι ‘η σιωπή σημαίνει συνενοχή’… Ένα από τα πράγματα που μπορούν να κάνουν οι υπάλληλοι της κυβέρνησης είναι αυτό που έκανα εγώ, η Katherine στην Αγγλία και ο Frank Grevil, δηλαδή να μιλήσουν για την αλήθεια με την ελπίδα ότι θα προφυλάξουμε την Δημοκρατία και θα σώσουμε πολλές ζωές» είχε πει ο Ντάνιελ Έλσμπεργκ στο «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα» του Στέλιου Κούλογλου.

• Δείτε: Whistleblowers: Αυτοί που γνώριζαν μυστικά

• Διαβάστε: Ποιός φοβάται τους whistleblowers;

Τσέλσι Μάνινγκ

^{Ο άνθρωπος που έφερε στο φως τα μυστικά του πολέμου στο Αφγανιστάν}

Τι αποκάλυψε;

Η Τσέλσι Μάνινγκ, που πριν αλλάξει φύλο ήταν ο Μπράντλεϋ Μάνινγκ, υπήρξε στρατιωτικός αναλυτής στον αμερικανικό στρατό. Είναι υπαίτια για την διαρροή το 2010 εκατοντάδων χιλιάδων εμπιστευτικών εγγράφων προς τα WikiLeaks: διπλωματικά τηλεγραφήματα, τηλεγραφήματα του υπουργείου εξωτερικών, στρατιωτικά τηλεγραφήματα, φάκελοι κρατουμένων στο Γκουαντανάμο κλπ.

Δημοσιοποίησε επίσης το βίντεο με αμερικανικό μαχητικό ελικόπτερο να βάλλει εναντίον αμάχων πολιτών στο Ιράκ, σκοτώνοντάς τους, τον Ιούλιο του 2007.

Τι απέγινε;

Στις 21 Αυγούστου 2013, η πρώην αναλύτρια καταδικάστηκε σε 35 χρόνια φυλακή για 20 από τις 22 κατηγορίες που την βάρυναν. Εκτίει την ποινή της στην στρατιωτική φυλακή Φορτ Λήβενγουορθ. Οι συνθήκες κράτησής της σε απομόνωση έχουν καταγγελθεί επανειλημμένα.

Την επαύριο της καταδίκης της, η πρώην αναλύτρια ζήτησε δημοσίως να ονομάζεται Τσέλσι Μάνινγκ και ξεκίνησε τις ενέργειες για την αλλαγή ταυτότητας. Τον Φεβρουάριο του 2015, ο αμερικανικός στρατός της επέτρεψε να υποβληθεί σε ορμονική θεραπεία.

Έντουαρντ Σνόουντεν

^{Ο άνθρωπος που αποκάλυψε τις μαζικές παρακολουθήσεις της NSA}

Τι αποκάλυψε;

Σύμβουλος ως διαχειριστής συστήματος, ο Έντουαρντ Σνόουντεν είχε πρόσβαση στις δραστηριότητες της αμερικανικής υπηρεσίας πληροφοριών (NSA) και τις αντέγραψε σε μία συσκευή USB.

Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2012, έρχεται σε επαφή με τον δημοσιογράφο Glenn Greenwald και την σκηνοθέτιδα ντοκιμαντέρ Laura Poitras, αμφότεροι εκ των ιδρυτικών μελών του Ιδρύματος Freedom of Press Foundation. Τον Μάιο του 2013 συναντιούνται και οι τρεις στο Χονγκ Κονγκ με αποτέλεσμα να αρχίσει η δημοσίευση των πρώτων άρθρων του Glenn Greenwald από τις 5 Ιουνίου.

Οι αποκαλύψεις του Έντουαρντ Σνόουντεν προκάλεσαν παγκόσμιο ενδιαφέρον καθώς ξεσκέπαζαν τις τεχνικές που μεταχειριζόταν η NSA για να κατασκοπεύει τις τηλεφωνικές συνδιαλέξεις ή για να υποκλέπτει την πλειονότητα των επικοινωνιών παγκοσμίως.

