Είναι κοινό μυστικό ότι οι Ρώσοι προσπαθούσαν να «φυτέψουν» στις ΗΠΑ «πράκτορες εν υπνώσει» -άνδρες και γυναίκες οι οποίοι δεν διέφεραν σε τίποτα από τον μέσο Αμερικανό και, φαινομενικά τουλάχιστον, είχαν μία «κανονική» ζωή. Αλλά, τί θα μπορούσε να συμβεί εάν κάποιος από αυτούς δεν ήθελε να γυρίσει στην πατρίδα;

Ο Jack Barsky πέθανε τον Σεπτέμβριο του 1955, σε ηλικία 10 ετών και τάφηκε στο κοιμητήριο Mount Lebanon Cemetery, λίγο έξω από την Ουάσιγκτον.

Το όνομα ωστόσο «Jack Barsky» αναγράφεται στο διαβατήριο ενός άνδρα από την πρώην Ανατολική Γερμανία, ηλικίας σήμερα 67 χρονών, ο οποίος γεννήθηκε ως Albert Dittrich. Αλλά, όπως γράφει ο δημοσιογράφος του BBC, Brian Wheeler, το διαβατήριο δεν είναι πλαστό. Για το αμερικανικό κράτος ο Albert Dittrich είναι ο Jack Barsky.

Πώς εξελίχθηκε αυτή η απίθανη -ακόμη και για τα δεδομένα του Ψυχρού Πολέμου- υπόθεση εξηγεί ο ίδιος ο πρωταγωνιστής της στα απομνημονεύματα του, το βιβλίο με τίτλο «Deep Undercover», το οποίο, όπως γράφει το BBC, έχει ελεγχθεί εξονυχιστικά από το FBI.

Κούριερ στο Μανχάταν

Η ιστορία αρχίζει στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Ο Dittrich ήταν έτοιμος να αναλάβει τη θέση του καθηγητή Χημείας σε πανεπιστήμιο της Ανατολικής Γερμανίας, αλλά η KGB, που είχε ήδη εντοπίσει τον «ταλαντούχο» νέο, είχε άλλα σχέδια.
Τον στέλνει για εκπαίδευση στη Μόσχα -το training αφορούσε τη μεταμόρφωση του σε τυπικό, μέσο Αμερικανό- και του εξηγεί την αποστολή του: Να ζήσει με άλλη ταυτότητα στην καρδιά του καπιταλιστικού εχθρού, ως ένας από την ελίτ των μυστικών πρακτόρων της Σοβιετικής Ένωσης (γνωστοί ως «παράνομοι»).

«Με έστειλαν στις ΗΠΑ για να γίνω πολίτης και στη συνέχεια να εισχωρήσω στις τάξεις αυτών που χάραζαν πολιτική» λέει ο Barsky.
Αυτή η «ανόητη περιπέτεια», όπως ο ίδιος την αποκαλεί τώρα, είχε  -η ερμηνεία δική του- τα χαρακτηριστικά ενός νέου, έξυπνου και αλαζονικού άνδρα, που μέθυσε με την ιδέα ενός ταξιδιού στην άλλη άκρη του κόσμου και μιας ζωής «υπεράνω του νόμου».

Φτάνει στη Νέα Υόρκη το φθινόπωρο του 1978, με καναδική υπηκοότητα και με το όνομα  William Dyson. Ο «Dyson», ο οποίος έφτασε στις ΗΠΑ μέσω Βελιγραδίου, Ρώμης, Μεξικό και Σικάγο «εξαφανίστηκε» από προσώπου γης, αμέσως μόλις έφερε εις πέρας την αποστολή του. Ο 29χρονος Dittrich μόλις άρχιζε τη νέα του ζωή ως Jack Barsky.

Ήταν ένας άνδρας χωρίς παρελθόν και χωρίς έγγραφα -εκτός από ένα πιστοποιητικό γέννησης που του εξασφάλισε ένας υπάλληλος της Σοβιετικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον (ο οποίος είχε προηγουμένως κάνει μια βόλτα στο κοιμητήριο Mount Lebanon Cemetery).

