Η εντυπωσιακή σύλληψη τριών ουκρανικών πλοίων, με τα πληρώματά τους, από το ρωσικό πολεμικό ναυτικό, στο στενό του Κερτς, που ενώνει την Αζοφική με τη Μαύρη Θάλασσα, στις 25 του περασμένου Νοεμβρίου ήταν το πλέον εμβληματικό συμβάν εκ μέρους της Μόσχας, για το ποιος είναι το «αφεντικό» στην περιοχή.

Τα ουκρανικά πλοία απέπλευσαν από την Οδησσό με κατεύθυνση τα ουκρανικά παράλια της Αζοφικής, αλλά, σύμφωνα με τη ρωσική εκδοχή, καταστρατήγησαν τους κανόνες διέλευσης και αγνόησαν τις προειδοποιήσεις των ρωσικών πολεμικών πλοίων.

Η ένταση στην περιοχή αυξήθηκε κατακόρυφα από τον Μάρτιο του 2014, οπότε η Κριμαία πέρασε στον έλεγχο της Ρωσίας. Η Δύση αναφέρεται σε αυτή την κίνηση ως «προσάρτηση», ενώ η Μόσχα – όπως και η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της χερσονήσου για να είμαστε δίκαιοι – την εκλαμβάνει ως «επανένωση».

Όπως και να ‘χει, έκτοτε, τόσο η Μαύρη Θάλασσα, όσο και ειδικά η Αζοφική, αποτελούν ένα ακόμη σημείο τριβής μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης. Διότι το ζήτημα ξεπερνά τις ρωσο-ουκρανικές σχέσεις. Η Ρωσία επεκτείνει τον έλεγχο στη Μαύρη Θάλασσα και η ένωση της Κριμαίας στην Ρωσική Ομοσπονδία αποτέλεσε εξαιρετικά οδυνηρή εξέλιξη για το ΝΑΤΟ, αφού η χερσόνησος ήταν ανέκαθεν και εξακολουθεί να αποτελεί, το πλέον στρατηγικό σημείο της περιοχής. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η Τουρκία ελέγχει τον Βόσπορο και τα Δαρδανέλια και με το ότι η Άγκυρα έχει «ψυχράνει» τις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον, ενώ αντίθετα τις έχει αναθερμάνει με την Μόσχα, οι δυτικές δυνάμεις στην Μαύρη Θάλασσα τελούν πλέον υπό ασφυκτικό έλεγχο και πίεση και από τις δύο πλευρές των ακτών.

Η ρωσική «πόρτα»

Το επεισόδιο του Νοεμβρίου λοιπόν ήταν το τελευταίο και πιο σοβαρό σε μια σειρά παρεκτροπών και ξαφνικών ελέγχων της ναυσιπλοΐας και από τις δύο πλευρές της Αζοφικής Θάλασσας από τις αρχές του 2018. Σύμφωνα με την συνθήκη του 2003, η Αζοφική είναι μια θάλασσα υπό ρωσο-ουκρανική συγκυριαρχία και ο εμπορικός και πολεμικός στόλος των δύο χωρών έχουν πλήρη ελευθερία διέλευσης από το Στενό του Κερτς. Αλλά με την επαναφορά της Κριμαίας στην κυριαρχία της, η Ρωσία απέκτησε τον de facto έλεγχο της πρόσβασης στην Αζοφική Θάλασσα, καθώς ελέγχει τώρα και τις δύο όχθες του Στενού του Κερτς (βλ. χάρτη). Σε συνδυασμό με τη στρατιωτική υπεροχή της Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας, η Αζοφική Θάλασσα έχει ουσιαστικά καταστεί «ρωσική λίμνη».

Τον περασμένο Μάιο, η Μόσχα εγκαινίασε μια γέφυρα που συνδέει την Κριμαία με την ηπειρωτική Ρωσία, η οποία κόστισε περίπου 4 δισεκατομμύρια δολάρια και ενίσχυσε τον έλεγχο της Ρωσίας στο Στενό του Κερτς. Η γέφυρα – ένα μεγάλης κλίμακας τεχνικό έργο αφού συνδέει οδικά, σιδηροδρομικά και ενεργειακά την Κριμαία με την ηπειρωτική Ρωσία – ήταν ένα αναγκαίο βήμα για την πλήρη αυτονόμηση της Κριμαίας από το Κίεβο.