Το πρόγραμμα Prism, για παράδειγμα, επιτρέπει στην NSA να έχει πρόσβαση στα δεδομένα που συλλέγονται από την Google, την Apple, το Facebook ή την Microsoft για συγκεκριμένους χρήστες. Σύμφωνα πάντως με την αμερικανική κυβέρνηση, αυτή η μεταβίβαση δεδομένων είναι έμμεση και απαιτεί την εξουσιοδότηση του Δικαστηρίου εποπτείας αλλοδαπών υπηρεσιών (Foreign Intelligence Surveillance Court).

Τι απέγινε;

Ο Έντουαρντ Σνόουντεν καταζητείται σήμερα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και κινδυνεύει με τριαντακονταετή ποινή φυλάκισης.

Η αμερικανική Δικαιοσύνη του έχει απαγγείλει κατηγορίες για κατασκοπεία βάσει του Νόμου περί κατασκοπείας του 1917, ενός ομοσπονδιακού νόμου που είχε ψηφιστεί κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η επίκληση αυτού του κειμένου εναντίον μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος (ο Ντάνιελ Έλσμπεργκ είχε επίσης διωχθεί το 1971, με βάση αυτόν τον νόμο) αμφισβητείται έντονα από μία μερίδα της αμερικανικής αριστεράς.
 
Ένα μήνα αφότου ο Αμερικανός βρήκε καταφύγιο στο αεροδρόμιο της Μόσχας, του παραχωρήθηκε μονοετές δικαίωμα ασύλου, το οποίο ανανεώθηκε την 1η Αυγούστου 2014 για τρία έτη. Σήμερα, ο πρώην σύμβουλος παραμένει αποκλεισμένος στην Ρωσία, απ’ όπου συνεχίζει την αναζήτησή του για χορήγηση ασύλου.

Στεφανί Ζιμπώ

^{Η γυναίκα που αποκάλυψε τις παράνομες πρακτικές της UBS}

Τι αποκάλυψε;

Η Στεφανί Ζιμπώ ήταν υπεύθυνη μάρκετινγκ στην Τράπεζα UBS της Γαλλίας από το 1999 έως το 2008. Τον Ιούνιο του 2008, κι ενώ η γαλλική θυγατρική της Ελβετικής Τράπεζας είναι υπό έρευνα για νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, φοροδιαφυγή και παράνομη χειραγώγηση των Γάλλων πελατών, διατάσσεται έρευνα στο γραφείο του Γενικού Διευθυντή της UBS. 

Η Στεφανί Ζιμπώ δέχεται τότε από την ιεραρχικά ανώτερή της την εντολή να σβήσει από τον σκληρό δίσκο του υπολογιστή της τα αρχεία που περιέχουν τα ονόματα των πελατών και των επιτετραμμένων που συνδέονται με τις κοσμικές βραδιές τις οποίες διοργανώνει. 

Ο κατάλογος αυτός, που αποδείκνυε ότι Ελβετοί επιτετραμμένοι προσήλκυαν παρανόμως πελάτες στην Γαλλία, αξιοποιήθηκε εντέλει στο πλαίσιο της δικαστικής έρευνας εναντίον της UBS, που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2011. 

• Διαβάστε την αποκαλυπτική συνέντευξη της Στεφανί Ζιμπώ στο tvxs.gr

Τι απέγινε; 

Κατόπιν της αρνήσεώς της να καταστρέψει την λίστα, η υπάλληλος της τράπεζας υποστηρίζει ότι άρχισε να υφίσταται διαρκείς παρενοχλήσεις από τους εργοδότες της. Το 2009, η UBS αποπειράται να την απολύσει, χωρίς επιτυχία, κι εν συνεχεία υποβάλει μήνυση επί δυσφημίσει, αλλά χάνει την δίκη. Τελικά, την απολύουν το 2012, αλλά καταφέρνει να καταδικαστεί η τράπεζα UBS για παρενόχληση το 2015. Η ελβετική τράπεζα την αποζημιώνει με 30.000 ευρώ, που της επιδικάστηκε ως πρόστιμο.

