Στις 4 Μαίου του 1980 φεύγει από τη ζωή ο Τίτο (1892-1980), ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας (Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας ή SFRJ), μια ηγετική μορφή του Αδέσμευτου Κόσμου και του μακροβιότερου πολιτικού ηγέτη στην Ευρώπη της εποχής του Πρώτου Ψυχρού Πολέμου (1947-1987).

Η Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (SFRJ) χρωστούσε σε μεγάλο βαθμό την ίδρυση της στον Στρατάρχη Τίτο και στον επιτυχημένο αντιφασιστικό αγώνα που διεξήγαγε μαζί με πολλούς παρτιζάνους απ΄ όλους τους λαούς της πρώην Γιουγκοσλαβίας, κυρίως όμως Σέρβους. Γεννημένος στο χωριό Κούμροβετς, κοντά στα σύνορα Κροατίας και Σλοβενίας, ο κροατοσλοβενικής καταγωγής Γιόσιπ Μπροζ Τίτο υπήρξε ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης, το απόλυτο είδωλο και σύμβολο της Γιουγκοσλαβίας.

Τα πορτρέτα και τα αγάλματά του ήταν σχεδόν παντού στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ο λαός τον λάτρευε, τον υποδεχόταν παντού ως εθνικό ήρωα, άλλαζαν προς τιμήν του ονόματα πόλεων (π.χ. Τίτογκραντ, Τίτοφ Βέλες, Τίτοφ Ντρβάρ, Τίτοβα Μητρόβιτσα κ.α.), κι έγραφαν γι’ αυτόν στίχους και τραγούδια. Είχε ταυτιστεί με τη χώρα του, τη Γιουγκοσλαβία, όσο κανένας άλλος. Γι’ αυτό και όταν πέθανε, το 1980, ορισμένοι προέβλεψαν πως και το τέλος της Γιουγκοσλαβίας, που εκείνος δημιούργησε, ήταν κοντά…
 
Γιουγκοσλαβία: μια χώρα-γέφυρα μεταξύ καπιταλιστικού και κομουνιστικού κόσμου

Ο Τίτο πίστευε πολύ στο δημιούργημα του, τη Γιουγκοσλαβία, γι’ αυτό και όταν πέθανε δεν άφησε καμία άλλη περιουσία στην οικογένεια του πέρα από το όνομά του. Η Γιουγκοσλαβία του Τίτο (SFRJ: Socijalisticka Federativna Republika Jugoslavija) ήταν μια χώρα-γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μεταξύ καπιταλιστικού και κομμουνιστικού κόσμου. Ήταν μια “ξεστρατισμένη περίπολος” του Αδέσμευτου Κόσμου, σφηνωμένη στο “μαλακό υπογάστριο” της Ευρώπης, τα Βαλκάνια.

Η δεκαετία του 1970, όταν ακόμη ο Τίτο ζούσε, ήταν μια “χρυσή εποχή” για τη γιουγκοσλαβική τέχνη, που δεν ήταν μόνο σοσιαλ-ρεαλιστική, και ειδικά για τη μουσική. Τότε εμφανίστηκαν στην αδέσμευτη Γιουγκοσλαβία δεκάδες ροκ και άλλα συγκροτήματα, που άφησαν τη σφραγίδα τους στη μουσική σκηνή, έχοντας ακόμη και σήμερα χιλιάδες οπαδούς.

