Την αναστολή έως την 1η Μαΐου της επιβολής πρόσθετων δασμών για τις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου από την ΕΕ, την Αργεντινή, την Αυστραλία, τη Βραζιλία, τον Καναδά, το Μεξικό και τη Νότια Κορέα αποφάσισε ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, ενώ την ίδια ώρα υπέγραψε το διάταγμα που ανοίγει τον δρόμο για την επιβολή δασμών έως και 60 δισ. δολαρίων σε εισαγόμενα προϊόντα από την Κίνα.

Ads

Οι απειλές του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, φαίνεται πως έπιασαν τόπο, αφού είχε προειδοποιήσει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα έχει άλλη επιλογή παρά να απαντήσει με τον ίδιο τρόπο αν οι Ηνωμένες Πολιτείες οριστικοποιήσουν τα σχέδιά τους να επιβάλουν δασμούς στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου από ευρωπαϊκές χώρες. Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε συζητήσεις με τις χώρες αυτές (σημ: που εξαιρέθηκαν) «πάνω σε εναλλακτικά ικανοποιητικά μέσα για να αντιμετωπισθεί η απειλή της εξασθένησης της εθνικής ασφάλειας που δημιουργείται από την εισαγωγή χάλυβα» και οι εμπορικοί εταίροι της Ουάσινγκτον θα εξαιρεθούν προς το παρόν από τους φόρους στις εισαγωγές χάλυβα, αναφέρεται στη δήλωση του Τραμπ και οι χώρες της ΕΕ καλωσόρισαν την απόφαση.

«Ας καλωσορίσουμε αυτή την απόφαση, η οποία σηματοδοτεί μια πρόοδο, ας συνεχίσουμε να μιλάμε», δήλωσε ο ευρωπαίος επίτροπος Οικονομικών Πιέρ Μοσκοβισί. «Αλλά ας μην τροφοδοτούμε τη φαντασίωση ότι θα ανοίξουμε ξανά από εδώ μια παγκόσμια επαναδιαπραγμάτευση όπως αυτή της διατλαντικής συνθήκης», πρόσθεσε.

Ο Τραμπ πάτησε το κουμπί για την Κίνα

Η Κίνα, όμως, δεν θα έχει ανάλογη μεταχείριση, καθώς ο Ντόναλντ Τραμπ υπέγραψε το διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο οι δασμοί 25% θα επιβάλλονται έπειτα από διαβουλεύσεις με λομπίστες και μέλη του Κογκρέσου, προκειμένου να επιλεχθούν οι στόχοι από μία λίστα με 1.300 κινεζικά προϊόντα σε στρατηγικούς τομείς όπως η τεχνολογία, η ρομποτική, οι προηγμένες σιδηροδρομικές και ναυτιλιακές μεταφορές.

Ads

Η αμερικανική διοίκηση μάλιστα έχει επινοήσει έναν αλγόριθμο για να επιλέξει ποια αγαθά θα φορολογήσει για να ελαχιστοποιήσει το αποτέλεσμα στους καταναλωτές των ΗΠΑ. «Είμαστε σε επαφές με την Κίνα και βρισκόμαστε σε στάδιο διαπραγματεύσεων», δήλωσε ο Ντ. Τραμπ, προσθέτοντας ότι η απώλεια θέσεων εργασίας εξαιτίας αθέμιτων εμπορικών πρακτικών ήταν ο λόγος που τον ψήφισαν οι Αμερικανοί στις εκλογές το 2016. Υπενθυμίζεται πως μία από τις βασικές προεκλογικές εξαγγελίες του Ντόναλντ Τραμπ ήταν να μειώσει το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με την Κίνα κατά 100 δισ. δολάρια από τα 375 δισ. δολάρια.

H Κίνα δήλωσε ωστόσο ότι θα αντιδράσει σε τέτοιας φύσεως μονομερείς ενέργειες των ΗΠΑ, «πυροβολώντας» με αντίποινα. «Η Κίνα δεν θα μείνει αδρανής όσο παραβιάζονται τα έννομα δικαιώματά της. Πρέπει να λάβουμε όλα τα απαραίτητα μέτρα για να υποστηρίξουμε τα δικαιώματα και τα συμφέροντά μας», ανακοίνωσε το υπουργείο Εμπορίου της Κίνας. Και σίγουρα το Πεκίνο έχει πλήθος επιλογών, καθώς οι ΗΠΑ εξήγαγαν πέρσι αγαθά ύψους 130 δισ. δολαρίων. 