Την Τρίτη, 5 Απριλίου, στην εκπομπή Cash Investigation με θέμα τα «έγγραφα του Παναμά» («Panama Papers»), ο υπουργός των οικονομικών ευχαριστεί την πρώην διευθύντρια μάρκετινγκ, η οποία «έδωσε την ευκαιρία στην κυβέρνηση να ανακτήσει πολλά χρήματα». Η εκπομπή όμως, παρουσιάζει την Στεφανί Ζιμπώ σαν μία γυναίκα που δεν βρίσκει πλέον εργασία, ζει με κοινωνικά επιδόματα και κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να της κάνουν έξωση από την κατοικία της. 

Ερβέ Φαλσιανί

^{Ο άνθρωπος που έφερε στο φως τα δεδομένα των φοροφυγάδων της HSBC}

Τι αποκάλυψε; 

Από το 2001 έως το 2008, ο Ερβέ Φαλσιανί εργάστηκε στην ελβετική θυγατρική της τράπεζας HSBC ως μηχανικός. Το 2006, ενώ έχει επιφορτιστεί με την αναδιοργάνωση της βάσης δεδομένων της τράπεζας, ανακαλύπτει ότι, έτσι όπως έχει σχεδιαστεί, το πληροφοριακό σύστημα ευνοεί την φοροδιαφυγή.

Αφού ειδοποίησε τους ανωτέρους του και μάταια πρότεινε άλλο σύστημα, ο Ερβέ Φαλσιανί αρχίζει να συγκεντρώνει δεδομένα, πράγμα που κράτησε δύο χρόνια. Έτσι, φτάνουμε στο 2008, οπότε παραδίδει στην γαλλική δικαστική αστυνομία έναν κατάλογο με τα ονόματα 9. 000 Γάλλων φορολογουμένων, που είχαν φοροδιαφύγει στην Ελβετία, πυροδοτώντας έτσι την υπόθεση SwissLeaks.

Τι απέγινε;

Τα κίνητρα του Ερβέ Φαλσιανί (κατά τη Le Monde) παραμένουν ασαφή, και ο χαρακτηρισμός του ως whistleblower συζητήσιμος. Στις 28 Νοεμβρίου του 2015 καταδικάστηκε ερήμην από την ελβετική δικαιοσύνη, σε πέντε χρόνια φυλάκιση για  οικονομική κατασκοπεία, κλοπή δεδομένων και παραβίαση του τραπεζικού απορρήτου. Επειδή ο Ερβέ Φαλσιανί είναι Γάλλος υπήκοος και μόνιμος κάτοικος Γαλλίας, η έκδοσή του στην Ελβετία δεν είναι δυνατή. 

Αντουάν Ντελτούρ

^{Ο άνθρωπος που αποκάλυψε τα LuxLeaks} 

Τι αποκάλυψε;

Το 2010, ο Αντουάν Ντελτούρ εργαζόταν στην θυγατρική της Price Waterhouse Coopers στο Λουξεμβούργο, όταν ανακάλυψε έγγραφα που συνδέονταν με την πρακτική του «tax ruling». Πρόκειται για μια νόμιμη πρακτική, που επιτρέπει σε μία επιχείρηση να ρωτήσει εκ των προτέρων ποιας μεταχείρισης θα τύχει από τις φορολογικές αρχές μίας χώρας και να λάβει συγκεκριμένες νομικές εγγυήσεις. 

Τα έγγραφα που συγκέντρωσε ο Ντελτούρ αφορούσαν φορολογικές συμφωνίες που είχαν συναφθεί μεταξύ του Μεγάλου Δουκάτου και πολυεθνικών εταιρειών, προκειμένου να τους δοθεί η δυνατότητα να μειώσουν τους φόρους τους διά μέσου θυγατρικών. Ο Ντελτούρ αποχώρησε από την εταιρεία παίρνοντας μαζί του έγγραφα, που έδωσε στην συνέχεια στον Γάλλο δημοσιογράφο Εντουάρ Περέν για την πραγματοποίηση ενός ρεπορτάζ της εκπομπής Cash Investigation, η οποία προβλήθηκε στην γαλλική τηλεόραση τον Μάιο του 2012. Τα έγγραφα διαβιβάστηκαν στην συνέχεια, μέσω άγνωστης πηγής, στην Διεθνή Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων (International Consortium of Investigative Journalists / ICIJ), με έδρα την Ουάσινγκτον. 

