Ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών είναι δεδομένο πως έχει αποτύχει και πλέον η μία χώρα μετά την άλλη αναζητούν νέα γραμμή πλεύσης. Χώρες της Δύσης, όπως η Πορτογαλία, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, αλλά και τις Λατινικής Αμερικής αναθεωρούν του κανόνες σχετικά με την ποινικοποίηση της κάνναβης και άλλων ναρκωτικών, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από ασθενείς ή ακόμη και για ψυχαγωγικούς λόγους.

Οι ειδικοί, όπως υπογραμμίζει το Al Jazeera, επισημαίνουν την πόλωση που επικρατεί σχετικά με το θέμα σε όλο τον κόσμο ανάμεσα στις χώρες – μεταρρυθμιστές, όπως ορισμένες στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, και τις χώρες που παραμένουν στάσιμες στη σκληρή γραμμή κατά των ναρκωτικών, όπως η Ρωσία, η Κίνα και πολλές χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής.

Παρωχημένη στρατηγική

Η σύγχρονη παγκόσμια πολιτική για τα ναρκωτικά είχε δομηθεί με τρεις διεθνείς συμβάσεις από το 1961. Στόχος ήταν ο τερματισμός της κατανάλωσης ναρκωτικών που δεν χρησιμοποιούνται για ιατρικούς ή επιστημονικούς λόγους. Το σχέδιο περιελάμβανε την καταπολέμηση της παραγωγής, κατοχής, διακίνησης και χρήσης ναρκωτικών, καθώς και των καρτέλ των ναρκωτικών και του ξεπλύματος βρόμικου χρήματος. Σε 33 χώρες αδικήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά επισύρουν ακόμη και την ποινή θανάτου, ενώ συχνές είναι μέχρι σήμερα και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις για την καταστροφή εκτάσεων με παπαρούνες οπίου, κόκας αλλά και κάνναβης.

Ο «πόλεμος κατά των ναρκωτικών» εκτιμάται πως κοστίζει συνολικά 100 δισ. το χρόνο, ωστόσο τα αποτελέσματα είναι σίγουρα πολύ μικρότερα από τα προσδοκώμενα. Η αγορά ναρκωτικών, από τα στενά της Μπανγκόκ μέχρι τα στενά της Βουδαπέστη και της Βοστώνης, είναι σχετικά εύκολη, παρά την αστυνόμευση. Το εμπόριο ναρκωτικών παραμένει κερδοφόρο. Οι συμμορίες και τα καρτέλ συνεχίζουν να επωφελούνται από την απαγόρευση, ενώ αντίθετα, πίσω από τα κάγκελα, βρίσκονται κυρίως οι απλοί χρήστες και άνθρωποι από τις φτωχότερες κοινωνικές ομάδες.

«Οι προσπάθειες για τη δημιουργία ενός κόσμου χωρίς ναρκωτικά έχουν σαφώς αποτύχει», σημειώνει στο Al Jazeera η Cleia Noia, αναλύτρια στο Ερευνητικό Συμβούλιο Κοινωνικών Επιστημών, ενός think tank που ερευνά το ζήτημα των ναρκωτικών σε παγκόσμιο επίπεδο. «Η πολιτική της γενικής απαγόρευσης έχει εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες, ποινικοποιώντας ανθρώπους που βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο της πυραμίδας του εμπόριου των ναρκωτικών, συχνά γυναίκες και περιθωριοποιημένες ομάδες ή μειονότητες. Υπήρξε κάποιο μέτρο που να κάνει πραγματικά πιο δύσκολη την πρόσβαση των νέων στην αγορά των ναρκωτικών;», διερωτάται.

Ενδεικτικά το Al Jazeera αναφέρει πως στις ΗΠΑ ο αριθμός των ανθρώπων που οδηγήθηκαν στις φυλακές για κατοχή ή εμπόριο ναρκωτικών τετραπλασιάστηκε σε 2,3 εκατομμύρια, από το 1980 μέχρι το 2008. Στην πλειονότητά τους ωστόσο οι άνθρωποι που φυλακίστηκαν ήταν αφροαμερικανοί. Σύμφωνα με την NAACP, οργάνωση για την κοινωνική ισότητα, ο αριθμός των μαύρων κρατουμένων είναι εξαπλάσιος από τον αριθμό των λευκών.

