Το πέρασμα του τυφώνα Μαρία δεν άφησε πίσω του ίδιας κλίμακας καταστροφές. Όπως προκύπτει από πολλά άγρια καιρικά φαινόμενα στο παρελθόν, οι συνέπειές τους στους ανθρώπους σχετίζονται άμεσα με το επίπεδο ανάπτυξης των κοινωνιών των χωρών τις οποίες χτυπούν. Ακόμη πιο συγκεκριμένα: Σχετίζονται άμεσα με το αν ακόμη και ένα υψηλό επίπεδο ανάπτυξης αφορά στο σύνολο της κοινωνίας ή σε μία απελπιστικά μικρή ελίτ.

Το παράδειγμα του Πουέρτο Ρίκο είναι το πιο πρόσφατο τεκμήριο της παραπάνω διαπίστωσης. Πάνω από ένα μήνα μετά από τον τυφώνα Μαρία, που κατέστρεψε το νησί αυτό της Καραϊβικής, διαλύοντας σπίτια, πλημμυρίζοντας δρόμους, εξαφανίζοντας βασικές υποδομές, το 80% του νησιού εξακολουθεί να είναι χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, χωρίς καθαρό νερό, χωρίς επαρκή τροφή και ασφαλείς κατοικίες. Οι αιτίες αυτής της κατάστασης υπερβαίνουν την, όντως, τεράστια δύναμη της φυσικής καταστροφής.

Κατά την τελευταία δεκαετία, οι πολιτικές λιτότητας έχουν καταστρέψει το νησί, εμβαθύνοντας την αποσύνθεση ενός οικονομικού μοντέλου που στηρίζεται στη μεταφορά δημόσιου χρήματος σε ιδιωτικά χέρια. Η ανεπαρκής προετοιμασία και η ανεπαρκής αντίδραση στον τυφώνα Μαρία ήταν ένα άμεσο αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας, έχοντας ήση συρρικνώσει απελπιστικά τους διαθέσιμους πόρους για τη διαχείριση μιας τέτοιας καταστροφικής κατάστασης. Η ανικανότητα της κυβέρνησης, τόσο σε ομοσπονδιακό όσο και σε τοπικό επίπεδο, έκανε τα πράγματα ακόμη χειρότερα.

Με πολλούς τρόπους, ο τυφώνας Μαρία επιτάχυνε την έλευση της νέας, επικείμενης κρίσης, «εκσφενδονίζοντας» το νησί προς έναν καταστροφικό προορισμό που πολλοί, ωστόσο, είχαν δει να έρχεται στον ορίζοντα.

Ο «τυφώνας» πριν τον τυφώνα…

Το Πουέρτο Ρίκο υποφέρει από την οικονομική ύφεση ήδη από το 2006. Λίγο πριν την έλευση του τυφώνα, καθώς το νησί μπήκε στη δεύτερη δεκαετία οικονομικής υπανάπτυξης, δεν υπήρξαν ενδείξεις ανακούφισης. Το μαζικό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος, η γενικευμένη διαφθορά, η αυξημένη μετανάστευση στην ηπειρωτική χώρα των ΗΠΑ, η διεύρυνση των ανισοτήτων και η φτώχεια έδειξαν ότι η οικονομία του Πουέρτο Ρίκο εξακολουθεί να αδυνατεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των πολιτών του.

Το κράτος διατήρησε την κερδοφορία του παρασιτικού ιδιωτικού τομέα, χωρίς να υπάρχει ένα ολοκληρωμένο βιομηχανικό σχέδιο πίσω από αυτήν την κρατική υποστήριξη και καμία ανάλυση των αποτελεσμάτων της για να διαπιστωθεί εάν οι επιδιωκόμενοι στόχοι πραγματοποιήθηκαν. Ήταν μια κλασική περίπτωση κοινωνικοποίησης του κόστους και ιδιωτικοποίησης του οφέλους. Και επειδή οι επιχειρήσεις που επωφελήθηκαν δεν συνέχισαν να αυξάνουν την οικονομική τους δραστηριότητα, αυτό σήμανε σε λιγότερους πόρους και περισσότερο χρέος για την κυβέρνηση. Πρόκειται για την τυπική διαδικασία αυτού που ονομάζεται «δημόσιο χρέος» στον καπιταλισμό.

Ορισμένοι οικονομολόγοι υπογράμμισαν έντονα την ανάγκη να συμμετάσχει το κράτος σε άμεσες δημόσιες και σχεδιασμένες επενδύσεις. Ωστόσο, οι εκκλήσεις αυτές δεν έγιναν δεκτές και εφαρμόστηκε μια σειρά πολιτικών διαρθρωτικής προσαρμογής, οι οποίες αιμορραγούσαν τους δημόσιους πόρους και τους εργαζομένους.