Περίπου σαράντα εφημερίδες, μεταξύ των οποίων η Μοντ (Le Monde), επεξεργάστηκαν τα εν λόγω αρχεία, καταλήγοντας σε ένα σώμα  συνολικά 28.000 σελίδων από φορολογικές συμφωνίες. Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2014, έγινε γνωστή παγκοσμίως με το όνομα LuxLeaks.

Τι απέγινε; 

Ο Αντουάν Ντελτούρ προφυλακίστηκε και καταδικάστηκε από την δικαιοσύνη του Λουξεμβούργου στις 12 Δεκεμβρίου 2014 για κλοπή και νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Η δίκη του ξεκίνησε στις 26 Απριλίου. Ο δε δημοσιογράφος Εντουάρ Περέν καταδικάστηκε επίσης στις 23 Απριλίου 2015 για συνενοχή σε κλοπή και νομιμοποίηση εσόδων. 

Η υπόθεση LuxLeaks αποδυνάμωσε τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν  – Κλωντ Γιούνκερ, που ήταν πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου κατά την περίοδο των συγκεκριμένων υποθέσεων φοροδιαφυγής. Ωστόσο, η πρόταση μομφής που είχε κατατεθεί εναντίον του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, δεν τελεσφόρησε.

Ο άγνωστος – ακόμη – άνθρωπος πίσω από τα Panama Papers 

Προς το παρόν τον whistleblower που βρίσκεται πίσω από τα Panama Papers, γνωρίζει μόνο η γερμανική εφημερίδα Suddeütsche Zeitung.

Τι γνωρίζουμε για τα έγγραφα του Παναμά («Panama papers»);

Ο άνθρωπος που έφερε στο φως το σκάνδαλο των «Panama papers» επέτρεψε την διαρροή εκατομμυρίων εγγράφων και δεδομένων της παναμαϊκής επιχείρησης Mossack Fonseca, η οποία ειδικεύεται στο στήσιμο υπεράκτιων εταιρειών (offshore). Τα παρέδωσε αφιλοκερδώς στην Süddeutsche Zeitung. 

Για την προστασία του, η ταυτότητά του παρέμεινε απόρρητη ακόμη και για τα μέσα ενημέρωσης που απαρτίζουν την Διεθνή Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) που εργάστηκαν για την έρευνα. Η αυθεντικότητα των αρχείων έχει πάντως ελεγχθεί δύο φορές από την Süddeutsche Zeitung και από την Μοντ. 

Αρκετά τμήματα της παραπάνω «διαρροής», αποσπασματικά και παλαιότερα, είχαν πωληθεί στις γερμανικές, αμερικανικές και βρετανικές φορολογικές αρχές κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών, μια πρακτική που είναι πλέον αρκετά συνήθης, κυρίως στην Γερμανία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η Γαλλία περιλαμβάνεται στις χώρες στις οποίες προτάθηκε η αγορά μέρους των «Panama papers». 

Στην αντίπερα όχθη του Ρήνου, στην Γερμανία, οι έρευνες με βάση τα ανωτέρω έγγραφα οδήγησαν τον Φεβρουάριο 2015 στην έκδοση ενταλμάτων έρευνας εναντίον γερμανικών τραπεζών που ήταν ύποπτες για συνενοχή σε νομιμοποίηση παράνομων εσόδων και φορολογική απάτη. Η Commerzbank, δεύτερο τραπεζικό ίδρυμα της Γερμανίας δέχθηκε τον Οκτώβριο 2015 να πληρώσει 17 εκατομμύρια ευρώ ως πρόστιμο για το γεγονός ότι είχε βοηθήσει ορισμένους από τους πελάτες της να αποφύγουν φορολόγηση δια μέσου εταιρειών στις οποίες είχαν εγγραφεί από την Mossack Fonseca.