Μέχρι την κατασκευή της, η κυβέρνηση του Ουκρανού προέδρου Ποροσένκο απειλούσε – και σε ορισμένες περιπτώσεις είχε κάνει και πράξη – ενεργειακό, ακόμη και εμπορικό αποκλεισμό της χερσονήσου, την οποία εξακολουθεί να θεωρεί «μέρος» της Ουκρανίας, ως μοχλό πίεσης. Μετά την κατασκευή της, ακραίες φωνές στο Κίεβο, όπως αυτή του βουλευτή του εθνικιστικού – με σαφείς φιλοναζιστικές τάσεις – κόμματος «Σβόμποντα», Ιγκορ Μοσιιτσούκ, πρότειναν… την ανατίναξή της. Όλα αυτά συνετέλεσαν στο να προχωρήσει η Μόσχα στην επιβολή, μονομερώς, κανόνων διέλευσης, ώστε να προστατεύσει τη γέφυρα κατά τη διάρκεια της κατασκευής της, αλλά και για την ασφάλειά της μετά.

Επαναβεβαιώνοντας την κυριαρχία

Η κρίση, λοιπόν, τον περασμένο Νοέμβριο συνέβη, επειδή η Ουκρανία προσπάθησε να αμφισβητήσει αυτούς τους κανόνες διέλευσης της Ρωσίας. Το γεγονός ότι επρόκειτο για συνειδητή πρόκληση εκ μέρους του Κιέβου προκύπτει από το ότι, όπως αναφέρει η «Le Monde diplomatique», η Ουκρανία θα μπορούσε, αν ήθελε, να μετακινήσει αυτά τα μικρά πλοία δια ξηράς, από την Οδησσό, στην ουκρανική ακτογραμμή της Αζοφικής, όπως, άλλωστε, είχε κάνει με δύο περιπολικά σκάφη τον περασμένο Σεπτέμβριο. Επιπλέον, τον ίδιο μήνα, δύο ουκρανικά πλοία που ανήκαν στο πολεμικό ναυτικό – ένα ρυμουλκό και ένα σκάφος έρευνας και διάσωσης – είχαν περάσει από το Στενό του Κερτς χωρίς πρόβλημα, αφού πρώτα σηματοδότησαν τις προθέσεις τους και υπό στενή ρωσική παρακολούθηση. Συνεπώς, αναφέρει η «Le Monde diplomatique», όταν η Ουκρανία αποφάσισε τον Νοέμβριο ότι τα πλοία της δεν πρέπει να περιμένουν στη μακρά ουρά για να εισέλθουν στο στενό, όπως θεωρεί πως έχει δικαίωμα σύμφωνα με τη συνθήκη του 2003, πρέπει να είχε συνειδητοποιήσει ότι η Ρωσία θα στρεφόταν σε επίδειξη δύναμης. Το άρθρο προσθέτει, ότι αυτή η απόφαση βασιζόταν και στην ουκρανική ελπίδα για στρατιωτική υποστήριξη από την ευρωατλαντική συμμαχία, στην οποία επιδιώκει να γίνει μέλος, χωρίς επιτυχία μέχρι στιγμής.

Στα τέλη Σεπτεμβρίου οι ΗΠΑ πούλησαν στην Ουκρανία έναντι 10 εκατομμυρίων δολαρίων, δύο μικρά περιπολικά σκάφη που κατασκευάστηκαν για την ακτοφυλακή των ΗΠΑ τη δεκαετία του ’80. Η πώληση πρέπει να θεωρηθεί ως πολιτική χειρονομία παρά ως ενίσχυση του πολεμικού ναυτικού της Ουκρανίας, αφού τα σκάφη είχαν παροπλιστεί και απογυμνωθεί από τα ηλεκτρονικά συστήματά τους και δεδομένης της ηλικίας τους ήταν εύκολοι στόχοι για τις παράκτιες συστοιχίες πυραύλων και τις πολεμικές ναυτικές δυνάμεις της Ρωσίας.

