Κατάσταση έκτακτης ανάγκης, διακυβέρνηση δια προεδρικών διαταγμάτων και προσωρινή αναστολή ισχύος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: Είναι η νέα «κοινοβουλευτική δημοκρατία» του Ερντογάν και, κατά αρκετούς ευρωπαίους αναλυτές και διπλωμάτες, μπορεί να είναι και η αρχή του οριστικού διαζυγίου Τουρκίας και Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Καταλύτη για την επαλήθευση ή μη αυτής της εκτίμησης θα αποτελέσει το εάν τελικά η Τουρκία θα επαναφέρει τη θανατική ποινή, αλλά και – κυρίως –το πως ο ίδιος ο Ερντογάν θα ζυγίσει τα κέρδη και τις ζημιές του νέου, ολοκληρωτικού καθεστώτος του από μια πιθανή, πλήρη ρήξη με την Ευρώπη.

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Το ερώτημα δεν είναι βέβαιο ότι θα απαντηθεί άμεσα – ο «σουλτάνος», άλλωστε, αρέσκεται στο να κρατά σε ομηρία και αβεβαιότητα την ταραγμένη Ευρώπη – , όμως, και μόνον η άρση ισχύος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ενεργοποιεί το όπλο της ευθείας απειλής.

Η άρση αυτή, όπως επισημαίνουν ευρωπαϊκές πηγές, ανοίγει και τον δρόμο για την επαναφορά της θανατικής ποινής στην Τουρκία – έστω και με νομικές και διπλωματικές συνέπειες.

Η Τουρκία, υιοθετώντας την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επικύρωσε το 2006 και το Πρωτόκολλο 13 που αυτή περιλαμβάνει – το Πρωτόκολλο, το οποίο προβλέπει την πλήρη κατάργηση της θανατικής ποινής.

Τι σημαίνει η άρση του Πρωτοκόλλου 13

Η άρση ισχύος της Σύμβασης αναστέλλει αυτομάτως και την ισχύ του Πρωτοκόλλου 13, αν και ευρωπαϊκές διπλωματικές πηγές επισημαίνουν ότι δεν είναι βέβαιο πως η επιβολή κατάστασης εκτάκτου ανάγκης μπορεί να διασφαλίσει και διεθνή νομική ασυλία στην Τουρκία. Όπως σημειώνουν, μια ενδεχόμενη επαναφορά της θανατικής ποινής παρά τη μονομερή άρση του Πρωτοκόλλου 13, δίνει τη δυνατότητα σε οποιαδήποτε κράτος-μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης να κάνει προσφυγή κατά της Άγκυρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Από τη στιγμή, δε, που η Τουρκία παραμένει μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης, μια καταδικαστική απόφαση του Δικαστηρίου θα είναι δεσμευτική – με βάση τουλάχιστον τους κανόνες της διεθνούς νομιμότητας – για τον Ερντογάν.

Ακόμη πιο σημαντικό θεωρείται σ’ αυτή τη συγκυρία από νομικές πηγές το Άρθρο 7 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο προβλέπει ότι δεν υπάρχει αναδρομικότητα στην επιβολή ποινών. Δηλαδή, δεν μπορεί να επιβληθεί σε κανέναν ποινή η οποία δεν προβλεπόταν νομικά στο χρόνο τέλεσης του αδικήματος. Στην πράξη αυτό σημαίνει πως, ακόμη κι εάν η Τουρκία επαναφέρει στη νομοθεσία της την θανατική ποινή, η εκτέλεση των υπαιτίων του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου θα ήταν και πάλι παράνομη γιατί η συγκεκριμένη ποινή δεν προβλεπόταν όταν τελέστηκε το αδίκημα.

Ο πολιτικός gambler Ερντογάν

Η απειλή ωστόσο των νομικών συνεπειών και της διπλωματικής απομόνωσης μάλλον δεν είναι αυτή τη στιγμή η πρώτη πολιτική αγωνία του Ερντογάν. Ο ίδιος άλλωστε, μέσα στη δίνη της μετα-πραξικοπηματικής ηγετικής του φρενίτιδας, έσπευσε να διαμηνύσει ότι «δεν υπάρχει μόνο η Ευρωπαϊκή Ένωση» και πως «η ενταξιακή διαπραγμάτευση δεν είναι αυτοσκοπός». Και στις Βρυξέλλες και στο Στρασβούργο η γενική αίσθηση είναι πως ο πολιτικός gambler της Άγκυρας θα πάρει τις τελικές του αποφάσεις μετρώντας το προσωπικό πολιτικό κόστος ή όφελος.

Αυτή τη στιγμή η προοπτική επαναφοράς της θανατικής ποινής ικανοποιεί τις εκδικητικές ιαχές των υποστηρικτών του – όλων εκείνων των ομάδων πολιτών που ο ίδιος φρόντισε να ντοπάρει και να χρίσει εμπροσθοφυλακή της εξουσίας του.

Από τη στιγμή που ο Ερντογάν απελευθέρωσε τα πιο σκοτεινά ένστικτα της τουρκικής κοινωνίας, πολύ δύσκολα θα μπορέσει να ξανακρύψει τα φαντάσματα στα ντουλάπια. Κι ίσως αναγκαστεί εν τέλει να επαναφέρει την θανατική ποινή μόνον και μόνον για να ικανοποιήσει τους πιστούς οπαδούς του.

Σε ό,τι αφορά, δε, την – προαναγγελθείσα – σκληρή αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Τούρκος πρόεδρος μπορεί απλώς και να θεωρεί πως έχει ήδη πάρει ό,τι μπορούσε να πάρει από την Ευρώπη: Περίπου 6 δισεκατομμύρια ευρώ για να κρατήσει τους Σύρους πρόσφυγες μακριά από τα ευρωπαϊκά σύνορα και, μαζί, απεριόριστες δυνατότητες για να εκβιάζει την Ε.Ε. κάθε φορά που αυτό εξυπηρετεί την πολιτική του ατζέντα. Ούτως ή άλλως, η επιτάχυνση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων και η απελευθέρωση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες ουδεμία ρεαλιστική προοπτική δείχνουν να έχουν σ’ αυτή τη συγκυρία, οπότε το όφελος μπορεί να είναι και μεγαλύτερο από το κόστος για τον Ερντογάν εάν προκαλέσει ο ίδιος τη ρήξη.

Η θανατική ποινή κι ο Οτσαλάν

Αντιθέτως, οι όποιες επιφυλάξεις του για την επαναφορά της θανατικής ποινής δείχνουν να σχετίζονται πολύ περισσότερο με τα εσωτερικά πολιτικά δεδομένα που αντιμετωπίζει παρά με την σχέση Τουρκίας και Ε.Ε.

Για παράδειγμα, αποτελεί ένα ερώτημα το αν θα ρισκάρει να επαναφέρει την θανατική ποινή που θα μπορούσε να εφαρμοστεί στον… ίδιο, την οικογένειά του και τους επιτελείς του εάν και όταν χάσει την εξουσία.

Επίσης, η επιστροφή στην εποχή των εκτελέσεων, αυτομάτως θα φέρει στο προσκήνιο και την περίπτωση Οτσαλάν, ο οποίος παραμένει στη φυλακή έχοντας καταδικαστεί σε θάνατο το 1999. Ουδείς εγγυάται – μάλλον το αντίθετο – ότι το ακροδεξιό εθνικιστικό κόμμα (MHP) δεν θα απαιτήσει την εκτέλεση Οτσαλάν ως αντάλλαγμα για να στηρίξει το καθεστώς Ερντογάν. Και παρά τον ανηλεή του πόλεμο κατά των Κούρδων στη νοτιοανατολική Τουρκία, ο Ερντογάν έχει πλήρη επίγνωση του ολοκληρωτικού εμφυλίου που θα μπορούσε να προκαλέσει μια εκτέλεση του φυλακισμένου ηγέτη του ΡΚΚ…