Όλοι αυτοί αναρωτιούνται συχνά τι έφταιξε και γιατί η πανέμορφη χώρα τους, που ήταν κάποτε χώρα-πρότυπο στο λεγόμενο Αδέσμευτο Κόσμο, κι ένας “παράδεισος” για το μέσο Γιουγκοσλάβο πολίτη, ο οποίος ζούσε με ασφάλεια, ευημερία και σχετική ελευθερία, έπρεπε να διαλυθεί και μάλιστα με τόσο επώδυνο και αιματηρό τρόπο…
 
Έφταιξε ο Τίτο για τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας;

Πως ξεχάστηκαν με μιας όλα τα καλά του προηγούμενου συστήματος και ειδικά το σύνθημα “Αδελφότητα και Ενότητα” (Bratstvo i Jedinstvo); Έφταιγαν οι ξένοι ή μήπως έφταιγαν οι ίδιοι; Τι ήταν αυτό που επανέφερε στην επιφάνεια εθνοτικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές, έπειτα από μισόν αιώνα ολοκληρωτικής κομουνιστικής παρασιώπησής τους;

Το εγχείρημα της Γιουγκοσλαβίας ηττήθηκε τόσο από τις δυνάμεις της ιστορίας, όσο κι από τα λάθη και τις παραλείψεις των ηγετών της, και ειδικά του ίδιου του Τίτο (1892-1980). Φτάνοντας στον ανώτατο ρόλο του “εθνάρχη-μονάρχη” της χώρας όταν ήταν ήδη πάνω από ογδόντα ετών, ο Τίτο περιέπεσε σε μια κατάσταση απραξίας κι ακινησίας, απρόθυμος να προχωρήσει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, αποξενωμένος από την πραγματική κατάσταση στη χώρα του. Όταν ο Τίτο πέθανε η κατάσταση χειροτέρεψε ακόμη περισσότερο, αφότου άρχισε να ισχύει ο νέος κανονισμός διακυβέρνησης της χώρας, σύμφωνα με τον οποίο στην κορυφή της χώρας και του ΚΚΓ δεν υπήρχε ένα άτομο, αλλά ένα συλλογικό όργανο αποτελούμενο από εκπροσώπους των έξι ομόσπονδων δημοκρατιών και των δύο αυτόνομων περιοχών (Βοϊβοντίνα και Κόσοβο). Ως πρόεδρος αυτού του οργάνου αναλάμβανε κάθε χρόνο κι ένας από τα μέλη αυτού του προεδρείου, με προκαθορισμένη σειρά. Αυτό περιόριζε τη δυνατότητα να ολοκληρώνονται έργα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα και δημιούργησε ένα δυσκίνητο όργανο, ακατάλληλο για περιπτώσεις κρίσεων.

 
Ο διαλυτικός ρόλος του αμερικανοκίνητου ΔΝΤ

Αν και για κάποια χρόνια μετά το θάνατο του Τίτο (4.5.1980) το γιουγκοσλαβικό πολιτικοοικονομικό μοντέλο λειτούργησε, λόγω κεκτημένης ταχύτητας, τα άλυτα όμως προβλήματα συσσωρεύονταν. Η οικονομική ανάπτυξη έδωσε τη θέση της στη στασιμότητα και τα τεράστια δάνεια από το εξωτερικό, κυρίως από το ΔΝΤ, μαζί με τα ελλείμματα, άρχισαν να τροφοδοτούν τον πληθωρισμό, που σύντομα έγινε ανεξέλεγκτος. Στο βιοτικό επίπεδο οι διαφορές βορρά-νότου διευρύνθηκαν, με το βιοτικό επίπεδο στο Κόσοβο να φτάνει μόλις το 1/8 εκείνου της Σλοβενίας. Στην ουσία η άλλοτε ενιαία οικονομία είχε διασπαστεί σε έξι, όσες ήταν και οι ομόσπονδες δημοκρατίες της χώρας.