Συνεπώς, εκτιμά η «Le Monde diplomatique», η κίνηση του Κιέβου τον Νοέμβριο να προχωρήσει σε μια απόπειρα περάσματος πλοίων της από το Κερτς αγνοώντας επιδεικτικά τη ρωσική κυριαρχία, εκκινούνταν από εκλογικές «ανησυχίες». Οι Ουκρανοί αναμένεται να εκλέξουν το νέο πρόεδρό τους τον ερχόμενο Μάρτιο – Απρίλιο και ο Πέτρο Ποροσένκο δεν πρέπει να είναι ευχαριστημένος με την δημοφιλία του. Πριν το επεισόδιο του Νοεμβρίο, οι δημοσκοπήσεις τον έφερναν τέταρτο και καταϊδρωμένο, με περίπου 10%, πολύ πιο πίσω από την «παλιά» πολιτική «καραβάνα», Γιούλια Τιμοσένκο.

Στις 28 Νοεμβρίου, αμέσως μετά την σύλληψη των ουκρανικών πληρωμάτων, ο Ποροσένκο κήρυξε «αυξημένη στρατιωτική ετοιμότητα». Πολιτικοί αναλυτές και στη Μόσχα και στο Κίεβο υποψιάζονται ότι ο στόχος του ήταν να καθυστερήσει τις εκλογές και έτσι να αυξήσει τις πιθανότητες να φτάσει στον δεύτερο γύρο. Αλλά αντί για 60 ημέρες και σε ολόκληρη την επικράτεια της Ουκρανίας, όπως ζητούσε,  εξασφάλισε την κοινοβουλευτική έγκριση της κατάστασης «αυξημένης στρατιωτικής ετοιμότητας», μόνο για 30 ημέρες  και μόνο σε 10 περιοχές στα ανατολικά. Μάλιστα, αναγκάστηκε, βλέποντας το «κλίμα», να αναθεωρήσει προ τα κάτω την πρότασή του πριν την καταθέσει στη Βουλή, για να μην μετατρέψει την έτσι κι αλλιώς φανερή ήττα του, σε πανωλεθρία.

Αυτή η εξέλιξη δεν φαίνεται να καθυστερεί τις εκλογές, αλλά ο Ποροσένκο ελπίζει να του προσδώσει την εικόνα ενός «πολεμικού ηγέτη», με στόχο να φρενάρει την πτώση της δημοτικότητάς του.

Για τη Ρωσία, από την άλλη, το περιστατικό του Νοεμβρίου ήταν ένα τεκμήριο επαναβεβαίωσης της κυριαρχίας της στην Κριμαία και στο Στενό του Κερτς, υπενθυμίζοντας στην Ουκρανία ότι είναι άσκοπο να προσπαθεί να αμφισβητήσει τους κανόνες διέλευσης.

Αυτή η de facto επιβεβαίωση είναι εξαιρετικά σημαντική για το Κρεμλίνο, διότι στις 27 Μαρτίου 2014, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε ψήφισμα για την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας (με 100 ψήφους υπέρ, 11 κατά και 58 αποχές) κηρύσσοντας άκυρο το δημοψήφισμα για την ένωση της Κριμαίας στη Ρωσία που πραγματοποιήθηκε στις 16 Μαρτίου 2014, με το «φαραωνικό» 96,77% των ψηφισάντων να λένε «ΝΑΙ» στην Μόσχα.

Η ρωσική κυριαρχία στην Κριμαία επιφέρει, εκτός της γεωπολιτική και οικονομική ζημιά στο Κίεβο. Η ασφυκτική διέλευση προς τα ουκρανικά λιμάνια της Αζοφικής από τις αρχές του 2018, είχαν σαν αποτέλεσμα την απώλεια από 20 έως και 40 εκατομμύρια δολάρια έσοδα για την Μαριούπολη και το Μπερντιάνσκ, σε μια χώρα που μαστίζεται από βαθιά οικονομική κρίση και ο πληθυσμός της βυθίζεται στην ανέχεια.  Η κυκλοφορία εμπορευμάτων μέσω των δύο λιμανιών μειώθηκε κατά 27% και 47% μεταξύ 2015 και 2017.