image

Κίνδυνο διατρέχουν οι εισαγωγές σόγιας και άλλων γεωργικών προϊόντων από τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ καλύπτουν πάνω από το 70% των εισαγωγών σόγιας στην Κίνα, με εξαγωγές που διαμορφώθηκαν πέρυσι στα 12,4 δισ. δολάρια. Οι συνολικές εισαγωγές γεωργικών προϊόντων από τις ΗΠΑ στην Κίνα διαμορφώθηκαν πέρυσι στα 19,6 δισ. δολάρια. Ενδεχομένως να συμπεριληφθούν, επίσης, τα αεροσκάφη της Boeing σε μια αντίστοιχη λίστα του Πεκίνου. Οι συνέπειες θα είναι βαριές για τον αμερικανικό κολοσσό αεροναυπηγικής. Πέρυσι ανακοίνωσε ότι αναμένει παραγγελίες 7.000 αεροσκαφών, συνολικής αξίας 1,1 τρισ. δολαρίων, τα επόμενα 20 χρόνια.

«Πόση σόγια θα πρέπει να παραγγείλει η Κίνα από τις ΗΠΑ για να ισοσκελιστεί με την παραγγελία ενός Boeing; Ή, αλλιώς, αν η Κίνα αγοράσει συγκεκριμένο αριθμό αεροσκαφών Boeing, τότε θα πρέπει και οι ΗΠΑ να αγοράσουν συγκεκριμένο αριθμό C919 ίδιας αξίας;» είναι το ερώτημα που διατύπωσε εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Κίνας.

Η ιστορία και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου

Η απόφαση του Αμερικανού προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ να επιβάλλει δασμούς στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου, δεν είναι πρωτοφανής στην ιστορία των ΗΠΑ. Κάθε ένοικος του Οβάλ Γραφείου, από την εποχή του Τζίμι Κάρτερ έχει επιβάλει κάποιου είδους προστατευτικά εμπόδια στο εμπόριο, συχνά, μάλιστα, στον χάλυβα.

Ωστόσο, πολλοί αναλυτές φοβούνται, πως στην παρούσα φάση πρόκειται για δυνητική καταστροφή, τόσο για την Αμερική όσο και για την παγκόσμια οικονομία. Σύμφωνα με το Economist, σε αντίθεση με τους προκάτοχούς του, ο Τραμπ είναι παλιός και συνεπής σκεπτικιστής του ελεύθερου εμπορίου. Έχει «γκρινιάξει» για το ισχύον εμπορικό σύστημα, το οποίο βλέπει ως κακό για την Αμερική. Η δυσοίωνη απόφαση του Γκάρι Κον, στις 6 Μαρτίου, να παραιτηθεί από επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος του προέδρου, στερεί από τον Λευκό Οίκο έναν σπάνιο οπαδό του ελεύθερου εμπορίου, σηματοδοτώντας ότι η εμπορική πολιτική των ΗΠΑ έχει πέσει σε προστατευτικά χέρια. Από τότε που ξεκίνησε, στο τέλος του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, το παγκόσμιο σύστημα συναλλαγών δεν αντιμετώπιζε τέτοιο κίνδυνο.

Αυτός ο κίνδυνος έχει διάφορες διαστάσεις. Οι δασμοί βασίζονται σε έναν νόμο που έχει χρησιμοποιηθεί ελάχιστα και επιτρέπει στον πρόεδρο να προστατεύει τη βιομηχανία για λόγους εθνικής ασφάλειας. Αυτή η δικαιολογία είναι αυτονόητα παράλογη. Οι περισσότερες εισαγωγές χάλυβα της Αμερικής προέρχονται από τον Καναδά, την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Μεξικό και τη Νότια Κορέα, δηλαδή από συμμάχους της Αμερικής, οι οποίοι μπορεί να αποκλείονται προσωρινά από την απόφαση για τους δασμούς, αλλά μόνο επειδή ο Τραμπ θέλει να ξεκινήσει την επαναδιαπραγμάτευση της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής, η οποία δεν έχει καμία σχέση με την εθνική ασφάλεια. Ο Τραμπ θέτει ένα προηγούμενο που άλλες χώρες είναι βέβαιο ότι θα εκμεταλλευτούν για να προστατεύσουν τους δικούς τους παραγωγούς, εξίσου χωρίς πραγματικό λόγο.

Δεδομένου ότι δεν είναι σαφές εάν άλλες χώρες μπορούν να ανταποκριθούν νομικά όταν γίνεται επίκληση της εθνικής ασφάλειας με αυτόν τον τρόπο, αυτό βάζει τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) σε μια ποντικοπαγίδα. Είτε ο Τραμπ θα προκαλέσει μια απαλλαγή για όλες τις κατηγορίες και θα αντεπιτεθεί υποστηρίζοντας ότι τα δικαστήρια του ΠΟΕ δεν μπορούν να αποφανθούν ή τα δικαστήρια θα «κατανοήσουν» τις ανάγκες εθνικής ασφάλειας της Αμερικής, οπότε ο Τραμπ μπορεί να βγει έξω από τον Οργανισμό εντελώς.