Το 1988 η Γιουγκοσλαβία των 22 εκατομμυρίων κατοίκων χρωστούσε συνολικά 13,5 δισεκατομμύρια δολάρια και το ΔΝΤ έλεγε πως ήταν ήδη υπερχρεωμένη και δεν μπορούσε να πάρει άλλα δάνεια. Η ειρωνεία πάντως είναι πως το 2010, οι έξι δημοκρατίες που προέκυψαν από την αιματηρή διάλυση της Γιουγκοσλαβίας (με συνολικό πληθυσμό που δεν ξεπερνά πλέον τα 20 εκατομμύρια) -χωρίς να υπολογιστεί και το Κόσοβο- χρωστούσαν όλες μαζί 184 δισεκατομμύρια δολάρια και κανείς δεν τις έλεγε πως είναι υπερχρεωμένες και ότι δεν μπορούσαν να πάρουν άλλα δάνεια. Οι συγκρίσεις είναι αναπόφευκτες για τον πολιτικοοικονομικό και διαλυτικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν “διεθνείς σωτήρες”, όπως το περιβόητο ΔΝΤ, κάτι που γνωρίζουμε πολύ καλά και στην περίπτωση της Ελλάδας.
 
Τι είδους κομμουνιστής ηγέτης ήταν ο Τίτο;

Σε συνέντευξη που έδωσε στη Μίλιτσα Κοσάνοβιτς ο προσωπικός διερμηνέας του Τίτο για τα Γερμανικά και συγγραφέας, ο 91χρονος σήμερα Ίβαν Ιβάνι/Ivan Ivanji, αποκλειστικά για το tvxs είχε πει: “Κατά τη γνώμη μου ο Τίτο ήταν πάνω απ΄ όλα ένας κομμουνιστής μαρξιστικού τύπου. Ήταν πιστός ακόλουθος των ιδεών και των ιδεωδών του Μαρξ και του Ένγκελς και δεν είχε καμία σχέση με την ανάπτυξη της Σοβιετικής Ένωσης κάτω από το Στάλιν. Μην ξεχνάτε ότι οι διαφορές των απόψεών τους, έφεραν τον Στάλιν και τον Τίτο στα όρια της σύγκρουσης ήδη από το 1942, όταν το Κρεμλίνο δε συμφωνούσε να ονομαστούν οι επιθετικές δυνάμεις των Παρτιζάνων (Task Force) ως “προλεταριακές” (“Proleterske Udarne Brigade”), όπως δεν συμφωνούσε με την συγκρότηση των Λαϊκών Επιτροπών (Narodni Odbori) ως οργάνων της κυβέρνησης στις απελευθερωμένες περιοχές της Γιουγκοσλαβίας. Σε μια επιστολή που υπέγραψε ως Παππούς (“дед”), που ήταν η κωδική ονομασία του Στάλιν, αυτή η εξέλιξη ονομάστηκε ‘χτύπημα μαχαιριού στη πλάτη της Σοβιετικής Ένωσης’. 

Όταν ο αγώνας του Τίτο και η πολιτική του, μετά τη νίκη κατά του φασισμού και του Χίτλερ, πέτυχε ακόμα περισσότερο, ο Στάλιν και ο Τσόρτσιλ συμφώνησαν να είναι η Γιουγκοσλαβία 50%-50% κάτω από την επιρροή τους, αλλά στο τέλος έγινε 100% Κομμουνιστική. Τότε ο Στάλιν είχε μαλακώσει και από το 1944 ως το 1948, αποκαλούσε τον Τίτο ως τον καλύτερο από όλους τους υποστηρικτές του. Αλλά έκανε λάθος, γιατί οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές δεν ήθελαν να υπακούν στον Στάλιν, αλλά να πάρουν το δικό τους δρόμο”.
 
Μπράνκο Λόζο: “η ενδυνάμωση της εργατικής τάξης ενοχλούσε αφάνταστα όλο τον καπιταλιστικό κόσμο”