Αλλά, όπως σημειώνει η «Le Monde diplomatique» η ρωσική παρέμβαση δεν είναι ο μόνος παράγοντας της οικονομικής πτώσης. Ο αποκλεισμός του Ντονμπάς (σσ: έτσι  ονομάζεται η ανατολική Ουκρανία, ο ρωσόφωνος πληθυσμός της οποίας έχει κηρύξει την αυτονομία του από την ‘Ανοιξη του 2014) από το Κίεβο απέκλεισε και τα ουκρανικά λιμάνια της Αζοφικής από την ενδοχώρα τους, ανεβάζοντας το κόστος μεταφοράς των εμπορευμάτων. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί και κατακόρυφη πτώση κατά 40% του ΑΕΠ της Ουκρανίας από το 2013.

Ταυτόχρονα, με τη διατήρηση της πίεσης στην ουκρανική ναυτιλία, η Ρωσία κέρδισε ένα μοχλό πίεσης που θα της επέτρεπε να αναγκάσει το Κίεβο και σε άλλες υποχωρήσεις, όπως, π.χ. η αποκατάσταση της προμήθειας πόσιμου νερού στην Κριμαία, που το Κίεβο έκοψε μετά την ένωση της χερσονήσου με την Ρωσία.

Ο ρωσικός υδάτινος διάδρομος

Στην ανάλυση της Le Monde diplomatique σημειώνεται, ότι το επεισόδιο του Νοεμβρίου αποτελεί ένδειξη της αύξησης της στρατιωτικής παρουσίας της Ρωσίας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας από την προσάρτηση της Κριμαίας και μετά. Το Στενό του Κερτς και η Αζοφική Θάλασσα αποτελούν μέρος ενός στρατηγικού διαδρόμου που συνδέει την Κασπία Θάλασσα με τη Μαύρη Θάλασσα μέσω του καναλιού που συνδέει τα μεγάλα ρωσικά ποτάμια του Βόλγα και του Ντον. Αυτός ο υδάτινος διάδρομος χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο από μικρά ρωσικά πολεμικά πλοία με βάση την Κασπία, μερικά από τα οποία κινούνται τώρα στην ανατολική Μεσόγειο, όπου κυριαρχεί ο έκτος στόλος των Ηνωμένων Πολιτειών, η αιχμή των νατοϊκών δυνάμεων στην περιοχή.

Από την προσάρτησή της, η Κριμαία επέστρεψε στον παραδοσιακό της ρόλο ως προκεχωρημένη βάση στα νότια σύνορα της Ρωσίας. Η Ρωσία την έχει ενισχύσει με σύγχρονα οπλικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων S-400, των παράκτιων πυραυλικών συστημάτων Bastion, καθώς και ηλεκτρονικών συστημάτων πολέμου. Ο συνδυασμός αυτών των όπλων, ικανός να αναχαιτίσει και βαλλιστικούς πυραύλους,  δημιούργησε στη Μαύρη Θάλασσα μια περιοχή αρκετών εκατοντάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων όπου η ικανότητα των δυνάμεων του ΝΑΤΟ να επιχειρεί είναι περιορισμένη, γεγονός που ανησυχεί τα δυτικά στρατιωτικά επιτελεία. Η ανάπτυξη νέων φρεγατών, κορβετών και υποβρυχίων από την Ρωσία, ικανών να εκτοξεύσουν πυραύλους Kalibr (όπως αυτοί που χρησιμοποιούνται εναντίον των τζιχαντιστών στη Συρία), της προσφέρουν τα μέσα για να προκαλέσει ζημιά σε οποιονδήποτε αντίπαλο θα θελήσει να αμφισβητήσει τα συμφέροντά της.