Ο ΠΟΕ βρίσκεται ήδη υπό πίεση. Η κατάρρευση του γύρου εμπορικών συνομιλιών της Ντόχα το 2015, μετά από 14 αμήχανα χρόνια, έθεσε τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις σε αναμονή επ’ αόριστο. Οι διαφορές που ενδεχομένως θα μεταφέρονταν σε κάποιο νέο γύρο έχουν περιέλθει στον μηχανισμό επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ, ο οποίος όμως μηχανισμός είναι πολύ αργός και πολύ αδύναμος για να σηκώσει αυτό το βάρος. Ο ΠΟΕ δεν κράτησε ανάλογο ρυθμό με τις οικονομικές αλλαγές. Οι επενδύσεις συνδέονται ολοένα και περισσότερο με άυλα στοιχεία, όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, αντί με φυσικά περιουσιακά στοιχεία, όπως η βαριά βιομηχανία. Οι κανόνες που έχουν συνταχθεί για πλούσιες οικονομίες υπό την καθοδήγηση της αγοράς δεν μπορούν πάντα να αστυνομεύουν τον κρατικό καπιταλισμό. Οι σιωπηρές επιδοτήσεις που δίνει η Κίνα στους παραγωγούς της ήταν μια αιτία της παγκόσμιας υπερπροσφοράς στα βιομηχανικά μέταλλα. Δεν είναι περίεργο ότι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο ήταν το επίκεντρο τόσο μεγάλου θυμού.

Ζήτημα «εθνικής ασφάλειας»

Σύμφωνα με το Economist, αν η Αμερική ακολουθήσει μια εμπορική πολιτική μερκαντιλισμού*, παραβιάζοντας το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα, άλλες χώρες είναι υποχρεωμένες να ακολουθήσουν. Αυτό ίσως δεν θα οδηγούσε σε άμεση κατάρρευση του ΠΟΕ, αλλά θα μπορούσε να εξαλείψει σταδιακά ένα από τα θεμέλια της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Οι πάντες θα υποφέρουν. Ο Τραμπ φαίνεται να πιστεύει ότι το εμπόριο είναι υπόθεση zero-sum**, στην οποία το έλλειμμα αποτελεί ένδειξη μιας κακής συμφωνίας. Όμως, η τεράστια βελτίωση του βιοτικού επιπέδου μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ήταν παράλληλη με την ταχεία επέκταση του παγκόσμιου  εμπορίου σε οκτώ εμπορικούς γύρους, καθένας από τους οποίους μείωνε τα εμπόδια. Οι δε εισαγωγές είναι ευπρόσδεκτες, διότι επωφελούνται οι καταναλωτές και ενθαρρύνονται οι εγχώριοι παραγωγοί να ειδικευτούν σε αυτό που κάνουν καλύτερα.

image

Όπως σημειώνουν αναλυτές, χωρίς τον ΠΟΕ το διεθνές εμπόριο φυσικά θα συνεχιστεί, αλλά η έλλειψη κανόνων και διαδικασιών θα άφηνε τις διαφορές να κλιμακωθούν. Όσο λιγότεροι είναι οι κανόνες, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες για μερκαντιλιστική κακομεταχείριση και οπισθοδρόμηση. Στην εμπορική πολιτική θα μπορούσαν να επικρατήσουν τα ατομικά συμφέροντα. Η στρατιωτική δύναμη θα κατέχει μεγαλύτερο κύρος στις εμπορικές διαμάχες από ό, τι το οικονομικό δίκαιο παιχνίδι. Οι διακρατικές επενδύσεις θα έμπαιναν στο περιθώριο. Ως  τεράστια οικονομία, η Αμερική θα χάσει λιγότερο από αυτήν την διαδικασία σε σχέση με άλλες χώρες. Ωστόσο θα χάσει πολλά, συμπεριλαμβανομένου ενός πυλώνα του συστήματος που στήριξε την μεταπολεμική πολιτική επιρροή της.

Πώς θα πρέπει ο κόσμος να ξεφύγει από αυτήν την κατάσταση; Ακόμη κι αν ο Τραμπ συμπεριφέρεται με εκπληκτική ανευθυνότητα, οι άλλοι πρέπει να κρατηθούν στο ύψος τους, υποστηρίζουν αρκετοί αναλυτές. Κάποιοι μπορεί να επιβάλλουν περιορισμένα αντίποινα, τα οποία, έχοντας επιπτώσεις στους Αμερικανούς παραγωγούς, θα ανάγκαζαν τον Τραμπ να υποχωρήσει. Ωστόσο, η τακτική αυτή πρέπει να είναι ανάλογη και περιορισμένη. Διότι ένας πόλεμος για τον πόλεμο με την Αμερική θα ήταν καταστροφικός.