Σύμφωνα με τον Μπράνκο Λόζο (Branko Lozo) από το Ομπρένοβατς, ο οποίος υπήρξε για ένα διάστημα πρόεδρος του λεγόμενου Γιουγκοσλαβικού ΚΚ (SKJ-SAVEZ KOMUNISTA JUGOSLAVIJE), μια σκιά του αλλοτινού ΚΚΓ του Τίτο, που συνέχισε να υπάρχει ως θλιβερό απομεινάρι και μετά το 1991, όταν οι εθνικιστές ανέλαβαν την εξουσία στις χώρες που προέκυψαν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας: “Η Γιουγκοσλαβία έγινε εμπόδιο σε πολλές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, καταρχάς στην Αμερική”, μας είχε πει σε συνέντευξη που τον είχαμε πάρει για το περιοδικό Ζενίθ. Ποιος όμως ήταν ο ρόλος των εγχώριων πολιτικών και ειδικά ο Μιλόσεβιτς: “Ο Μιλόσεβιτς ποτέ δεν ήταν κομουνιστής. Ήταν απλά μέλος του κόμματος για λόγους καριέρας. Αυτό που τον ενδιέφερε ήταν η εξουσία και τα λεφτά”, μας απάντησε ο Μπράνκο Λόζο.

Ο Τίτο όμως; “Ο Τίτο ήταν ένας πραγματικός κομουνιστής. Και ήταν και πραγματικός Γιουγκοσλάβος”, ήταν η απάντηση του και συνέχισε: “Ολόκληρο το σύστημά μας, ειδικά η ενδυνάμωση της εργατικής τάξης ενοχλούσε αφάνταστα όλο τον καπιταλιστικό κόσμο, ιδιαίτερα την Αμερική. Το μόνο που περίμεναν ήταν η κατάλληλη στιγμή να χτυπήσουν την κοινή πατρίδα πολλών εθνών και εθνικοτήτων που χρειάστηκε τόσος κόπος και δουλειά για να δημιουργηθεί. Βέβαια δεν υπάρχει τέτοια δύναμη που θα κατάφερνε τη διάλυση της χώρας μας χωρίς την βοήθεια των καταστροφικών δυνάμεων από μέσα. Η βοήθεια βρέθηκε στους εθνικιστικούς κύκλους από όλες τις πλευρές και στους πολιτικούς εξουσιολάτρεις… ”.
 
Δεν άφησε καμία άλλη περιουσία στην οικογένεια του πέρα από το όνομά του…

Γεννημένος το 1892 στο χωριό Κούμροβετς, κοντά στα σύνορα Κροατίας και Σλοβενίας, ο Γιόσιπ Μπροζ Τίτο υπήρξε ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης  της Γιουγκοσλαβίας. Ο τόπος γέννησης του Γιουγκοσλάβου ηγέτη ανακηρύχθηκε το 1953 σε “Μουσείο Μνήμης του Στρατάρχη Τίτο” και ταυτόχρονα σε εθνογραφικό μουσείο, που διατηρεί στοιχεία του παραδοσιακού αγροτικού πολιτισμού της περιοχής. Σήμερα το Κούμροβετς, που είναι γεμάτο με αγάλματα και σύμβολα του Τίτο και της περιόδου του, αποτελεί “τόπο προσκυνήματος” για τους αμετανόητους Yugo-νοσταλγικούς που έρχονται εδώ απ’ όλες τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Λέγεται πως ο Τίτο όταν πέθανε δεν άφησε καμία άλλη περιουσία στην οικογένεια του πέρα από το όνομά του…

Ενώ η σύζυγος του, Γιόβανκα Μπροζ, πέθανε στο Βελιγράδι το 2013, ο εγγονός του Τίτο, που φέρει κι αυτός το όνομα Γιόσιπ Μπροζ (τον φωνάζουν με το υποκοριστικό “Γιόσκα”), όπως ακριβώς ο παππούς του, ζει σήμερα στο Βελιγράδι, όπου διατηρούσε επί χρόνια μια Yugo-νοσταλγική Καφάνα (ταβέρνα), που λεγόταν “Τσούμπουρσκα Λίπα”, γεμάτη σύμβολα, εμβλήματα και παλιές φωτογραφίες της γιουγκοσλαβικής και τιτοϊκής εποχής. Προσπαθούσε να υπερασπιστεί τη μνήμη του ένδοξου παππού του από τις επιθέσεις των εθνικιστών, συνειδητοποιώντας πως το βάρος του ονόματός του είναι ευλογία και κατάρα ταυτόχρονα.

