Οκτώ χρόνια μετά την λεγόμενη “Αραβική Άνοιξη” και την έναρξη του αιματηρού εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη, που οδήγησε στην πτώση του καθεστώτος Καντάφι, και ουσιαστικά στη διάλυση της χώρας μέσα από ένα παρατεταμένο τέλμα συνεχόμενων συγκρούσεων, ο εφιάλτης του πολέμου επιστρέφει και πάλι. Οι δύο ξεχωριστές κυβερνήσεις που είχαν συγκροτηθεί στη χώρα, μετά την πτώση του Καντάφι, δηλαδή το Κοινοβούλιο του Τομπρούκ και η Κυβέρνηση Εθνικής Συνεννόησης της Τρίπολης, βρέθηκαν μετά το 2015 σε πορεία σύγκρουσης μεταξύ τους, ενώ ταυτόχρονα μάχονταν κατά της ισλαμιστικής τρομοκρατίας και των παρακλαδιών του ISIS στη Λιβύη. Αν και οι μεταξύ τους συγκρούσεις δεν σταμάτησαν ποτέ, εντούτοις το τελευταίο διάστημα εντάθηκαν και γενικεύτηκαν.
 
Επίθεση Χαφτάρ στην Τρίπολη

Βασικός λόγος της γενίκευσης των συγκρούσεων στη Λιβύη αποτελεί η ισχυροποίηση του στρατηγού Χαλιφά Χαφτάρ και αρχηγού των δυνάμεων του Εθνικού Λυβικού Στρατού, που εδρεύει στο Τομπρούκ της βορειοανατολικής Λιβύης, και ο οποίος, ειδικά μετά την κατάληψη των σημαντικότερων πετρελαιοπηγών και εδαφών της χώρας, θεωρεί, υπό την ανοχή της Δύσης και άλλων περιφερειακών δυνάμεων, ότι είναι πλέον αρκετά ισχυρός ώστε να επιβληθεί και να ενοποιήσει και πάλι τη χώρα υπό την εξουσία του. Γι’ αυτό και οι δυνάμεις, που είναι πιστές σε αυτόν καθώς και οι σύμμαχοί του (π.χ. Έβδομη Ταξιαρχία Ταρχούνα), έχουν εξαπολύσει τις τελευταίες δύο εβδομάδες μια γενικευμένη επίθεση με στόχο την κατάληψη της πρωτεύουσας της χώρας, της Τρίπολης, που είναι και η έδρα της διεθνούς αναγνωρισμένης Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας της χώρας, με πρωθυπουργό τον επιχειρηματία Φαγέζ Σαράζ.

Οι οδομαχίες στην Τρίπολη συνεχίζονται, οι δυνάμεις του στρατηγού Χαλιφά Χαφτάρ προελαύνουν, έχουν καταλάβει ήδη το διεθνές αεροδρόμιο της, περίπου 27 χλμ. από το κέντρο, και προωθούνται προς την καρδιά της πόλης και την έδρα της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας, με στόχο την ολοκληρωτική κατάληψη της λιβυκής πρωτεύουσας.
 
Το τέλος της κυβέρνησης της Τρίπολης;

Από την άλλη πλευρά των οδοφραγμάτων η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση του Φαγέζ Σαράζ, τυπικά ελέγχει ακόμη την Τρίπολη, αλλά στην ουσία είναι όμηρος παραστρατιωτικών ομάδων που έχουν η κάθε μία τα δικά τους συμφέροντα και δεν θεωρούνται αξιόπιστες. Χάνοντας τον έλεγχο του διεθνούς αεροδρομίου της Τρίπολης και μιας σειράς οχυρωμένων τοποθεσιών που διασφάλιζαν την πρόσβαση στις μεσογειακές ακτές, αλλά και χωρίς αποθέματα καυσίμων και πολεμοφοδίων, η κυβέρνηση του Σαράζ δεν έχει δυνατότητες να αντέξει για πολύ ακόμη, εκτός αν δεχθεί μια άμεση και ισχυρή διεθνή βοήθεια. Δεν είναι υπερβολικό να ειπωθεί πως η κυβέρνηση αυτή μετράει ακόμη κάποιες βδομάδες ζωής, αν όχι ημέρες…