Στην Αργεντινή, τη Βραζιλία, το Εκουαδόρ, και την Κόστα Ρίκα, πάνω από 60% των ανθρώπων που φυλακιστήκαν για αδικήματα περί ναρκωτικών είναι γυναίκες. Όπως υπογραμμίζει η IDPC, διεθνής κοινοπραξία για την πολιτική κατά των ναρκωτικών, πρόκειται κυρίως για φτωχές μητέρες που αναζήτησαν λύση στο οικονομικό τους αδιέξοδο κάνοντας τα «βαποράκια». «Ήρθε η ώρα να αναθεωρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο μετράμε την επιτυχία», ανέφερε στο Al Jazeera η Heather Haase, μια εμπειρογνώμονας της IDPC και πρόσθεσε: «Αντί να μετράμε πόσες φυτείες καταστράφηκαν ή πόσοι άνθρωποι συνελήφθησαν, θα πρέπει να κοιτάμε τους δείκτες δημόσιας υγείας. Για παράδειγμα να εξετάσουμε την εξάπλωση του HIV στους χρήστες που χρησιμοποιούν τις ίδιες βελόνες».

Οι «μεταρρυθμιστές»

Πολλές χώρες έχουν αρχίσει να αναθεωρούν την προσέγγισή τους στην αντιμετώπιση των ναρκωτικών. Για παράδειγμα η νέα κυβέρνηση στον Καναδά λαμβάνει μέτρα για την αποποινικοποίηση της κάνναβης, ενώ στην Ουρουγουάη η κάνναβη θα πωλείται ελεύθερα από φέτος στα φαρμακεία της χώρας. Στις ΗΠΑ η κάνναβη είναι πλέον ελεύθερη στο Κολοράντο και την Ουάσινγκτον. Οι πολίτες στην Καλιφόρνια θα ψηφίσουν για νομιμοποίηση της κάνναβης φέτος τον Νοέμβριο. Επίσης σε πολλές χώρες της Ευρώπης αλλά και της Λατινικής Αμερικής, οι ποινές για την κατοχή έχουν μειωθεί. Στην Πορτογαλία η αποποινικοποίηση των ναρκωτικών έχει ξεκινήσει από το 2001.

Οι «σκληροπυρηνικοι»

Αντίθετα η Κίνα αλλά και άλλες χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής παραμένουν πιστές στο δόγμα των αυστηρών κυρώσεων και της επιβολής. Τουλάχιστον 549 άνθρωποι, χρήστες ναρκωτικών, εκτελέστηκαν το 2013, οι περισσότεροι στην Κίνα, το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία.

Υπάρχει και η Ρωσική προσέγγιση. Το 2014 η Ρωσία διέκοψε τα προγράμματα απεξάρτησης με υποκατάστατα, ύστερα από το θάνατο 100 ανθρώπων από μεθαδόνη. O Oleg Gavrilova, εκπρόσωπος της Ρωσίας στον ΟΗΕ για θέματα ναρκωτικών, σημείωσε πως δεν θα πρέπει να «δαιμονοποιούνται» όσες χώρες δεν προωθούν την αποποινικοποίηση. «Η πώληση ναρκωτικών σε καταστήματα ή φαρμακεία θα μπορούσε να είναι τόσο επικίνδυνη όσο και το αλκοόλ, το οποίο αν και ευρέως διαθέσιμο είναι δυνητικά θανατηφόρο», σημείωσε. 

Οι χρήστες και η Σύνοδος

Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ, περίπου 246 εκατομμύρια άνθρωποι, περίπου 5% του ενήλικου πληθυσμού, ήταν χρήστες παράνομων ουσιών το 2013. Περίπου 27 εκατομμύρια λαμβάνουν μεγάλες δόσεις ναρκωτικών και αναγνωρίζονται ως εθισμένοι. Οι μισοί από αυτούς είναι χρήστες ενδοφλέβιων.