Ο Γιόσκα Μπροζ χαιρέτισε το 2005 τη συμβολική ίδρυση της «Δημοκρατίας της Τιτοσλαβίας» στη Ρακόβιτσα της Βοσνίας & Ερζεγοβίνης. Στη συνέχεια αναμείχθηκε με την πολιτική ως ηγέτης ενός μικρού κομμουνιστικού κόμματος, αλλά δεν εξελέγη, καθώς στις σερβικές εκλογές του 2012 έλαβε μόλις 29.000 ψήφους. Κατόπιν συνέπραξε με το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Σερβίας (το πρώην κόμμα του Μιλόσεβιτς) και στις εκλογές του 2016 εκλέχθηκε στην προτελευταία θέση κι έγινε έτσι βουλευτής του Κοινοβουλίου της Σερβίας. Επειδή το Σοσιαλιστικό Κόμμα έχει συνάψει από το 2012 πολιτική συμμαχία με το δεξιό κόμμα SNS (Σέρβικο Προοδευτικό Κόμμα) του Αλεξάνταρ Βούτσιτς και συγκυβερνά από τότε μαζί του, ο εγγονός του Τίτο Γίοσιπ Μπροζ συμμετέχει ενεργά σε πλήθος κυβερνητικών επιτροπών, αποτελώντας τμήμα του σημερινού συστήματος διακυβέρνησης της χώρας.
 
Ο θάνατος του Τίτο

Ο Τίτο ήταν βαριά άρρωστος σε όλη τη διάρκεια του 1979. Στις 7 Ιανουαρίου και στις 11 Ιανουαρίου 1980, ο Τίτο εισήχθη στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου στη Λιουμπλιάνα, την πρωτεύουσα της Σλοβενίας, με προβλήματα κυκλοφορίας στα πόδια του. Το αριστερό του πόδι ακρωτηριάστηκε λίγο αργότερα λόγω φραγής των αρτηριών και πέθανε από γάγγραινα στο Ιατρικό Κέντρο της Λουμπλιάνα στις 4 Μαΐου 1980 στις 3:05 μ.μ., μόλις τρεις μέρες πριν από τα 88α γενέθλιά του. Το “Μπλε Τρένο” (Plavi Voz), το επίσημο προεδρικό τρένο, μετέφερε το σώμα του στη Γιουγκοσλαβική πρωτεύουσα το Βελιγράδι, όπου στο κτίριο του Ομοσπονδιακού Κοινοβουλίου μέχρι να γίνει η κηδεία του. Εκεί έγινε πραγματικό λαϊκό προσκύνημα και εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες από όλες τις χώρες της Γιουγκοσλαβίας ήρθαν για να τον αποχαιρετήσουν κλαίγοντας σα μικρά παιδιά.
 
Η μεγαλύτερη κηδεία της ψυχροπολεμικής εποχής

Η κηδεία του Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Βελιγράδι στις 8 Μαΐου 1980, τέσσερις ημέρες μετά το θάνατό του στις 4 Μαΐου, προσέλκυσε πολλούς πολιτικούς από όλο τον κόσμου, κι από όλα τα μπλοκ (Καπιταλιστικό, Κομουνιστικό, Αδέσμευτες Χώρες). Με βάση τον αριθμό των συμμετεχόντων πολιτικών και των κρατικών αντιπροσωπειών, θεωρείται ως η μεγαλύτερη κηδεία πολιτικού ηγέτη στην μέχρι τότε ιστορία. Αυτή η συγκέντρωση αξιωματούχων θα ήταν απαράμιλλη μέχρι την κηδεία του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β’ το 2005 και την τελετή μνήμης για τον Νέλσον Μαντέλα το 2013.