Διέθετε απίθανη αυτοπεποίθηση, σχεδόν άψογη αμερικανική προφορά και 10.000 δολάρια σε μετρητά.
Το ζήτημα ήταν ότι έπρεπε να βρει μια πειστική απάντηση στο ερώτημα, για ποιόν λόγο δεν είχε αριθμό κοινωνικής ασφάλισης. Η εκδοχή του ήταν ότι η ζωή στο New Jersey ξεκίνησε δύσκολα, τόσο ώστε αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το γυμνάσιο και ότι εργάστηκε σε ένα απομακρυσμένο αγρόκτημα για καιρό προτού αποφασίσει «να δώσει στον εαυτό του άλλη μια ευκαιρία επιστρέφοντας στη Νέα Υόρκη».

Νοίκιασε ένα δωμάτιο σε ξενοδοχείο στο Μανχάταν και αφοσιώθηκε στην «κατασκευή» της νέας ταυτότητας, της νέας προσωπικότητας του.
Μέσα σε ένα χρόνο κατάφερε να αποκτήσει από κάρτα βιβλιοθήκης μέχρι άδεια οδήγησης και κάρτα κοινωνικής ασφάλισης.
Χωρίς προϋπηρεσία ωστόσο, οι επαγγελματικές προοπτικές ήταν περιορισμένες.
Έτσι, αντί να στοχεύσει απευθείας στην αμερικανική upper class, όπως ήθελε η KGB, ο Barsky άρχισε από χαμηλά: Παραδίδοντας πακέτα ως κούριερ στο Μανχάταν.

Επίσης, ρητές οδηγίες τύπου, μείνε μακριά από τους Εβραίους, που είχε λάβει από τους καθοδηγητές του (διπλωμάτες και πράκτορες της ΕΣΣΔ που ζούσαν στις ΗΠΑ), δεν είχαν καμία τύχη. Όπως λέει, περισσότεροι Εβραίοι υπάρχουν στη Νέα Υόρκη παρά στο Ισραήλ -τις προκαταλήψεις των Σοβιετικών, όπως και την άγνοια τους για την αμερικανική κοινωνία θα τις στρέψει αργότερα εναντίον τους.

Κρυπτογραφημένα μηνύματα στα πάρκα της Νέας Υόρκης

Η ιστορία εξελίσσεται σαν σενάριο ταινίας. Περνούσε τον ελεύθερο χρόνο του σε αποστολές αντι-επιτήρησης, προσπαθώντας να «καθαρίσει» πράκτορες (του εχθρού) που πιθανώς τον παρακολουθούσαν.
Ενημέρωνε τη Μόσχα με εβδομαδιαίες ραδιο-μεταδόσεις και κρυπτογραφημένα μηνύματα που άφηνε σε ασφαλή σημεία στα πάρκα της Νέας Υόρκης, ενώ έπαιρνε πακέτα από κάδους με μετρητά και πλαστά διαβατήρια για τα ταξίδια στην πατρίδα. Ανά δύο χρόνια ο Barsky επέστρεφε. Συναντούσε τη Γερμανίδα σύζυγο και τον γιο του (οι οποίοι δεν είχαν ιδέα για τη δράση του -νόμιζαν ότι έκανε μία άκρως απόρρητη, εξαιρετικά καλά αμειβόμενη εργασία στο κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζακστάν).

Το «τρίτο κύμα»

Οι καθοδηγητές του ήταν ευχαριστημένοι, αλλά υπήρχε ένα «αγκάθι»: Ο Barsky δεν είχε καταφέρει να εξασφαλίσει αμερικανικό διαβατήριο. Σε μία από τις πρώτες επισκέψεις του στο γραφείο διαβατηρίων της Νέας Υόρκης ένας υπάλληλος του ζήτησε να συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο, στο οποίο μεταξύ άλλων έπρεπε να γράψει το όνομα του γυμνασίου στο οποίο είχε φοιτήσει.
«Είχα ένα στόρι, αλλά δεν μπορούσε να επαληθευτεί,» λέει. «Αν κάποιος πήγαινε να διασταυρώσει την ιστορία μου θα ανακάλυπτε αμέσως ότι λέω ψέματα».

Χωρίς διαβατήριο υποχρεώθηκε να περιοριστεί σε ταπεινές εργασίες, με αποτέλεσμα οι επιδόσεις του ως πράκτορα να είναι εξίσου χαμηλές, παρότι είχε και κάποιες επιτυχίες, όπως όταν κατάφερε να κάνει βιομηχανική κατασκοπεία κλέβοντας ένα λογισμικό. Το γεγονός ότι κυκλοφορούσε ελεύθερα στις ΗΠΑ ήταν αρκετό πάντως για τη Μόσχα.