Η ναυτική ισχύς της Ρωσίας γίνεται ακόμη μεγαλύτερη και με έμμεσο τρόπο. Η δράση του πολεμικού ναυτικού χωρών εκτός της Μαύρης Θάλασσας περιορίζεται από τη Συνθήκη του Μοντρέ του 1936, η οποία δίνει στην Τουρκία τον έλεγχο των στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Επιτρέπει τη διέλευση πολεμικών πλοίων των παρευξείνιων χωρών με ειδοποίηση μιας εβδομάδας και υπό κάποιους όρους εκτοπίσματος, μεγέθους, οπλισμού. Περιορίζει σημαντικά το πέρασμα των πολεμικών πλοίων που δεν ανήκουν σε κράτη της Μαύρης Θάλασσας (προειδοποίηση διέλευσης, όριο εκτοπίσματος πλοίων, περιορισμός οπλισμού, μη διέλευση αεροπλανοφόρων κλπ).

Κατά τη διάρκεια της τσαρικής και σοβιετικής εποχής, ο έλεγχος της Τουρκίας στα στενά και η δυτική υποστήριξη στην Άγκυρα επέτρεψε να περιοριστεί ο ρωσικός επεκτατισμός προς τη Μεσόγειο. Σήμερα η Συνθήκη του Μοντρέ λειτουργεί αντίστροφα:  Εμποδίζει την αμερικανική θαλασσοκρατία να αντιμετωπίσει την αύξηση της ρωσικής ναυτικής δύναμης στη Μαύρη Θάλασσα.

Ο ρόλος της Τουρκίας

Σύμφωνα με την ανάλυση, η απαίτηση του Ποροσένκο, μετά το συμβάν του Νοεμβρίου, να μην επιτρέπεται η διέλευση ρωσικών πλοίων από τα Δαρδανέλια και τον Βόσπορο αποτελεί ένδειξη «σύγχυσης» του Κιέβου. Διότι η Τουρκία έχει καταστήσει σαφές, ότι τηρεί κατά γράμμα τη Συνθήκη, ανεξάρτητα από τις αλλαγές στη γεωπολιτική σκακιέρα. Οπως, λοιπόν, παλαιότερα δεν άλλαξε τη στάση της έναντι της ΕΣΣΔ, ως προς τα στενά, έτσι και τώρα δεν την αλλάζει έναντι της Ρωσίας, άσχετα αν αυτό συμφέρει πλέον το Κρεμλίνο. Αλλωστε, αυτή η κατάσταση συμφέρει και την ‘Αγκυρα. Τόσο η Άγκυρα όσο και η Μόσχα συνειδητοποιούν ότι οποιαδήποτε προσβολή της Συνθήκης θα άνοιγε το δρόμο σε δυνάμεις εκτός της Μαύρης Θάλασσας να μπλέξουν στα «πόδια» τους. Αυτό θα έθετε σε κίνδυνο τις ρυθμίσεις που έχουν καταστήσει τη Μαύρη Θάλασσα ρωσοτουρκική «γειτονιά» ασφάλειας στη μετασοβιετική εποχή. Η Τουρκία, σύμφωνα με την ανάλυση, φροντίζει πάντα ώστε η Μαύρη Θάλασσα να μην καταστεί μια ζώνη συγκρούσεων μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ διατηρώντας μια ισορροπία μεταξύ της διπλής ιδιότητάς της ως μέλους του ΝΑΤΟ και ως γείτονα της Ρωσίας. Η προσχώρηση της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στο ΝΑΤΟ το 2004 δεν άλλαξε θεμελιωδώς αυτή τη προσέγγιση της Τουρκίας, δεδομένου ότι η ναυτική τους δύναμη είναι περιορισμένη.

Η Τουρκία βρίσκεται στη διασταύρωση τριών «φυσαλίδων» ρωσικής κυριαρχίας που μοιάζουν απρόσβλητες από το ΝΑΤΟ: Μία στην Κριμαία από το 2014, η άλλη στον Καύκασο, με στρατιωτικές βάσεις στην Αρμενία και η τρίτη στην παράκτια ζώνη της Συρίας όπου αναπτύχθηκαν ρωσικά αμυντικά συστήματα από το 2015. Η Τουρκία ανησυχεί, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει αναλάβει δράση που θα μπορούσε να διακινδυνεύσει τη «γειτονιά» ασφάλειας με την Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα. Η ισχυρή σχέση της με τη Ρωσία στον τομέα της ενέργειας, ενισχύθηκε από τον αγωγό φυσικού αερίου Turkish Stream – το υπεράκτιο τμήμα ολοκληρώθηκε τον περασμένο Νοέμβριο – και την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού σταθμού της Τουρκίας, στο Ακογιού, από την Rosatom.