Τζούλιαν Ασάνζ

^{Ο άνθρωπος πίσω από τα WikiLeaks}

Αν και δεν συγκαταλέγεται στους κατ’ εξοχήν whistleblowers και μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, μιας και τα τεκμήρια που διοχέτευσε δεν προέρχονταν από κάποια δομή με την οποία είχε σχέση εξαρτημένης εργασίας, δεν μπορούμε να παρακάμψουμε τον συνιδρυτή των WikiLeaks, Τζούλιαν Ασάνζ. Oι μαζικές δημοσιοποιήσεις στις οποίες προέβη μέσω του ιστοτόπου του, τον οδήγησαν να ζει έγκλειστος στην Πρεσβεία του Ισημερινού από τον Δεκέμβριο του 2010, προκειμένου να αποφύγει τις διώξεις.

Τι αποκάλυψε;

Ο περί ου ο λόγος Αυστραλός αγωνιστής του κυβερνοχώρου αποτελεί την εμβληματική φιγούρα του WikiLeaks, του δικτυακού τόπου που δημιουργήθηκε το 2006 με σκοπό να δημοσιεύσει εκατομμύρια εμπιστευτικά έγγραφα. Από τον Νοέμβριο 2010 έως τον Σεπτέμβριο 2011, ο ιστότοπος δημοσίευσε 243. 000 διπλωματικά τηλεγραφήματα προερχόμενα από το Υπουργείο Εξωτερικών των Η.Π.Α. Από εκεί η κοινή γνώμη έχει την ευκαιρία να μαθαίνει τις πραγματικές απόψεις, συχνά ωμές, των διπλωματών για τους συμμάχους τους, καθώς και ορισμένα διπλωματικά μυστικά, όπως επί παραδείγματι, ότι ο τέως πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί εξέταζε το ενδεχόμενο προσχώρησης της Γαλλίας στην στρατιωτική συμμαχία στο Ιράκ.  

Τι απέγινε;

Τον Ιούνιο 2012, ο Τζούλιαν Ασάνζ έλαβε πολιτικό άσυλο στην Πρεσβεία του Ισημερινού στο Ηνωμένο Βασίλειο, που βρίσκεται στο Λονδίνο. Διαμένει εκεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια, χωρίς να μπορεί να εξέλθει, διότι οι βρετανικές δυνάμεις ασφαλείας βρίσκονται μονίμως έξω από την Πρεσβεία περιμένοντας να τον συλλάβουν. 

Ο εκπρόσωπος των WikiLeaks διώκεται από την Σουηδία για σεξουαλική επίθεση και βιασμό εις βάρος δύο γυναικών το 2010. Οι κατηγορίες της σεξουαλικής επίθεσης έχουν παραγραφεί, εκείνες όμως του βιασμού εξακολουθούν να βαραίνουν τον Τζούλιαν Ασάνζ. Εκείνος είναι πεπεισμένος ότι εμπλέκεται η Ουάσινγκτον. Μετά από τέσσερα χρόνια αδιεξόδου ο ιδρυτής του Wikileaks θα ανακριθεί στην Πρεσβεία του Ισημερινού στο Λονδίνο στις 14 Νοεμβρίου.

Πηγή: LE MONDE | Του Quentin Vasseur

Μετάφραση – Επιμέλεια: Γεωργία Πρωτογέρου

• Με πρωτοβουλία του Στέλιου Κούλογλου θα πραγματοποιηθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ημερίδα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς για την προστασία των whistleblowers στις 15 Νοεμβρίου κι ένα μίνι Φεστιβάλ με ταινίες και ντοκιμαντέρ με θέμα τους whistleblowers στις 12 και 13 Νοεμβρίου στον κινηματογράφο Botanique των Βρυξελλών.