Συνολικά, το 47% της τουρκικής κοινωνίας (κυρίαρχα οι ψηφοφόροι του AKP, δηλαδή του κόμματος του οποίου ηγείται ο Erdogan, καθώς και αυτοί του εθνικιστικού συμμάχου του, του MHP) τάσσεται υπέρ της μετατροπής της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε μουσουλμανικό τέμενος, το 38% τάσσεται κατά, ενώ το 13% διατηρεί την άποψη ότι ο χώρος θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως λατρευτικός χώρος όλων των θρησκειών που σχετίζονται ιστορικά με το μνημείο [1].

Ads

Που στοχεύει ωστόσο η σχετική πρωτοβουλία; Περίπου 5 στους 10 πιστεύουν ότι ο Erdogan προχώρησε σε μια τέτοια απόφαση, επιχειρώντας να στρέψει την προσοχή σε θέματα πέραν της οικονομίας. Γιατί όμως επέλεξε να αναδείξει ένα τόσο πολωτικό για το εσωτερικό και εξωτερικό της χώρας ζήτημα; Γιατί τώρα;

Για πρώτη φορά μετά από περίπου δύο δεκαετίες, στις 5 από τις 6 μεγαλύτερες πόλεις της Τουρκίας (Κωνσταντινούπολη, Άγκυρα, Σμύρνη, Προύσα, Αττάλεια και Άδανα) που αντιστοιχούν περίπου στο 45% του πληθυσμού της χώρας, εκλέχθηκαν πριν από δύο χρόνια [2] δήμαρχοι υποστηριζόμενοι από την αντιπολίτευση (CHP, HDP, IYI). Δηλαδή από το σοσιαλδημοκρατικό κεμαλικό – εκσυγχρονιστικό CHP, το αριστερό και φιλοκουρδικό HDP, καθώς και το φιλελεύθερο κεντροδεξιό IYI. Διαφαίνεται λοιπόν για πρώτη φορά η συγκρότηση ενός αντι – Erdogan μετώπου, το οποίο παρά τις σημαντικές πολιτικές διαφορές του αμφισβητεί ευθέως την ηγεμονία του προέδρου. Σύμφωνα και με τα στοιχεία ερευνών της εταιρίας ερευνών Konda [3], το συγκεκριμένο μέτωπο έδειξε για πρώτη φορά την ισχύ του στις προεδρικές εκλογές του 2018, όπου 1 στους 2 ψηφοφόρους του IYI αλλά και 1 στους 3 ψηφοφόρους του HDP ψήφισαν τον υποψήφιο του CHP και όχι του κόμματος τους, με προφανή στόχο την ενίσχυση του προσώπου που έδειχνε να έχεις τις περισσότερες πιθανότητες να εισέλθει στον δεύτερο γύρο με αντιμέτωπο τον Erdogan (Πίνακας 1).

image

Ads

Η γενική εικόνα που προέκυψε από τις εθνικές εκλογές είναι ένας τουρκικός χάρτης, όπου οι περιφέρειες του Αιγαίου και συνολικότερα της δυτικής χώρας κυριαρχήθηκαν από υποψήφιους της κεμαλικής και φιλελεύθερης αντιπολίτευσης, το κεντρικό και μεγαλύτερο τμήμα της χώρας από τις δυνάμεις του Erdogan, ενώ οι ανατολικότερες επαρχίες από τις φιλοκουρδικές και αριστερές δυνάμεις. Δεδομένων των παραπάνω, είναι προφανές ότι συγκροτούνται δύο μεγάλοι ιδεολογικοπολιτικοί πόλοι. Ο ένας συγκροτείται γύρω από τον πρόεδρο και έχει σαφώς υπερσυντηρητικά, θρησκευτικά, αντικοσμικά και εθνικιστικά χαρακτηριστικά, ενώ ο άλλος είναι σαφώς πιο ετερόκλητος και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κυρίαρχα φιλελεύθερος και δημοκρατικός (Πίνακας 2).

image

Ενδεικτική της συγκρότησης των παραπάνω πόλων είναι και η κατανομή της ψήφου με βάση τα διάφορα κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά των ψηφοφόρων (Πίνακας 3).

image

Tο AKP λαμβάνει μεγαλύτερο από το αντίστοιχο εθνικό ποσοστό του μεταξύ όσων έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο (πλειοψηφικό ρεύμα εντός της τουρκικής κοινωνίας), των μεγαλύτερων σε ηλικία πολιτών, μεταξύ όσων αυτοχαρακτηρίζονται ως συντηρητικοί αλλά και μεταξύ όσων απασχολούνται με τα οικιακά και τις αγροτικές εργασίες, τομέας εξαιρετικά πολυπληθής στη χώρα.