Ο Barsky ανήκε στο λεγόμενο «τρίτο κύμα» των Σοβιετικών πρακτόρων. Ο ίδιος εκτιμά ότι, οι πράκτορες που έτυχαν την ίδια περίοδο ανάλογης εκπαίδευσης και αποστολής ήταν 10 – 12 άτομα, ενώ πιστεύει ότι, πιθανώς ορισμένοι εξ αυτών ζουν ακόμη στις ΗΠΑ, παρότι όπως λέει, κάποιος που έχει για χρόνια ζήσει τον αμερικανικό τρόπο ζωής δύσκολα θα διατηρούσε την ακλόνητη πίστη του στον κομουνισμό.
Μετά πολλών επεισοδίων, η KGB αποφασίζει να ενεργοποιήσει το Plan B.

Το σχέδιο ήταν ο Barsky να πάρει πτυχίο -πόσο δύσκολο ήταν για έναν άνθρωπο ο οποίος ήταν καθηγητής πανεπιστημίου στην πατρίδα του;- και να αναρριχηθεί επαγγελματικά έτσι ώστε να ανοίξει ο δρόμος προς τον αρχικό στόχο: Τη διείσδυση στα κέντρα εξουσίας. Πώς χαρακτηρίζει ο ίδιος το σχέδιο; Ως αποστολή «σχεδόν αδύνατη».

Ολοκληρώνει τις σπουδές του στο York City University με άριστα. Με το πτυχίο του προγραμματιστή βρίσκει δουλειά σε μεγάλη ασφαλιστική εταιρεία. Ωστόσο, όπως και άλλοι πράκτορες πριν από αυτόν, αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι όσα είχε «διδαχθεί» για τη Δύση δεν ανταποκρίνονταν πλήρως στην πραγματικότητα. «Αυτό που τελικά μαλάκωσε τη στάση μου, ήταν οι φυσιολογικοί καλοί άνθρωποι που συνάντησα στην καθημερινότητα μου», εξηγεί. «Περίμενα να βρω τους πραγματικά κακούς, αλλά δεν τους βρήκα ούτε καν μέσα στην εταιρεία».

Δύο ταυτότητες, δύο οικογένειες

Όμως, το ζήτημα ήταν πιο περίπλοκο, καθώς κρατούσε ένα μυστικό πολύ μεγαλύτερο από την KGB -πολύ μεγαλύτερο από την αμφιταλάντευση όσον αφορά τη δέσμευσή στον κομμουνισμό. Κι αυτό ήταν ο γάμος του το 1985 με μία παράτυπη μετανάστρια από τη Γουιάνα, με την οποία μάλιστα είχε αποκτήσει μια κόρη.

Το 1988, δέκα χρόνια από την αρχή της περιπέτειας, βρισκόταν με δύο ταυτότητες και δύο οικογένειες. Ήξερε ότι ο χρόνος της επιλογής είχε φτάσει. Όταν ξαφνικά λαμβάνει την εντολή να γυρίσει πίσω. Η Μόσχα ήταν σε πανικό, πίστευε ότι το FBI βρισκόταν στα ίχνη του. Ο,τι δήποτε άλλο εκτός από τη διαταγή –να πάρει το καναδικό πιστοποιητικό γέννησης που είχε για ώρα ανάγκης και την άδεια οδήγησης και να βγει από τις ΗΠΑ- θα ήταν ενδεχομένως αυτοκτονικό. Επί μία εβδομάδα σκεπτόταν πώς ήταν δυνατόν να φύγει και να αφήσει την μικρή του κόρη. Εντωμεταξύ, η KGB είχε αρχίσει να χάνει την υπομονή της. Ένα πρωί του παραδόθηκε ενώ βρισκόταν στο μετρό το εξής μήνυμα: «Επιστρέφεις, αλλιώς είσαι νεκρός».