Η λιτότητα «χτύπησε» ψηλά επίπεδα το 2009, όταν περισσότεροι από τριάντα χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι απολύθηκαν σε λιγότερο από μία εβδομάδα. Πέντε χρόνια αργότερα, οι αρχές αψήφησαν τις συλλογικές διαπραγματεύσεις στο δημόσιο τομέα και σταμάτησαν να προσλαμβάνουν νέους υπαλλήλους. Αυτά και άλλα μέτρα περικοπής του προϋπολογισμού, που εφαρμόστηκαν από διαφορετικές κυβερνήσεις, άφησαν πολλούς δημόσιους φορείς – από το Τμήμα Οικογένειας μέχρι το Πανεπιστήμιο του Πουέρτο Ρίκο – με ελάχιστο προσωπικό και με καταστροφικά ανεπαρκείς πόρους.

Πριν ένα χρόνο, το Κογκρέσο ψήφισε – και ο Μπαράκ Ομπάμα υπέγραψε – ένα νομοσχέδιο που πρόσθεσε μια ύπουλη «ουσία» συστροφή στο παραπάνω νοσηρό μίγμα: Τον νόμο περί «σταθερότητας» και «εποπτείας» του Πουέρτο Ρίκο (Puerto Rico Oversight Management and Stability Act  – PROMESA). Μέσω του νόμου δημιουργήθηκε ένα «Συμβούλιο Φορολογικού Ελέγχου» το οποίο απέσπασε από την κυβέρνηση του Πουέρτο Ρίκο από τη σχετική αυτονομία της σε φορολογικά θέματα. Ο σκοπός του νέου σώματος ήταν να μειώσει τις δημόσιες δαπάνες και να προσπαθήσει να εγγυηθεί, ότι το χρέος του Πουέρτο Ρίκο – τώρα πλέον μετράται σε δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια – θα εξοφληθεί.

Αν και αυτό το Συμβούλιο καταγγέλθηκε ως αποικιοκρατικού τύπου επιβολή, οι ουσιαστικές διαφορές του με την κυβέρνηση ήταν σχετικά επιφανειακές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση των δημοσίων υπαλλήλων. Από τη μία πλευρά ήταν η συντηρητική τοπική κυβέρνηση, η οποία υποτίθεται ότι αναγνώρισε τον αρνητικό αντίκτυπο της περικοπής του εργάσιμου χρόνου για τους δημόσιους υπαλλήλους και είχε εντοπίσει άλλες πηγές εξοικονόμησης. Από την άλλη, ήταν το Συμβούλιο Φορολογικού Ελέγχου, το οποίο ισχυρίστηκε ότι η μείωση των ωρών εργασίας ήταν μέρος του δημοσιονομικού σχεδίου που είχε αρχικά συμφωνήσει η κυβέρνηση και, ως εκ τούτου, έπρεπε να εφαρμοστεί ως επίσημη δημόσια πολιτική. Και τα δύο μέρη, με άλλα λόγια, δεσμεύτηκαν να εξισορροπήσουν τον προϋπολογισμό και να διασφαλίσουν ότι οι κάτοχοι ομολόγων πήραν τα χρήματά τους πίσω. Η συζήτηση ήταν απλώς σχετικά με το εάν θα πρέπει να μειωθούν οι δημόσιοι υπάλληλοι ή να διατηρηθεί ο ίδιος αριθμός μειώνοντας ταυτόχρονα τις εβδομαδιαίες ώρες εργασίας τους. Δεν υπήρξε ποτέ σημαντική συζήτηση σχετικά με το εταιρικό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας που στερεί τα δημόσια ταμεία από εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο.

…και οι συνέπειές του

Στα μέσα του περασμένου Σεπτεμβρίου, ο τυφώνας ‘Ιρμα, μια καταιγίδα κατηγορίας 4, πλησίαζε το Πουέρτο Ρίκο. Η κυβέρνηση του νησιού ενεργοποίησε ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Αλλά το σχέδιο φαινόταν περισσότερο σαν εκδήλωση δημοσίων σχέσεων παρά μια προφύλαξη κατά της μαζικής καταστροφής. Καθώς πλησίασε ο τυφώνας, η κυβερνητική γραφειοκρατία κλήθηκε απλώς να εκφράσει την πλήρη δέσμευσή της στο σχέδιο του κυβερνήτη…

Ευτυχώς, το νησί δεν υπέστη άμεσο χτύπημα. Αλλά η επικοινωνιακή τακτική συνεχίστηκε: Η σχετικά γρήγορη αποκατάσταση της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας αποδόθηκε στην «ηγεσία» του κυβερνήτη και όχι στις άοκνες προσπάθειες των δημοσίων υπαλλήλων σε συνεργασία με τις αυτο-οργανωμένες κοινότητες.

Λίγες ημέρες μετά την ‘Ιρμα, η Μαρία, ένας τυφώνας της κατηγορίας 5, εμφανίστηκε προ των πυλών του Πουέρτο Ρίκο. Αυτή τη φορά, η θύελλα χτύπησε με μεγάλη δύναμη. Ηταν ο ισχυρότερος και πιο θανατηφόρος τυφώνας που χτύπησε το νησί τον τελευταίο σχεδόν έναν αιώνα.

Λόγω των ελλείψεων δημόσιου προσωπικού και πόρων, το μπλακάουτ κάλυπτε το νησί για μέρες. Η πρόσβαση σε καθαρό και πόσιμο νερό ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη. Το πετρέλαιο που ήταν απαραίτητο για την λειτουργία των γεννητριών σε νοσοκομεία, βενζινάδικα και σούπερ μάρκετ δεν διανεμήθηκε εγκαίρως, γεγονός που εμπόδιζε την πρόσβαση σε καύσιμα και τρόφιμα για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Ο Τραμπ απλώς δεν ανταποκρίθηκε ουσιαστικά στην ανακούφιση των πληγών από μια τέτοια καταστροφή. Ωστόσο, η τοπική κυβέρνηση χρειάστηκε μια ολόκληρη εβδομάδα για να συνειδητοποιήσει ότι δεν είχε αρκετό προσωπικό για να αντιμετωπίσει την καταστροφή, αφού, η πολιτική λιτότητας είχε μειώσει τον δημόσιο τομέα κατά περισσότερο από 25% τα τελευταία δέκα χρόνια.

Όταν τελικά η ομοσπονδιακή κυβέρνηση «ξύπνησε» και ανέλαβε η αρμόδια υπηρεσία εκτάκτων αναγκών, η γνωστή  FEMA, το πρώτο που έκανε… ήταν να μπλοκάρει την ανθρωπιστική βοήθεια από χώρες όπως η Βενεζουέλα και η Κούβα. Ο στρατός των ΗΠΑ ανέλαβε την διανομή των καυσίμων και των προμηθειών, αλλά αυτό βασικά περιοριζόταν εντός και περιμετρικά της μητροπολιτικής περιοχής. Η επαρχία εξακολουθεί να μην έχει ηλεκτρικό ρεύμα. Το συμπέρασμα είναι, ότι η ένταση του τυφώνα Μαρία θα ήταν καταστροφική για τους Πορτορικάνους, αλλά η λιτότητα και η ανικανότητα της κυβέρνησης έδωσε σε αυτήν την καταστροφή κατακλυσμιαίες διαστάσεις.

Το χειρότερο είναι, ότι ενώ εξακολουθεί να μην υπάρχει κανένα τέλος στην ανθρωπιστική κρίση στο Πουέρτο Ρίκο, η τοπική και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση πανηγυρίζουν την «αποτελεσματική απάντησή τους»… όσο ο αριθμός των νεκρών αυξάνεται συνεχώς.

Οι «γύπες μύρισαν αίμα»

Ταυτόχρονα, οι οικονομικοί «γύπες» επέστρεψαν, «προσφέροντας» επιπλέον δάνεια στο νησί, ενώ όλο και περισσότεροι Πορτορικάνοι ετοιμάζονται για ένα νέο κύμα μετανάστευσης. Επιπλέον, η καταστροφή λειτούργησε… ως μια νέα ευκαιρία για συνέχιση των ιδιωτικοποιήσεων. Ήδη υπογράφονται συμφωνίες με ιδιωτικές επιχειρήσεις της αμερικανικής ενδοχώρας για την αποκατάσταση της ηλεκτρικής ενέργειας στο νησί, ενώ η τοπική κυβέρνηση και το Συμβούλιο Φορολογικού Ελέγχου βρίσκονται στην ίδια ρότα σχετικά με την ιδιωτικοποίηση της εταιρείας ηλεκτρικής ενέργειας.

Αυτό που θα προκύψει από αυτή την κρίση εξαρτάται από το αν, πόσο και πώς θα αντιδράσει ο λαός του Πουέρτο Ρίκο σε αυτήν την «επέλαση» εναντίον του. Προς το παρόν και όσο αυτό δεν γίνεται, το μέλλον είναι ανησυχητικά προβλέψιμο…