Αντίστοιχα, ο σύμμαχος του Erdogan, το ακροδεξιό λαϊκιστικό MHP μοιάζει να «κουμπώνει» τέλεια στις κοινωνικοδημογραφικές εκλογικές αδυναμίες του πρώτου, καθώς η μικρή αλλά σημαντική δύναμη του οφείλεται στην αξιόλογη διείσδυση του σε νεότερους συντηρητικούς ψηφοφόρους.

Από την άλλη μεριά, το κεντροαριστερό εκσυγχρονιστικό CHP λαμβάνει εξαιρετικά υψηλά ποσοστά μεταξύ των νεότερων ψηφοφόρων, όσων χαρακτηρίζουν τον τρόπο ζωής τους ως μοντέρνο, έχουν (ή είναι σε διαδικασία απόκτησης) πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, όσων είναι λίγο ή καθόλου θρησκευόμενοι και κυρίαρχα όσων εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα. Το HDP είναι κυρίαρχο μεταξύ της κουρδικής μειονότητας στην ανατολική Τουρκία, σημειώνοντας παράλληλα εξαιρετικά υψηλή απήχηση και μεταξύ των ανέργων, των νεότερων ψηφοφόρων αλλά και όσων δεν δηλώνουν θρησκευόμενοι.

Τέλος, το IYI σημειώνει τις καλύτερες επιδόσεις του μεταξύ των υπαλλήλων του ιδιωτικού τομέα και των φοιτητών πανεπιστημίου.

Ένα ακόμη στοιχείο που επιβεβαιώνει την εδραίωση των δύο ιδεολογικοπολιτικών μπλοκ είναι ότι σύμφωνα με τις μετρήσεις της κοινής γνώμης, 8 στους 10 πολίτες που φορούν hijab αλλά και 6 στους 10 που φορούν μαντίλα ψηφίζουν είτε το AKP, είτε το MHP. Αντίθετα, 7 στους 10 όσων δεν φορούν hijab ή μαντίλα ψηφίζουν το CHP, το HDP και το IYI. Τέλος, στοιχείο τεκμηρίωσης αποτελούν και τα στοιχεία σε σχέση με την πολιτική αυτοτοποθέτηση των ψηφοφόρων στον άξονα Αριστερά – Δεξιά (0 – 10). Πιο συγκεκριμένα, ο μέσος ψηφοφόρος του AKP και του MHP τοποθετείται στο 7.8 και στο 7.7 αντίστοιχα, του CHP στο 3.3, του HDP στο 3 και του IYI στο 5.9. Η κρίσιμη μάζα των μη κομματικά ταυτισμένων ψηφοφόρων αλλά και όσων δεν ψήφισαν στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές τοποθετείται στο 5.8, χωρίς ωστόσο να δηλώνει ιδιαίτερα ικανοποιημένο από την λειτουργία της δημοκρατίας στη χώρα (Πίνακας 4 & 5).

image

Σε τι ποσοστά επί του συνολικού πληθυσμού μεταφράζονται, όμως τα παραπάνω; Πόσο μικρή ή μεγάλη είναι η εκλογική βάση των κομμάτων και μέχρι που εκτείνεται η δυνητική επιρροή του κάθε κόμματος;

Το AKP έχει ως αφετηρία του το 23% των ψηφοφόρων, ενώ περίπου άλλο ένα 11% δηλώνει φιλικά διακείμενο προς το κόμμα. Δηλαδή η σημερινή σχετικά βέβαιη επιρροή του αθροίζει περίπου στο 33%. Το CHP εκκινεί από μια δυσμετάβλητη εκλογική βάση που αντιστοιχεί στο 11% των ψηφοφόρων, ενώ φιλικά διακείμενο προς το κόμμα δηλώνει κι άλλο ένα 7%, αθροίζοντας περίπου 18% σχετικά βέβαιων ψηφοφόρων. Ο «σκληρός» πυρήνας ψηφοφόρων του HDP και του IYI είναι 6% και 7% αντίστοιχα, στα οποία πρέπει κανείς να αθροίσει ακόμα 2%, καθώς τόσο είναι το ποσοστό των ψηφοφόρων που δηλώνουν ότι συμπαθούν αρκετά το εκάστοτε κόμμα. Τέλος, η εκλογική βάση του εθνικιστικού MHP ανιχνεύεται περίπου στο 3%, με ένα 2% επιπλέον να δηλώνει επίσης δυνητικός ψηφοφόρος του κόμματος. Η μεγαλύτερη ωστόσο μερίδα ψηφοφόρων (36%) θεωρείται και η κρίσιμη εκλογική μάζα, καθώς είναι αυτή που δεν δηλώνει ιδιαίτερη συμπάθεια προς κάποιο κόμμα και ως εκ τούτου μοιάζει να αποτελεί το βασικό αντικείμενο του εκλογικού ανταγωνισμού στη χώρα (Πίνακας 6).

