Από τη στιγμή που ξέσπασε το σκάνδαλο Γουάινσταϊν στο Χόλιγουντ το ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχλησης έγινε επίκαιρο σε ολόκληρο τον κόσμο, φέρνοντας στο προσκήνιο ένα πρόβλημα που διαχρονικά μαστίζει το γυναικείο πληθυσμό κυριολεκτικά σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλοι καταδικάζουν τη σεξουαλική παρενόχληση και το βιασμό ως ειδεχθείς πράξεις και παρά τα γυναικεία κινήματα #MeToo και Time’s Up που γιγαντώνονται όλο και περισσότερο τον τελευταίο καιρό, δεν λείπουν και οι αντιδράσεις. Από την επιστολή της Catherine Deneuve με άλλες επιφανείς προσωπικότητες γαλλικής καταγωγής κατά του #MeToo και του «νέου μακαρθισμού» όπως το ονόμασαν, μέχρι τις δηλώσεις της Margaret Atwood και της Brigitte Bardot, ερωτήσεις σχετικά με το τι συνιστά σεξουαλική παρενόχληση και κατά πόσο κάποιες γυναίκες μπορεί να είναι υπερβολικές μεσουρανούν στο δημόσιο διάλογο, αυξάνοντας την αντιπαράθεση.

Όμως οι δηλώσεις αυτές κατά των γυναικείων κινημάτων που συγκροτούνται αυτή τη στιγμή ανά τον κόσμο αγνοούν ένα βασικό παράγοντα: το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγεται η συζήτηση αλλά και ζει ο γυναικείος πληθυσμός. Την πατριαρχία. Αυτή η ανδροκρατία είναι που τροφοδοτεί την ανισότητα των φύλων σε όλες τις κοινωνίες και καθιστά τις γυναίκες σε ανθρώπους δεύτερης κατηγορίας. Η σεξουαλική παρενόχληση και οι σεξουαλικές επιθέσεις κάθε είδους που στάθηκαν αφορμή για να ανοίξει η συζήτηση είναι μόνο μια εκδήλωση της πατριαρχικής δομής της κοινωνίας.

Πατριαρχικές κοινωνικές δομές στην Ανατολή 

Για να καταλάβουμε πως λειτουργεί η πατριαρχία αρκούν μερικά μόλις παραδείγματα από τον κόσμο γύρω μας. Η πατριαρχία φαίνεται πως αποτρέπει τη γέννηση των γυναικών σε μεγάλη κλίμακα. Στην Ινδία, για παράδειγμα, υπάρχουν εκατομμύρια λιγότερες γυναίκες απ’ ότι άνδρες. Η αναλογία ανδρών-γυναικών εξηγείται από το γεγονός ότι πολλές γυναίκες προχωρούν σε έκτρωση όταν πρόκειται να γεννήσουν κορίτσια, κάτι που μάλιστα έχει εδραιωθεί σαν τακτική τα τελευταία χρόνια, από το 1995 μέχρι και το 2011 (σε περιπτώσεις που το πρωτότοκο παιδί είναι κορίτσι).

Το 2015, η Κίνα είχε περίπου 33 εκατομμύρια περισσότερους άντρες απ’ ότι γυναίκες, λόγω δεκαετιών προκατάληψης σχετιζόμενες με το φύλο. Μάλιστα στην Κίνα το φαινόμενο αντιμετωπίζεται πλέον σαν πρόβλημα που αφορά το ότι οι σύγχρονοι άνδρες αδυνατούν να βρουν συζύγους, αλλά όχι στο ότι ο γυναικείος πληθυσμός σταδιακά εξαφανίζεται.

Οι γυναίκες, από τη στιγμή που γεννιούνται, χρησιμοποιούνται ως εργαλεία για άλλες κοινωνικές αξίες. Η εκπαίδευση της γυναίκας, για παράδειγμα, παρουσιάζεται σαν μέθοδος ενδυνάμωσης του θεσμού της οικογένειας, της κοινότητας και του έθνους ως σύνολο, αλλά ποτέ δεν μιλά κανείς για τα οφέλη που θα έχει σε τελική ανάλυση για την ίδια τη γυναίκα ως υποκείμενο.