Η επιστολή

Ο Barsky ήξερε ότι η Μόσχα είχε ψηλά στην ατζέντα της, εκτός από τον «απρόβλεπτο, θρησκόληπτο Ρίγκαν που θα μπορούσε να ξεκινήσει έναν πυρηνικό πόλεμο», το AIDS. Και κατέστρωσε το σχέδιο του: Έστειλε μία επιστολή στην οποία έγραφε ότι δεν μπορούσε να επιστρέψει επειδή είχε προσβληθεί από AIDS και ο μόνος τρόπος να λάβει θεραπεία ήταν να παραμείνει στις ΗΠΑ. Επίσης, ότι δεν επρόκειτο να αυτομολήσει, ούτε να προδώσει μυστικά. Ότι απλά, θα εξαφανιζόταν και θα προσπαθούσε να φροντίσει την υγεία του.
Λίγους μήνες αργότερα, άρχισε να χαλαρώνει. Το FBI δεν είχε χτυπήσει την πόρτα του και η KGB δεν είχε δώσει σημεία. Σταδιακά έπαψε να είναι σε επιφυλακή και συνέχισε τη ζωή ενός τυπικού Αμερικανού της μεσαίας τάξης, μετακομίζοντας στα βόρεια της Νέας Υόρκης.

American dream (;)

Μπορεί να είχε ενδώσει στο αμερικανικό όνειρο και στις παγίδες του καταναλωτισμού, αλλά τα αισθήματα του παρέμεναν αντικρουόμενα. «Η αφοσίωση στην πατρίδα Ρωσία και στον κομουνισμό ήταν ακόμη δυνατή. Η παραίτηση μου ήταν ένα είδος βελούδινης αποστασίας, που πυροδοτήθηκε από την απόκτηση της κόρης μου. Δεν ήταν ζήτημα ιδεολογικού χαρακτήρα. Παρότι θα μπορούσε εύκολα κάποιος να το ισχυριστεί, δεν ήταν αλήθεια…»
Ωστόσο, το παρελθόν του μια μέρα πήγε να τον συνατήσει. Ο άνθρωπος που αποκάλυψε την αληθινή ταυτότητα του ήταν ένας αρχειοφύλακας της KGB, ο Vasili Nikitich Mitrokhin, ο οποίος αυτομόλησε στη Δύση το 1992 – μετά την πτώση του κομμουνισμού.

Το FBI παρακολουθούσε τον Barsky περισσότερο από τρία χρόνια -μέχρι το σπίτι δίπλα στο δικό του αγόρασαν προκειμένου να διαπιστώσουν εάν ήταν ενεργός πράκτορας.
Στο τέλος όμως, αποκαλύφθηκε μόνος του. Κατά τη διάρκεια ενός καυγά με τη γυναίκα του –μια έντονη διαμάχη που έπιασαν οι «κοριοί» του FBI- μίλησε για το ποιος πραγματικά είναι και για το ρίσκο που πήρε προκειμένου να μείνει κοντά σε εκείνη και το παιδί τους.
Ήταν το στοιχείο που χρειαζόταν το FBI. Ακολούθησαν ανακρίσεις – ο Barsky έδωσε πληροφορίες για τις επιχειρήσεις της KGB- πέρασε από ανιχνευτή ψεύδους και μετά, όχι μόνο αφέθηκε ελεύθερος, αλλά του είπαν ότι, το FBI θα τον βοηθήσει να εκπληρώσει το όνειρο του και να γίνει Αμερικανός πολίτης. Το οποίο και έγινε μετά από 10 χρόνια.

Ο καλός Αμερικανός

Παντρεμένος για τρίτη φορά, πατέρας ενός ακόμη παιδιού, ο κάποτε άθεος, σκληροπυρηνικός Γερμανός κομμουνιστής, δηλώνει τώρα Αμερικανός πατριώτης κοντά στον Θεό. Έχει καταφέρει να επανασυνδεθεί με την οικογένεια που άφησε στη Γερμανία –κυρίως, με τον πρωτότοκο γιο του.

Η τελική πράξη στην ιστορία παίχτηκε πριν από δύο χρόνια, όταν αποκάλυψε δημόσια το μυστικό της διπλής ζωής του στην αμερικανική τηλεοπτική εκπομπή «60 Minutes». Την επομένη η εταιρεία στην οποία εργαζόταν τον απέλυσε, αλλά ο Barsky είπε ότι δεν μετάνιωσε.

Τώρα, εκδόθηκαν τα απομνημονεύματα του. Και ίσως, η μεγάλη ειρωνεία είναι ότι, ο Barsky τελικά τα κατάφερε. Όπως λέει ο ίδιος, ολοκλήρωσε την αποστολή που του ανέθεσε η KGB -να αποκτήσει αμερικανική υπηκοότητα και αμερικανικό διαβατήριο- απλά, με τη βοήθεια του FBI.

ΠΗΓΗ: BBC