image

Γιατί λοιπόν ο Erdogan λαμβάνει τώρα την πρωτοβουλία να μετατρέψει ένα από τα μεγαλύτερα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας, όπως η Αγία Σοφία σε μουσουλμανικό τέμενος; Είναι ξεκάθαρο ότι ο Τούρκος πρόεδρος επιχειρεί να τα παίξει όλα για όλα, συσπειρώνοντας οποιονδήποτε κινείται στα δεξιά του πολιτικού φάσματος. Από τους παραδοσιακά συντηρητικούς ψηφοφόρους έως τους βαθιά θρησκευόμενους και τους κεμαλικούς εθνικιστές της άκρας δεξιάς. Είναι σαφές πως ο Erdogan εκτιμάει ότι μετά και τις τοπικές εκλογές όπου χάθηκαν από τον έλεγχο του οι μεγαλύτερες τουρκικές πόλεις, θα χρειαστεί την μεγαλύτερη δυνατή και οριζόντια συσπείρωση του ιδεολογικού χώρου στον οποίο αναφέρεται, δεδομένων των εκλογικών απωλειών που κατέγραψε το φιλοκυβερνητικό μπλοκ από την ψήφο των νεότερων ηλικιακά πολιτών (18 – 32) αλλά και όσων ψήφισαν για πρώτη φορά ή είναι φοιτητές πανεπιστημίου (Πίνακας 7).

Είναι ενδεικτικό ότι μεταξύ αυτών των ψηφοφόρων οι δύο ευρύτεροι – και σχετικά αντιφατικοί – πόλοι (AKP – ΜHP / CHP – HDP – IYI) μοιάζουν εκλογικά ισοδύναμοι, παρουσιάζοντας σημαντική απόκλιση από τη δύναμη των κομμάτων επί του συνολικού πληθυσμού.

Εν κατακλείδι, φαίνεται ότι ο Erdogan επιδιώκει δύο πράγματα με την πρωτοβουλία του σε σχέση με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε χώρο θρησκευτικής λατρείας: Πρώτον, την ενεργοποίηση των ακραία συντηρητικών πολιτών, ώστε να καταφέρει να συγκροτήσει ένα πλατύτερο συντηρητικό μπλοκ, καθώς η σχετικά προοδευτικότερη ψήφος των νέων ψηφοφόρων θα χρειαστεί να αναπληρωθεί. Δεύτερον, την αλλαγή των θεμάτων της δημόσιας ατζέντας, από θέματα στα οποία δεν ευνοείται (οικονομική κρίση) σε θέματα θρησκευτικού και εθνικού ενδιαφέροντος, στα οποία ο ίδιος και το κυβερνητικό μπλοκ εκλαμβάνονται από την κοινή γνώμη ως θεματικά αρμόδιοι. Με αυτόν τον τρόπο, ο Erdogan στέλνει μήνυμα όχι μόνο στους θρησκευτικά συντηρητικούς ψηφοφόρους αλλά και στις ακραία εθνικιστικές κοινωνικές δυνάμεις, οι οποίες επιθυμούν η Τουρκία να λαμβάνει αποφάσεις ως εθνικά κυρίαρχο κράτος, χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις, επιδεικνύοντας παράλληλα την ισχύ της στους διεθνείς παίκτες.

Πηγές – βιβλιογραφία

1) https://asiatimes.com/2020/07/erdogan-decrees-hagia-sophia-revert-tomosque/
2) https://en.wikipedia.org/wiki/2019_Turkish_local_elections
3) https://konda.com.tr/en/rapor/analysis-of-the-results-of-the-june-24thel…
4)] Esen, B., & Yardimci-Geyikçi, Ş. (2019). The Turkish presidential elections
of 24 June 2018. Mediterranean Politics, 1-8.

*Ο Άγγελος Σεριάτος είναι Υποψήφιος Διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης, Υπεύθυνος Πολιτικής Έρευνας Prorata

Πηγή: Ινστιτούτο ΕΝΑ