Φαίνεται φαινομενικά ακίνδυνο να χρησιμοποιούμε την οικογενειακή βελτίωση, την ανάπτυξη της κοινότητας ή άλλα κοινωνικά ζητήματα για την εκπαίδευση των κοριτσιών και των γυναικών. Φαίνεται επίσης ότι πρόκειται για πρωτοβουλία υπέρ της ισότητας των φύλων. Στην πραγματικότητα όμως, αυτό που συμβαίνει όταν χρησιμοποιούμε πατριαρχικές αξίες, όπως η βελτίωση της οικογένειας, για την προώθηση της χειραφέτησης των γυναικών, είναι πως καταρρέει ολόκληρο το αφήγημα της ενδυνάμωσης της γυναίκας.

Η έννοια της οικογένειας αποτελείται ιστορικά από πατριαρχικές αξίες και συμπεριφορές. Σε όλο τον κόσμο, η παραδοσιακή έννοια της οικογένειας αποτελείται από έναν άνδρα και μια γυναίκα. Αυτός ο ορισμός της οικογένειας δεν αναγνωρίζει άλλα φύλα εκτός από το ανδρικό και το γυναικείο. Επιπλέον, προσάπτει έναν συγκεκριμένο σεξουαλικό προσανατολισμό για το κάθε φύλο. Εκτός από αυτό, οι ρόλοι είναι αυστηρά καθορισμένοι και η εργασία είναι αυστηρά κατανεμημένη σε αυτό το πλαίσιο. Ο ρόλος του άνδρα είναι εκτός του σπιτιού και της γυναίκας μέσα σε αυτό. Ο άνδρας είναι ο οικογενειάρχης και η γυναίκα είναι η νοικοκυρά. Η απόκλιση από τους κανόνες αυτούς έχει συνέπειες και για τα δύο φύλα, που καταπιέζονται εξίσου στην προσπάθειά τους να επιτελέσουν το ρόλο που τους έχουν επιβάλει οι κοινωνικές κατασκευές.

Σε ακραίες περιπτώσεις οι ίδιες οικογενειακές αξίες που τροφοδοτούν, καλύπτουν, προστατεύουν, στηρίζουν και μάλιστα τιμούν τις γυναίκες ως κόρες, αδελφές και μητέρες, δικαιολογούν επίσης τις «δολοφονίες τιμής» των αδελφών, των θυγατέρων και των συζύγων. Ο δημόσιος, ομαδικός βιασμός γυναικών στο όνομα της οικογενειακής τιμής είναι επίσης ένα σύνηθες εργαλείο της πατριαρχίας. Η απεικόνιση των γυναικών σε σχέση με την έννοια της οικογένειας υποτιμά τις γυναίκες και επηρεάζει τις πραγματικές παρεμβάσεις υπέρ της ισότητας των φύλων.

Η βιομηχανία των «πριγκιπισσών»

Η ανισότητα των φύλων αναπαράγεται πολύ έντονα μέσω της ποπ κουλτούρας. Αν πάρουμε ως παράδειγμα τις ταινίες που απευθύνονται σε παιδιά, θα παρατηρήσουμε ένα συνεχώς επαναλαμβανόμενο μοτίβο της βιομηχανίας που θέλει να βλέπει τα κορίτσια σαν «πριγκίπισσες». «Princessification» («πριγκιποποίση» σε ελεύθερη απόδοση) είναι η διαδικασία προετοιμασίας των κοριτσιών για να γίνουν «πριγκίπισσες» που θα συντροφεύουν τους «πρίγκιπές» τους. Η ιδέα φυσικά λειτουργεί για να διαμορφώσει την εσωτερική αίσθηση των κοριτσιών ότι πρέπει να είναι υποτακτικά, σεξουαλικά αντικείμενα και πλήρως παθητικές σε ό,τι προστάζει το ανδρικό φύλο.

Το σχήμα της μεροληψίας του φύλου και των διακρίσεων παίρνει ακόμη και τη μορφή της εμπορευματοποίησης.  Στα περισσότερα μέρη του κόσμου, το γυναικείο σώμα χρησιμοποιείται ως στοιχείο marketing για την πώληση προϊόντων και υπηρεσιών. Ακόμη και προϊόντα και υπηρεσίες που δεν έχουν καμία σχέση ή δεν εξυπηρετούν με κανένα τρόπο τη γυναίκα, χρησιμοποιούν το σώμα της για να αυξήσουν τις πωλήσεις τους.