Ο καλύτερος τρόπος να βοηθηθεί ο ΠΟΕ, σύμφωνα με τον Economist, θα ήταν τα άλλα μέλη του να συντονίσουν την δράση τους. Αν και αυτό μπορεί να επιβαρύνει το δικαστήριο του ΠΟΕ, θα ήταν μια ψήφος εμπιστοσύνης στην ιδέα ότι η παγκόσμια οικονομία πρέπει να διέπεται από κανόνες. Το ελεύθερο εμπόριο πρέπει να αναγνωρίσει ότι ο ΠΟΕ μπορεί να βοηθήσει στο να παραμείνουν ανοιχτές οι αγορές ενόψει των προστατευτικών πιέσεων στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Είναι ζωτικής σημασίας να καταστεί κυρίαρχη η ιδέα ενός εμπορίου βασισμένου σε κανόνες. Αυτό δεν θα είναι εύκολο. Διότι για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, ο μεγαλύτερος εχθρός του ελεύθερου εμπορίου είναι ο άνθρωπος στο Οβάλ Γραφείο.

Αναλόγως, η ανάλυση του «Foreign policy» εκτιμά, ότι πιο πολύ ακόμη και από την αύξηση του κόστους σε θέσεις εργασίας και στην οικονομία λόγω των αμερικανικών δασμών στο χάλυβα και το αλουμίνιο, περισσότερο ακόμη και από την απειλή ενός εμπορικού πολέμου με την Ευρώπη και την Ασία, η απόφαση του Τραμπ συνιστά μια σκόπιμη υπονόμευση ενός από τους πυλώνες του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος που υπήρχε από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Τραμπ δήλωσε ότι «χωρίς χάλυβα, δεν έχουμε χώρα» και έχει επανειλημμένα «τουιτάρει» ότι οι δασμοί είναι απαραίτητοι για την προστασία των θέσεων εργασίας στον βιομηχανικό τομέα του χάλυβα και του αλουμινίου.

image

«Αυτό το νέο όραμα της εθνικής ασφάλειας φαίνεται να βλέπει τις απώλειες θέσεων εργασίας σε ορισμένες βιομηχανίες ως πρόβλημα εθνικής ασφάλειας» λέει η Emily Blanchard, ειδική της εμπορικής πολιτικής στη Σχολή Επιχειρήσεων Tuck στο Dartmouth College. «Αυτή η δραματική υποχώρηση από το παρελθόν απειλεί να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας» προσθέτει.

Ο προφανής κίνδυνος είναι ότι άλλες χώρες μπορούν τώρα να εκμεταλλευτούν την εξαίρεση εθνικής ασφάλειας για να δικαιολογήσουν σχεδόν οποιοδήποτε περιοριστικό εμπορικό μέτρο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και τα μέλη του δεν έχουν σαφείς λόγους να το αμφισβητήσουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Κίνα. Από τότε που ο ασιατικός γίγαντας προσχώρησε στον ΠΟΕ το 2001, οι ΗΠΑ προσπαθούν να αφαιρέσουν από το Πεκίνο επιχειρήματα εθνικής ασφάλειας για τα επιθετικά του οικονομικά σχέδια. Προσπάθεια που ακολουθεί και η κυβέρνηση Τραμπ. Ποιος όμως θα μπορέσει τώρα να αμφισβητήσει σοβαρά τις αιτιάσεις της Κίνας;

Όπως το θέτει περιεκτικά ο Ρόμπερτ Γουίλιαμς του Γέηλ: «Νομίζω ότι αποδυναμώνει τη θέση μας. Η ανησυχία μου είναι ότι η επίκληση της εθνικής ασφάλειας για τη στήριξη των δασμών σε χάλυβα και αλουμίνιο κινδυνεύει να υπονομεύσει τη θέση των Ηνωμένων Πολιτειών σε μια σειρά θεμάτων, παραδίδοντας την εμπορική μας στρατηγική σε μια αμοιβαιότητα υποκρισίας».

* Μερκαντιλισμός: Οικονομική θεωρία σύμφωνα με την οποία, μόνο με κυβερνητικές ρυθμίσεις εθνικού – έως και εθνικιστικού – χαρακτήρα μπορεί να εξασφαλιστεί η οικονομική ευημερία του κράτους.
**zero-sum: Κατάσταση στην οποία το κέρδος ή η απώλεια κάθε μέρους αντισταθμίζεται ακριβώς από τις απώλειες ή τα κέρδη των άλλων μερών.