Στην κηδεία του Τίτο παραβρέθηκαν τέσσερις βασιλιάδες, 31 πρόεδροι, έξι πρίγκιπες, 22 πρωθυπουργοί και 47 υπουργοί εξωτερικών, και από τις δύο πλευρές του Σιδηρούν Παραπετάσματος. Συνολικά εκπροσωπήθηκαν 128 χώρες από τα 154 μέλη του ΟΗΕ την εποχή εκείνη. Παρέστησαν επίσης εκπρόσωποι από επτά πολυμερείς οργανισμούς, έξι κινήματα και 40 πολιτικά κόμματα. Καθόλου τυχαία αυτή η συγκέντρωση για τον αποχαιρετισμό του “μεγαλύτερου άνδρα στο σημερινό κόσμο”, όπως είχε αποκαλέσει τον Τίτο ο αμερικανός ηθοποιός και σκηνοθέτης Όρσον Γουέλες.
 
“Οίκος των Άνθεων”: το μαυσωλείο του Τίτο στο Βελιγράδι

Μετά την κηδεία το σώμα του Τίτο τάφηκε στο μαυσωλείο του (γνωστό και ως “Οίκος των Άνθεων”) στο Βελιγράδι, το οποίο αποτελεί τμήμα ενός μνημειακού συγκροτήματος στους χώρους του Μουσείου Γιουγκοσλαβικής Ιστορίας (παλαιότερα αποκαλούταν “Μουσείο της 25ης Μαΐου” και “Μουσείο της Επανάστασης”). Το μαυσωλείο του Τίτο ονομάζεται στα Σέρβικα Kuća Cveća, δηλαδή “Οίκος των Άνθεων” και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι από όλες τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας το επισκέπτονται συνεχώς αφήνοντας λουλούδια κι αναπολώντας τις “καλές εποχές” της Τιτοϊκής Γιουγκοσλαβίας. Στο Μουσείο Γιουγκοσλαβικής Ιστορίας εκτίθενται και τα  σπάνια δώρα που έλαβε ο Τίτο κατά τη διάρκεια της προεδρίας του. Η συλλογή περιλαμβάνει πρωτότυπα έργα του Los Caprichos, του Francisco Goya και πολλών άλλων, ωστόσο η σερβική κυβέρνηση σχεδιάζει να συγχωνεύσει αυτή τη συλλογή στο Μουσείο Ιστορίας της Σερβίας.

Το Μουσείο της Γιουγκοσλαβικής Ιστορίας δέχεται εκατόν είκοσι χιλιάδες επισκέπτες το χρόνο από όλες τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας και κυρίως από τη Σλοβενία. Έρχονται για να δουν και να τιμήσουν τον τάφο του Τίτο. Φέτος, και με αφορμή την επέτειο των 40 χρόνων από το θάνατο του ηγέτη της Γιουγκοσλαβίας, το Μουσείο, αν και ανέμενε αυτές τις ημέρες χιλιάδες επισκέπτες, δεν υποδέχθηκε κανέναν, καθώς είχε για πρώτη φορά τις πόρτες του κλειστές λόγω καραντίνας εξαιτίας  της COVID-19. Όσοι ήρθαν περιπλανήθηκαν για λίγο στο προαύλιο και στο πάρκο γύρω του κι έφυγαν. Έχουν ωστόσο μια ακόμη ευκαιρία για να τιμήσουν τη χαμένη 40χρονη επέτειο: στις 25 Μαίου του 2020 στο γενέθλιο χωριό του Τίτο, το Κούμροβετς, στα Κροατο-Σλοβενικά σύνορα, όπου υπάρχει ένα Κέντρο Μνήμης αφιερωμένο στον εικονοκλάστη Γιουγκοσλάβο ηγέτη, ελπίζοντας πως μέχρι τότε θα ανοίξουν και πάλι τα σύνορα.