Η προέλαση στην Τρίπολη των δυνάμεων του Εθνικού Λυβικού Στρατού, του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ, οι συνεχείς νίκες του και το χάος που προκάλεσαν οι συγκρούσεις, έδωσαν την ευκαιρία σε 400 ποινικούς κρατουμένους να αποδράσουν την Κυριακή 14 Απριλίου 2019 από τη φυλακή Αΐν Ζάρα της Τρίπολης διασπείροντας το πανικό στους κατοίκους της λιβυκής πρωτεύουσας. Οι νεκροί κι από τις δύο πλευρές αυξάνονται καθημερινά και μετριούνται σε εκατοντάδες, με πολύ περισσότερους τραυματίες. Πάνω από 30.000 Λίβυοι άμαχοι έχουν εκτοπιστεί από τις κατοικίες τους στην Τρίπολη, ενώ, σύμφωνα με πληροφορίες ιταλικών ΜΜΕ, περίπου 50.000 πρόσφυγες είναι έτοιμοι να σαλπάρουν προς την Ευρώπη, αν δεν λήξουν άμεσα οι εχθροπραξίες στην Τρίπολη.

Τα σενάρια της επόμενης μέρας

Ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη βρίσκεται πλέον σε πλήρη εξέλιξη ή, σύμφωνα με μια άλλη εκτίμηση στο τελικό του στάδιο, και όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά. Οι αναλυτές εκτιμούν πως τα πιθανότερα σενάρια εξέλιξης του λιβυκού πολέμου είναι τα εξής: Πρώτον οι δυνάμεις του Χαλίφα Χαφτάρ, ενισχυμένες από νέους συμμάχους, να πετύχουν μια γρήγορη νίκη και να καταλάβουν την Τρίπολη, καταλύοντας την κυβέρνηση Σάραζ, και εγκαθιδρύοντας μια νέα κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας, που θα έχει υπό τον έλεγχο της όλη τη χώρα και θα επιδιώξει τη διεθνή αναγνώριση και την εύνοια της Δύσης.

Το δεύτερο σενάριο είναι να σταματήσει η προώθηση στην Τρίπολη, να αναχαιτιστεί η επίθεση του Χαφτάρ, οι κυβερνητικές δυνάμεις να ανασυγκροτηθούν διατηρώντας τις στρατηγικές τους θέσεις και, με τη βοήθεια των συμμάχων τους, να περάσουν στην αντεπίθεση. Το τρίτο σενάριο είναι η επίθεση των δυνάμεων του Χαφτάρ στην Τρίπολη να παραταθεί για καιρό και να εξελιχθεί σε παρατεταμένη πολιορκία, όπως εκείνη στη Βεγγάζη που κράτησε τρία χρόνια, προκαλώντας μεγάλες απώλειες, δυσαρέσκεια στο λιβυκό λαό και πλήττοντας την εικόνα του “εθνικού σωτήρα” την οποία και προωθεί ο Χαφτάρ.

Πρέπει να σημειωθεί πως ο στρατηγός Χαλιφά Χαφτάρ, εκτός από Λιβυκή, κατέχει και Αμερικανική υπηκοότητα καθώς ζούσε επί δύο δεκαετίες στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, όταν απελευθερώθηκε, με αμερικανική διαμεσολάβηση, έπειτα από την αιχμαλωσία του στον πόλεμο στο Τσαντ. Γι’ αυτό και κατηγορείται από τους αντιπάλους του ως “δάκτυλος των ξένων” στη Λιβύη. Ο Χαφτάρ έχει πέντε γιους και μία κόρη. Οι δύο γιοι του υπηρετούν και αυτοί ως αξιωματικοί στον Εθνικό Λιβυκό Στρατό.

Έχει οικοδομήσει το ηγετικό του προφίλ κυρίως χάρη στην “αντιτρομοκρατική δράση” του καταπολεμώντας ισλαμιστές τρομοκράτες στην ανατολική Λιβύη, κάτι που ευχαρίστησε ιδιαίτερα τόσο τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους, ακόμη και τους Ρώσους και τους Αιγύπτιους. Ειδικά θα πρέπει να σημειωθούν οι εξαιρετικές σχέσεις που διατηρεί με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αλ Σίσι, που είναι και η περιφερειακή δύναμη στην περιοχή, ενώ αντίθετα δεν έχει θερμές σχέσεις με την Τουρκία του Ερντογάν, που υποστήριζε τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στις αραβόφωνες βορειοαφρικανικές χώρες.
 
Νέα δεδομένα και γεωπολιτικές ισορροπίες στη Λιβύη

Σε κάθε περίπτωση η ανοιξιάτικη προέλαση στην Τρίπολη των δυνάμεων του Εθνικού Λυβικού Στρατού, του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ, που φιλοδοξεί να καταστεί ο απόλυτος κυρίαρχος της μετα-εμφυλιακής Λιβύης, δημιουργεί νέα δεδομένα που αλλάζουν τις γεωπολιτικές ισορροπίες σε αυτή τη βορειοαφρικανική χώρα, που βρίσκεται επί οκτώ χρόνια στο επίκεντρο μια συνεχούς κρίσης η οποία επηρεάζει όλη την περιφέρεια της και εξακολουθεί να ανησυχεί τους γείτονές της, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, όχι μόνον εξαιτίας της αυξομείωσης των μεταναστευτικών ροών εκ μέρους της.