Σε αυτό το πλαίσιο, εκπρόσωποι των χωρών που επανεξετάζουν το ζήτημα των ναρκωτικών θα συναντηθούν με τους εκπροσώπους των «σκληροπυρηνικών» χωρών σε μια ειδική σύνοδο του ΟΗΕ τον Απρίλιο του 2016 για την αλλαγή της παγκόσμιας πολιτικής για τα ναρκωτικά.

«Όχι» ευελιξία αλλά αλλαγή κανόνων

Οι ΗΠΑ, που όπως προαναφέρθηκε έχουν κάνει ορισμένα βήματα για την νομιμοποίηση της κάνναβης, επισημαίνουν πως οι χώρες θα πρέπει να μπορούν να ερμηνεύουν τις παγκόσμιες συνθήκες με μια «ευελιξία». «Οι παγκόσμιοι νόμοι θα πρέπει να ξαναγραφτούν», σημείωσε η Heather Haase από την IDPC, υπογραμμίζοντας πως «δεν είναι λύση να παρακάμπτονται οι νόμοι». «Οι διεθνείς συνθήκες λένε πως η κάνναβη για μη ιατρικούς σκοπούς δεν επιτρέπεται. Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν μια ευέλικτη προσέγγιση. Είναι σαν να κάνουν το άσπρο – μαύρο, δημιουργώντας ένα κακό προηγούμενο στο διεθνές δίκαιο», πρόσθεσε.

Ο James Cockayne, μέλος think tank του ΟΗΕ για τα ναρκωτικά, υπογράμμισε πως η συζήτηση δεν είναι απλώς ακαδημαϊκή, αλλά έχει και πρακτικά ζητήματα. Για παράδειγμα αν η κάνναβη νομιμοποιηθεί σε ένα μεγάλο μέρος της αμερικανικής ηπείρου, βάσει των παγκόσμιων κανόνων οι καλλιεργητές κάνναβης στο Μεξικό δεν θα μπορούν να πωλούν στο Κολοράντο ή τον Καναδά. Παρόμοιο πρόβλημα προφανώς και υπάρξει και με την Ευρώπη.

«Παραγωγοί και πωλητές θα ήθελαν να μπορούν να εμπορεύονται το προϊόν τους, αλλά βάσει του υφιστάμενου καθεστώτος δεν μπορούν, ακόμη κι αν αυτή η συναλλαγή ωφελεί τους πωλητές, τις κυβερνήσεις μέσω φορολογικών εσόδων και τους καταναλωτές, οι οποίοι μπορούν να ωφελούνται από μια οργανωμένη και πιο ασφαλή πώληση», σημείωσε ο James Cockayne.

Ενώ το χάσμα μεταξύ «μεταρρυθμιστών» και «σκληροπυρηνικών» διευρύνεται και οι συνθήκες υπονομεύονται, δημιουργείται μια «χαοτική και επικίνδυνη» κατάσταση, υπογράμμισε ο James Cockayne, προσθέτοντας πως αυτή η κατάσταση «ρίχνει νερό στο μύλο» των εγκληματικών δικτύων ο τζίρος των οποίων εκτιμάται πως ανέρχεται ετησίως σε 435 δισ. ευρώ.

Η Σύνοδος θα δώσει τη δυνατότητα στις χώρες που έχουν προχωρήσει την αποποινικοποίηση να παρουσιάσουν τα αποτελέσματά και να αξιολογηθούν. «Τα μέτρα απαγόρευσης είναι σε ισχύ για περισσότερα από 50 χρόνια, ενώ οι πολιτικές της αποποινικοποίησης είναι αρκετά νέες. Θα πρέπει να δώσουμε χρόνο ώστε αυτές να εξελιχθούν και να αξιολογηθούν τα αποτελέσματά τους», υπογράμμισε η Cleia Noia στο Al Jazeera.