Στοιχεία θηλυκότητας ως εργαλείο μείωσης της γυναίκας

Στην πατριαρχική κοινωνία, οι γυναίκες που προσπαθούν να κάνουν βήματα για τη χειραφέτησή τους αντιμετωπίζουν εμπόδια που «πατούν» πάνω στο γεγονός ότι μπορεί, παράλληλα με την επαναστατική και ριζοσπαστική δράση τους, να υιοθετούν στοιχεία και συμπεριφορές που είναι συνυφασμένες με τη γυναικεία φύση. Για παράδειγμα, μια γυναίκα σε διευθυντική θέση στη δουλειά της, αν επιλέξει να φορέσει «θηλυκά» ρούχα, κινδυνεύει να χαρακτηριστεί ανίκανη για αυτή, αφού τα γυναικεία ρούχα τονίζουν τη γυναικεία φύση που σύμφωνα με τις επιταγές της πατριαρχίας είναι ακατάλληλη για την ανάληψη αυξημένων και σοβαρών καθηκόντων.

Πατριαρχία και ανδρικός πληθυσμός

Η πατριαρχία βέβαια δεν καταπιέζει μόνο τις γυναίκες, αλλά προκαλεί τεράστια προβλήματα και στη ζωή ενός ομοφυλόφιλου άντρα και οποιουδήποτε άλλου με queer ταυτότητα που μπορεί να ανήκει στην LGBTQI+ κοινότητα. Αν για παράδειγμα κάποιος υιοθετήσει μια  συμπεριφορά εκτός στερεοτύπων, επιδεικνύοντας για παράδειγμα περισσότερη ευαισθησία, αυτομάτως γίνεται αντικείμενο χλευασμού, αποδοκιμασίας και γενικότερα διαφορετικής αντιμετώπισης.

Γιατί ζούμε ακόμα σε πατριαρχικές κοινωνίες;

Με τα παραπάνω δεδομένα, είναι εύκολο να αναρωτηθεί κανείς γιατί η ανθρωπότητα επιλέγει να συνεχίζει να βασίζεται σε πατριαρχικές κοινωνικές δομές αφού επί της ουσίας την πλήττουν ανεπανόρθωτα. Η αλήθεια είναι πως η πατριαρχία είναι τόσο βαθιά ριζωμένη στην ιστορία και στη συλλογική μνήμη του κόσμου, που πολλές φορές ακόμα και τα υποκείμενα που επωμίζονται τα «βάρη» της, δηλαδή οι γυναίκες, δεν αντιλαμβάνονται καν πόσο καταπιεσμένα είναι. Αυτό μάλιστα εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και πολλές από τις αντιδράσεις στον αγώνα των γυναικών ενάντια στη σεξουαλική παρενόχληση. 

Στο πατριαρχικό πλαίσιο, οι γυναίκες αναμένεται να είναι υπάκουες κόρες και αδελφές και υποτακτικές φίλες ή σύζυγοι. Με άλλα λόγια θεωρούνται σεξουαλικά αντικείμενα ή ασεξουαλικές γυναίκες με στοιχεία «θεϊκής» ύπαρξης. Η σεξουαλική παρενόχληση είναι μια από τις πολλές εκδηλώσεις της πατριαρχίας. Η περίπτωση του Χάρβεϊ Γουάινσταϊν είναι ένα μόνο σύμπτωμα μιας ευρύτερης κοινωνικής και πολιτιστικής «ασθένειας». Για να αντιμετωπιστούν τα βασικά αίτια, υπάρχει ανάγκη αναδιάρθρωσης της κοινωνικής δομής των πολιτισμών μας, έτσι ώστε οι γυναίκες να αντιμετωπίζονται ως άτομα με την ίδια ακριβώς αξία με τους άνδρες. Η χειραφέτηση των γυναικών είναι μια αξία που οφείλει πρωταρχικά να εξυπηρετήσει την ίδια τη γυναίκα, ανεξάρτητα από τη λειτουργική της αξία για την ανάπτυξη της οικονομίας ή τη βελτίωση της οικογενειακής δομής.