Η Λιβύη είναι μια χώρα της Βόρειας Αφρικής και της κεντρικής Μεσογείου, που έχει κοινά θαλάσσια σύνορα με τρεις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ιταλία, Μάλτα και Ελλάδα) και αποτελεί το βασικότερο κόμβο διέλευσης μη νόμιμων μεταναστευτικών ροών από την Αφρική προς την Ευρώπη. Επιπλέον η Λιβύη διαθέτει σημαντικότατους ενεργειακούς πόρους, κυρίως πετρέλαιο, που μπορούν να κατευθυνθούν προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Το 97% των εξαγωγών της είναι το πετρέλαιο, ενώ διαθέτει 43,6 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου απόθεμα και παραγωγή 900.000 βαρελιών ημερησίως που μπορεί να αυξηθεί σε 1,4 εκ. όταν σταματήσουν οι εχθροπραξίες.. Οι πετρελαϊκοί γίγαντες Shell και ExxonMobil επέστρεψαν στη χώρα, ενώ η ιταλική πετρελαϊκή εταιρεία ΕΝΙ, που είχε ιστορικά προνομιακή πρόσβαση στα κοιτάσματα της Λιβύης, παραμένει στη χώρα.

Η Λιβύη είναι μια τεράστια σε έκταση χώρα, με 1,8 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, αλλά είναι κατά 92% έρημος. Για την ακρίβεια είναι η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα με την οποία συνορεύει, έστω δια θαλάσσης, η Ελλάδα. Αλλά είναι εξαιρετικά αραιοκατοικημένη και άνυδρη (βρέχει μόνο μια φορά τη δεκαετία), καθώς σε αυτή την τεράστια έκταση κατοικούν μόνον 6,5 εκατομμύρια άνθρωποι, αραβο-βερβερικής καταγωγής στην πλειοψηφία τους. Μια χώρα ουσιαστικά αποτελούμενη από 140 διαφορετικές φυλές εξαραβισμένων Βερβέρων, που δεν έχουν πάντα και τις καλύτερες σχέσεις μεταξύ τους. Υπάρχει επίσης στη Λιβύη και μια μικρή τουρκο-αραβική μειονότητα -κατάλοιπο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- της τάξεως του 5%, που κατοικεί κυρίως στην περιοχή της Βεγγάζης, και την οποία προσπαθεί να εκμεταλλευτεί κατά καρούς η Άγκυρα.
 
Η Ελλάδα και ο νότιος γείτονάς της

Η σημερινή κατάσταση στη Λιβύη συνιστά απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια, ειδικά την περιφερειακή. Η Ελλάδα είναι ο βορειοανατολικός Ευρωπαίος γείτονας της Λιβύης κι έχει εκτεταμένα θαλάσσια σύνορα μαζί της. Η χώρα μας πρέπει να οριοθετήσει την ΑΟΖ στην θαλάσσια περιοχή με τη Λιβύη και να αξιοποιήσει τους ενεργειακούς πόρους που υπάρχουν νοτίως της Κρήτης. Γι’ αυτό έχει κάθε λόγο να επιδιώκει το τέλος του εμφυλίου πολέμου και τη σταθεροποίηση της κατάστασης στη Λιβύη ώστε, όχι μόνον να μειωθούν οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές, αλλά και να αποτραπεί η μετατροπή της χώρας σε “αποτυχημένο κράτος” και σε πηγή εξαγωγής αστάθειας, τρομοκρατίας και ισλαμιστικού φονταμενταλισμού. Αντίθετα η Ελλάδα επιθυμεί μια σταθερή -και όχι “Λιβανοποίημένη”- Λιβύη, με μια κυβέρνηση που δεν θα καταπιέζει τον λιβυκό λαό, προσανατολισμένη προς την Ευρώπη και τη Δύση, στα πρότυπα της γειτονικής Αιγύπτου, έτσι ώστε να δημιουργήσει μαζί της πολυεπίπεδες σχέσεις συνεργασίας προς όφελος και των δύο πλευρών. Αλλά για να φθάσουμε σε αυτό το σημείο πρέπει να διανυθεί πολύς δρόμος ακόμη…
 
* Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος.