Ο Ιβάν Ιβάνι (Ivan Ivanji) γεννήθηκε το 1929 στo Μεγάλo Μπέτσκερεκ, το σημερινό Ζρένιανιν της Σερβίας. Οι γονείς του, και οι δύο γιατροί, σκοτώθηκαν ως Εβραίοι από τους Γερμανούς Ναζί το 1941, και αυτός ως παιδί ακόμα κρυβόταν στους συγγενείς του στο Νόβι Σάντ, μέχρι που τον συνέλαβαν το 1944 και τον έστειλαν πρώτα στο Άουσβιτς κι έπειτα στο Μπούχενβαλντ όπου κατάφερε κι επιβίωσε τα δύο χρόνια της πρώιμης εφηβείας του. Ταυτόχρονα όλη τη ζωή του έγραφε ασταμάτητα και πίσω του έχει ένα τεράστιο λογοτεχνικό και δημοσιογραφικό έργο.

Ads

Όταν τον ρώτησαν κάποτε, στα πρώτα χρόνια της μεταπολεμικής Γιουγκοσλαβίας του Τίτο, ποια είναι η εθνικότητα του απάντησε σαν να αισθάνθηκε προσβεβλημένος: “Δεν καταλαβαίνω την ερώτηση σας, αλλά αν θέλετε να το πάμε με τη γραμμή του Χίτλερ, τότε είμαι ένας Εβραίος, αν με ρωτήσετε απ’ τον ήχο του επωνύμου μου, είμαι Ούγγρος, αν το δείτε από τη γλώσσα που μιλούσα με τους γονείς μου στο σπίτι, τότε είμαι Γερμανός. Αν με ρωτάτε τι γλώσσα μιλάω σήμερα με την οικογένεια μου, είμαι Σέρβος. Αν με ρωτάτε πως νιώθω μέσα στη καρδιά μου τότε είμαι ένας Βανάτιος (σ.σ. περιοχή της Βοϊβοντίνα) στο Βόζντοβατς (περιοχή του Βελιγραδίου)”. Όπως το λέει αλλιώς πιο σύντομα: έχει τρεις μητρικές γλώσσες, δυο υπηκοότητες, και μία πατρίδα, την πρώην Γιουγκοσλαβία. Σήμερα είναι 88 χρονών και ζει και εργάζεται στο Βελιγράδι και στη Βιέννη.

Μ.Κ.: Έχετε δηλώσει πρόσφατα ότι είστε άπατρις, αλλά πολίτης του Βελιγραδίου. Μπορείτε να μας το διαφωτίσετε λιγάκι; Τι είναι για σας η πατρίδα; Γλώσσα; Θρησκεία; Οικογένεια; Μια Ιδέα; Κατά πόσο έχει νόημα να μιλάμε για την πατρίδα και πατριωτισμό στον 21. αιώνα;


Ι.Ι.: Ήθελα να πω ότι δεν παίζω με τις έννοιες όπως είναι η πατρίδα και πατριωτισμός. Για μένα υπήρξε μια ιδεώδη σχέση με τη Γιουγκοσλαβία της εποχής του Τίτο. Αυτή ήταν η χώρα μου. Ιδιαίτερη πατρίδα μου είναι το Μπάνατ (Βανάτο της Βοϊβοντίνα). Θρησκεία; Είμαι άθεος. Γλώσσα; Στην οικογένεια μου παράλληλα μιλιόταν τρεις γλώσσες: Γερμανικά, Ουγγρικά και Σέρβικα. Καμία φορά λέω μεταξύ αστείου και σοβαρού ότι δεν έχω μητρική γλώσσα αλλά τη γλώσσα της γκουβερνάντας μου, γιατί πιστεύω ότι καλύτερα γράφω στη Γερμανική γλώσσα, χάρη στη γκουβερνάντα μου η οποία ήταν Αυστριακή. Οι Γερμανοί που καταλαβαίνουν τις αποχρώσεις της γλώσσας τους, μου λένε ότι μιλάω Αυστριακά, που μ’ αρέσει να το ακούω. Αν συνεχίζαμε να αστειευόμαστε θα το έκανα ακόμη πιο στενό και τον όρο Βελιγραδέζο, θα τον έκανα άνθρωπος από Βόζντοβατς, που είναι η περιοχή του Βελιγραδίου στην οποία μένω εδώ και πενήντα χρόνια. Ανήκω στην ράτσα του Homo Sapiens! Ο Μάξιμ Γκόρκι έγραψε “Άνθρωπος! Τι μεγαλειώδες που ακούγεται αυτό!” Δυστυχώς ούτε με αυτό δεν συμφωνώ πια.

Μ.Κ.: Πιστεύετε πως υπάρχει κάποιος σέρβικος εθνο-αυτισμός; Μετά το εμπάργκο, τον πόλεμο, την απομόνωση και μεταμόρφωση της Σερβίας σε μία τριτοκοσμική χώρα, την απομόνωση από την παγκόσμια κοινότητα, ήταν αναμενόμενο ότι οι πολίτες της Σερβίας, απογοητευμένοι και απατημένοι, θα κλείνονταν μέσα στον εαυτό τους… Αλλά πέρασαν πάνω από 20 χρόνια και παρατηρείται ένα είδος συλλογικού αυτισμού στους Σέρβους. Ασχολούνται υπερβολικά μόνο με τον εαυτό τους, με την εσωτερική πολιτική σκηνή. Με πιο τρόπο πιστεύετε θα μπορούσε η Σερβία να ξανανοίξει προς τον κόσμο και να γίνει ένα πιο ενεργό μέλος στην δημιουργία ενός καλύτερου αύριο για όλους μας; 

Ads

Ι.Ι.: Κατά τη γνώμη μου, το κακό που κατέστρεψε τη “δική μου” Γιουγκοσλαβία ξεκίνησε από τον Σλομπόνταν Μιλόσεβιτς, τον οποίον ήξερα προτού έρθει στην εξουσία, ως το μικρότερο αδελφό  του φίλου μου και συναδέλφου Μπόρο Μιλόσεβιτς, διερμηνέα του Τίτο για τη Ρωσική γλώσσα. Φυσικά, ο Μιλόσεβιτς δεν θα κατάφερνε να προωθήσει την ανοησία του, χωρίς τον Φράνιο Τούτζμαν (Κροάτη) και τον Αλία Ιζετμπέγκοβιτς (Βόσνιο Μουσουλμάνο), αλλά και χωρίς άλλων τύπων εθνικιστών, όπως ο Σέσελι. Τι να πούμε σήμερα, μετά από μια σχετικά σύντομη προσπάθεια του εκδημοκρατισμού που έληξε με τη δολοφονία του Ζόραν Τζίντζιτς, όταν ανενόχλητος κυβερνάει ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο οποίος ήταν Υπουργός Πληροφοριών επί του Μιλόσεβιτς και Γενικός Γραμματέας του κόμματος του Σέσελι, ενώ ο πρόεδρος της χώρας είναι ο Τόμισλαβ Νίκολιτς, πρώην αναπληρωτής του Σέσελι και “Βοϊβόντα των Τσέτνικ” (Αρχηγός των Τσέτνικς). Και ο Ίβιτσα Ντάτσιτς, ο επικεφαλής προπαγανδιστής του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, που σήμερα είναι Υπουργός; Ενώ η αδύναμη αντιπολίτευση είναι σε τέτοιο βαθμό κατακερματισμένη, που στο προβλεπτό μέλλον δεν δίνει καμία ουσιαστική απάντηση στον Βούτσιτς, ο οποίος στην εσωτερική πολιτική κάνει κυριολεκτικά ό,τι θέλει, ενώ προς το Βερολίνο, τις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον είναι εντελώς υποταγμένος. Πώς σε μια τέτοια κατάσταση οι πολίτες της Σερβίας να μην είναι αυτιστικοί; Πώς αυτό θα αλλάξει; Δεν ξέρω… Αν το ήξερα και αν ήμουν νεότερος θα είχα κάνει δικό μου κόμμα και θα αγωνιζόμουν. Αστειεύομαι… Κάποια στιγμή τα πράγματα θα αλλάξουν, αλλά εγώ είμαι 88 χρονών και δεν ξέρω πως και πότε θα γίνει αυτό. 

Μ.Κ.: Γνωρίζατε προσωπικά τα δύο από τα ιερά τέρατα της μεταπολεμικής γερμανικής λογοτεχνίας: τους Νομπελίστες συγγραφείς Χάινριχ Μπελ και Γκίντερ Γκρας. Για τον Γκίντερ Γκρας λένε ότι ως έφηβος ήταν μέλος της Ναζιστικής Νεολαίας. Έχετε ποτέ συζητήσει μαζί του αυτό το θέμα, ειδικά που ως γνωστόν εσείς ήσασταν εκείνη την εποχή από την άλλη πλευρά της ίδιας της Κόλασης, σε εκείνη τη χειρότερη, καθώς περάσατε από δύο γερμανικά Στρατόπεδα Συγκέντρωσης, το Μπούχενβαλντ και το Άουσβιτς.

image
Με τη σύζυγό του Ντράγκανα και τον νομπελίστα Γερμανό συγγραφέα Γκίντερ Γκρας

Ι.Ι.: Δεν ήταν μυστικό ότι ο Γκίντερ Γκρας σαν παιδί ήταν ενθουσιασμένος οπαδός του Χίτλερ, αλλά ήδη μέσα στα πρώτα του μυθιστορήματα ξεκαθαρίζει με το παρελθόν του. Σ’ ένα από τα λιγότερο γνωστά βιβλία του με τίτλο “Από το Ημερολόγιο ενός Σαλιγκαριού” σε πρώτο πρόσωπο εξηγεί στους γιους του πως έγιναν τα πράγματα. Ως δεκαεφτάχρονος επιστρατεύτηκε. Ο ίδιος ήθελε να πάει στα υποβρύχια αλλά τον έστειλαν στις μονάδες των SS. Ξέρω σίγουρα ότι το 1944 τους νεοσύλλεκτους στρατιώτες τους στέλνανε στις μονάδες SS σαν να ήταν ένα κανονικό σώμα της Βέρμαχτ. Πάντα αναρωτιόμουν πως θα συμπεριφερόμουν κι εγώ αν είχα γεννηθεί Γερμανός και ήμουν εκτεθειμένος στη δική τους τότε προπαγάνδα. Μπορώ να ορκιστώ ότι θα συμπεριφερόμουν διαφορετικά; Εμείς σήμερα στη Σερβία μπορούμε να δούμε πως οι άνθρωποι γίνονται θύματα του εθνικισμού, εκτεθειμένοι καθημερινά στην πυρά των εθνικιστικών συνθημάτων. Με αυτή την έννοια δεν είχα κανένα πρόβλημα με τον Γκρας. Εμείς οι δύο παρεξηγηθήκαμε το 1999 όταν είπε ότι ήταν σωστό η Γιουγκοσλαβία να βομβαρδιστεί. Στον ανοιχτό διάλογο μαζί μου στην Κολονία δεν ήρθε. Μετά δημόσια ζήτησε συγνώμη, και είπε “δεν μπορώ εγώ να τα ξέρω όλα”. Κι εγώ του απάντησα “Βεβαίως, δεν χρειάζεται να τα ξέρεις όλα, αλλά να μη μιλάς για πράγματα που δεν ξέρεις…” Αλλά τα βρήκαμε μετά και πάλι…  



Μ.Κ.: Ο Χάινριχ Μπελ, επίσης Νομπελίστας, υπηρετούσε τη Βέρμαχτ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στις επιστολές του προς τους γονείς ζητούσε συνεχώς Pervitin,  ένα ψυχότροπο φάρμακο με το οποίο ο Γερμανικός Στρατός ντοπάριζε ως γνωστόν τους στρατιώτες του. Πρόσφατες αποκαλύψεις μιλούν για 200 εκατομμύρια χαπάκια που δόθηκαν στους Γερμανούς στρατιώτες, για να πολεμάνε καλύτερα, με λιγότερο φόβο, άγχος, και γενικώς να αντέχουν… Ένας απ αυτούς ήταν και ο Χάινριχ Μπελ όπως το παραδέχθηκε και ο ίδιος. Με αφορμή και αυτή την αποκάλυψη, εσείς τι πιστεύετε; Οι Ναζί και οι Γερμανοί γενικότερα κατά τη διάρκεια του πολέμου έκαναν εγκλήματα επειδή τους ανάγκασαν ή ήταν κάτι άλλο;

Ι.Ι.: Με τον Μπελ δεν ήμουν τόσο οικείος όσο με τον Γκρας. Δεν το συζητήσαμε αυτό το θέμα, αλλά από τα βιβλία του μπορεί να δει κανείς πόσο μετανιώνει και ντρέπεται στο όνομα του λαού του. Είναι χαρακτηριστικό για την πλειοψηφία των Γερμανών συγγραφέων, που άρχισαν να δημοσιεύουν μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ότι έχουν μιλήσει ανοιχτά για τα εγκλήματα που έγιναν στο όνομα της Γερμανίας. Για αυτό το λόγο η ευαισθητοποίηση και συνείδηση για τη φρίκη της εποχής του Χίτλερ έγινε αρκετά διαδεδομένη, ειδικά στις νέες γενιές. Στη Γερμανία είναι μια νομική υποχρέωση ότι οι μαθητές απ’ όλα τα σχολεία, τουλάχιστον μία φορά και όλοι μαζί πρέπει να επισκεφτούν κάποιο μνημείο αφιερωμένο σε ένα από τα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης. Είναι λίγοι οι Γερμανοί -περίπου 5 %- που αρνούνται τα εγκλήματα πολέμου των Ναζί, και αν αυτό γίνεται και δημόσια τιμωρείται ακόμη και με φυλάκιση. Μακάρι να ήταν έτσι και στις χώρες που δημιουργήθηκαν πάνω στα ερείπια της Γιουγκοσλαβίας…

Ως προς το ντόπινγκ, αυτό το πράγμα πάντα υπήρχε στην ιστορία. Και οι Ρωμαϊκές λεγεώνες έπιναν πολύ κρασί πριν τη μάχη. Και στα αρχαία χρόνια υπήρχαν επίσης μαζικές καταστροφές των άμαχων πολιτών. Για παράδειγμα, η Άννα Κομνηνή, η κόρη του Αλέξιου Α’, στο έργο της Αλεξιάδα σε 15 βιβλία, τον ενδέκατο αιώνα περιγράφει μαζικές δολοφονίες που σήμερα θα τις ονομάζαμε γενοκτονία. Εγώ δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί οι Γερμανοί στρατιώτες έκαναν μαζικές δολοφονίες, αλλά δυστυχώς αργότερα το κατάλαβα. Κατάλαβα ότι το Κακό είναι μέσα στον άνθρωπο και όχι σε κάποιο συγκεκριμένο λαό, όταν οι δικοί μου συμπατριώτες Σέρβοι, Κροάτες και Βόσνιοι, άρχισαν να αλληλοσκοτώνονται με τον ίδιο τρόπο.

M.K.: Πέρυσι, με αφορμή τα 60 χρόνια της ουγγρικής εξέγερσης, κυκλοφόρησε η νέα έκδοση του βιβλίου σας “Η Ουγγρική Επανάσταση του 1956″. Εσείς εκείνες τις ημέρες (23.10- 4.11. 1956) ήσασταν εκεί ως ανταποκριτής. Μ’ αυτό το βιβλίο ρίχνετε φως σ’ ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός, ειδικά όσον αφορά τους δύο πρωταγωνιστές: τον Ίμρε Νατζ, που η Δύση αργότερα τον εμφάνισε ως “αγωνιστή και ήρωα της δημοκρατίας”, και τον Γιάνος Κάνταρ, που για την Δύση πάλι ήταν ένας αντεπαναστάτης που πρόδωσε τη Δημοκρατία και τους Ούγγρους συντρόφους του, που αγωνίστηκαν για την δημοκρατία και την απελευθέρωση από την Σοβιετική Ένωση. Με το βιβλίο σας δείχνετε ότι τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι, και ρίχνετε φως σε πολλές ανακρίβειες. Στις 27 Ιουνίου του 1989 είχαν πλέον κοπεί συρματοπλέγματα μεταξύ της Αυστρίας και της Ουγγαρίας, τα οποία επί 45 χρόνια χώριζαν την Ανατολή από τη Δύση. Σήμερα η Αυστρία και η Ουγγαρία είναι κράτη μέλη της ΕΕ και δύο χώρες που υπερηφανεύονται για τη δημοκρατία τους. Ωστόσο την ίδια στιγμή είμαστε μάρτυρες της ξενοφοβικής πολιτικής στην Αυστρία, όπου παραλίγο στην εξουσία να έρθει η ακραία Δεξιά, ενώ στην Ουγγαρία κυβερνά ο Όρμπαν που υπερηφανεύεται για τα καινούργια συρματοπλέγματα που θα προκαλούν ηλεκτροσόκ σε όσους πλησιάσουν, γιατί δεν θέλει στο έδαφος του να δεχτεί ούτε ένα πρόσφυγα από τις μουσουλμανικές χώρες, παρόλο που πρόκειται για τους ανθρώπους που προσπαθούν να σώσουν τις ζωές τους και των παιδιών τους, φεύγοντας απ την κόλαση του πολέμου, όπως ακριβώς έκαναν και οι Ούγγροι πολίτες 60 χρόνια πριν. Ποιο είναι το δικό σας σχόλιο για μία τέτοια κατάσταση σήμερα στην Ευρώπη και τον κόσμο;

image
Με τον Γερμανό καγκελάριο Βίλυ Μπραντ και τον υπ. Εξωτερικών Χανς Ντίντριχ Γκένσερ

I.I.: Συμφωνώ με τις διαπιστώσεις σας. Στο να γράψω αυτό το μοναδικό μου ιστορικό-δημοσιογραφικό βιβλίο, βοήθησε πολύ το γεγονός ότι ήμουν εκεί κατά την διάρκεια των επαναστατικών γεγονότων αλλά έτυχε να είμαι εκεί και μερικούς μήνες νωρίτερα, έτσι ώστε δεν είχα μόνο τους συνομιλητές αλλά και φίλους κι απ’ τις δύο πλευρές των οδοφραγμάτων. Ίσως ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι είχα πρόσβαση στα αρχεία, αλλά και την ευκαιρία να μιλήσω με μερικούς από τους κορυφαίους εκπροσώπους τόσο των Αμερικάνικων όσο και των Σοβιετικών υπηρεσιών πληροφοριών και μάλιστα σε μεγάλη ιστορική απόσταση, οι οποίοι μιλούσαν δημόσια αλλά και μεταξύ μας ειδικά, αρκετά ειλικρινά. Είχα την ευκαιρία λοιπόν να μιλάω και με αρκετούς συμμετέχοντες στην εξέγερση αφού αφέθηκαν ελεύθεροι από τις σταλινικές φυλακές. Μια τεράστια βοήθεια στην έρευνα μου είχα από την ιστορικό Καταρίνα Κοβάτσεβιτς.

Έχω την αίσθηση ότι σήμερα όχι μόνο η Ουγγαρία αλλά η Δυτική Ευρώπη γενικότερα και η Βόρεια Αμερική, αποχαιρετούν το πολιτικό σύστημα που γεννήθηκε με την Γαλλική Επανάσταση, απομακρύνονται από τον κοινοβουλευτισμό. Η εμφάνιση των κοινωνικών δικτύων περιλαμβάνει τα προβλήματα και τις λύσεις τους. Κάθε πολίτης που ενδιαφέρεται και έχει χάσει την εμπιστοσύνη του στα παλιά πολιτικά κόμματα μπορεί μόνος του να κάνει την έρευνά του και να βγάζει συμπεράσματα. Σκέφτομαι πως οι Έλληνες το γνωρίζουν περισσότερο, επειδή το φαινόμενο Τσίπρας και ΣΥΡΙΖΑ είναι μία από τις πρώτες ενδείξεις αυτής της καινούργιας τάσης στον κόσμο. 

Θα μπορούσαμε να μιλάμε πολύ ώρα για αυτό. Μερικοί ονομάζουν τους σύγχρονους πολιτικούς λαϊκιστές. Ο λαϊκισμός μπορεί να πάει προς τα Δεξιά, όπως αποδεικνύεται από την επιλογή του Τραμπ για τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και προς τα Αριστερά, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας. Στη Γαλλία, με την πρώτη ματιά, υπάρχει η συνεχής άνοδος της Λεπεν στα Δεξιά, αλλά από την Αριστερά πολύ καλά της αντιστέκεται ο Εμάνουελ Μακρόν. Στην Ολλανδία απειλούσε σοβαρά τη δημοκρατία ο ακροδεξιός Γκέρτ Βίλντερς αλλά προς το παρόν δεν το κατάφερε. Όμως στη Γερμανία βλέπουμε μία καταπληκτική νέα ώθηση στη σοσιαλιστική πολιτική που δίνει ο Μάρτιν Σουλτς  ο οποίος απειλεί σοβαρά την Άνγκελα Μέρκελ, αν και ο Σουλτς, βλέπω, είναι ο μοναδικός σημαντικός πολιτικός στην Ευρώπη που δεν έχει τελειώσει ούτε το Λύκειο. Όλα αυτά είναι σημάδια της απονέκρωσης των καθιερωμένων κομμάτων και της γέννησης των καινούργιων συστημάτων και θα δούμε τι θα συμβεί μετά, αφού περάσουν οι πόνοι της γέννας.  Ωστόσο, αυτό είναι μόνο ένα μέρος του σύγχρονου κόσμου. Σχετικά με την ανάπτυξη στην Κίνα, στην Ινδία και στη Νότια Κορέα και ούτω καθεξής, θα πρέπει να κάνουμε μία άλλη συζήτηση γιατί αυτά είναι εντελώς διαφορετικά συστήματα.



image
Περπατώντας με τον Βίλυ Μπράντ

Μ.Κ.: Χρειάστηκαν 40 χρόνια για να ολοκληρωθεί η τριλογία των ιστορικών σας μυθιστορημάτων “Διοκλητιανός”, “Κωνσταντίνος” και “Ιουλιανός”, για τους τρεις Ρωμαίους αυτοκράτορες που κυβερνούσαν και τις δικές μας περιοχές. Όταν γράψατε το “ Διοκλητιανός” την δεκαετία του 1970 ξέρατε ότι θα κάνετε την τριλογία που θα τέλειωνε με τον Ιουλιανό τον Αποστάτη;  Ποια θα ήταν η τύχη του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αν ο Ιουλιανός δεν είχε δολοφονηθεί 32 χρονών και κατάφερνε να γυρίσει την ανθρωπότητα πίσω στον δωδεκαθεϊσμό; 


Ι.Ι.: Όταν άρχισα την έρευνά μου για να γράψω το μυθιστόρημα για τον Διοκλητιανό ακόμα δεν ήξερα προς ποια κατεύθυνση θα αναπτύξω τον μυθιστορηματικό χαρακτήρα αυτού του τόσο σημαντικού ιστορικού προσώπου, αλλά κατά τη διάρκεια της συγγραφής κατάλαβα ότι απλά πρέπει να συνεχίσω την ιστορία με τον Κωνσταντίνο, ο οποίος εμφανίζεται με ένα σημαντικό τρόπο σε σχέση με τον Διοκλητιανό. Είχα ένα προαίσθημα ότι πρέπει να γράψω μια τριλογία, αλλά για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν ήξερα ποιος θα είναι ο τρίτος.

Σε σχέση με τον Ιουλιανό ανησυχούσα λίγο γιατί ο Merezhkovsky (Dmitri Sergejewitsch Mereschkowski) έγραψε για αυτόν ένα πολύ σημαντικό μυθιστόρημα, παρουσιάζοντάς όμως τον Ιουλιανό ως έναν 100%  αρνητικό χαρακτήρα. Για μένα όμως αυτός ήταν μια πολύ θετική προσωπικότητα. Κατά  τη διάρκεια της δουλειάς πάνω στο βιβλίο κατάλαβα ότι ο Ιουλιανός, σε αντίθεση με τους προηγούμενους δύο, ήταν ένας διανοούμενος, ο οποίος σε νεαρή ηλικία ήθελε να γίνει Χριστιανός ιερέας, αλλά στη συνέχεια σπούδασε φιλοσοφία στην Αθήνα και σε αυτή τη φάση πήρε μια κριτική στάση προς τον Χριστιανισμό ως την μεγαλύτερη θρησκεία και αγκάλιασε μια άλλη κοσμοθέαση που την ονόμασε Ελληνισμός.

Με βάση την ελληνική μυθολογία (κατά τη γνώμη μου οι καλύτερες μελέτες είναι εκείνες του Robert Graves), και την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, οι θεοί είναι πάνω από δώδεκα, μαζί με τους θεούς άλλων λαών, ημίθεους και τους ήρωες υπάρχουν τουλάχιστον εκατό. Τι θα συνέβαινε αν ο Ιουλιανός δεν πήγαινε, χωρίς κανένα λόγο, να κατακτήσει την Περσία όπου και πέθανε; Θα κατάφερνε να γυρίσει στον Ελληνισμό; Δεν έχω ιδέα, αλλά αν ήμουν νεότερος αυτή την ερώτησή σας, θα την έπαιρνα ως πρόκληση να γράψω ένα μυθιστόρημα για το πως ήταν ο κόσμος την ώρα που ο Ιουλιανός Αποστάτης γιορτάζει τα 85 γενέθλιά του…

Η Μίλιτσα Κοσάνοβιτς ([email protected]) είναι αρθρογράφος του Σέρβικου περιοδικού Vreme και συγγραφέας. Το τελευταίο της βιβλίο, που έγραψε μαζί με τον Γιώργο Στάμκο, έχει τίτλο “Άγνωστη Σερβία”.

Διαβάστε επίσης: Ο διερμηνέας του Τίτο στο Tvxs: Εάν δεν έπεφτε το Τείχος

Διαβάστε επίσης: Ο Τίτο μέσα από τα μάτια του διερμηνέα του