Το κύριο πλεονέκτημα της εταιρικής σχέσης Ρωσίας – Τουρκίας είναι η ικανότητά τους να επικεντρώνονται σε κοινές δράσεις, αντί να επιδιώκουν μάταια κοινούς στρατηγικούς στόχους. Είναι γεωπολιτικοί ανταγωνιστές που συνεργάζονται σε περιορισμένη και επιλεκτική βάση στη Μαύρη Θάλασσα, στον Καύκασο και στη Μέση Ανατολή. Η πλατφόρμα της Αστάνα για τις ειρηνευτικές συνομιλίες στη συριακή κρίση είναι ένα παράδειγμα. Η ναυτική δύναμη Black Sea For, στην οποία συμμετέχουν όλες οι παράκτιες χώρες της Μαύρης Θάλασσας, είναι μια άλλη. Δημιουργήθηκε το 2001 ως ρωσοτουρκική πρωτοβουλία αντιμετώπισης του νατοϊκού σχέδιου Active Endeavour, που ξεκίνησε ως «απάντηση» στην 11η Σεπτεμβρίου και σύμφωνα με το οποίο, η Ρουμανία και η Βουλγαρία θα «άνοιγαν» τον Βόσπορο.

Αυτή η ρωσο-τουρκική εταιρική σχέση είναι πιθανό να συνεχιστεί, δεδομένου του ανταγωνισμού μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Ερντογάν το καλοκαίρι του 2016 και την αμερικανική στρατιωτική συνεργασία με τους Κούρδους στη Συρία.

Οι επιλογές του ΝΑΤΟ

Απέναντι σε αυτή την κατάσταση, οι επιλογές αντίδρασης του ΝΑΤΟ στην Αζοφική και στο Στενό του Κερτς δεν είναι και πολλές. Θα μπορούσε να δημιουργήσει μια μόνιμη αποστολή «αστυνόμευσης» όπως έχει κάνει στη Βαλτική. Μπορεί να δημιουργήσει το δικό του στόλο. Για να αντισταθμίσει την αδυναμία του πολεμικού ναυτικού της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας, θα μπορούσε προσωρινά να βάλει τις σημαίες τους σε πλοία χωρών εκτός της Μαύρης Θάλασσας, ώστε να παρακάμψει τη Συνθήκη του Μοντρέ. Ωστόσο, στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ το 2016 το σχέδιο αυτό απορρίφθηκε αφού η Βουλγαρία εξέφρασε έντονες επιφυλάξεις, πως μια τέτοια πρωτοβουλία θα μπορούσε επίσης να ανταγωνιστεί και την Τουρκία, η οποία μάλλον – ουσιαστικά, σίγουρα – θα την εκλάμβανε ως αντίθετη με το «πνεύμα» της Συνθήκης του Μοντρέ.

Η μόνη άλλη επιλογή του ΝΑΤΟ είναι να ενισχύσει κι άλλο τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αλλά εδώ τα συμφέροντα των ΗΠΑ και της Ευρώπης αποκλίνουν. Τον περασμένο Δεκέμβριο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε μη δεσμευτικό ψήφισμα και δεν επέβαλε περαιτέρω κυρώσεις. Η απόκλιση διευρύνθηκε με την αντίθεσή των ΗΠΑ στο αγωγό Nord Stream 2, αντίθεση που κλιμακώθηκε από το περιστατικό στο Στενό του Κερτς. Ο αγωγός θα μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη μέσω της Βαλτικής, παρακάμπτοντας την Ουκρανία, και η κατασκευή έχει ήδη αρχίσει. Το ψήφισμα της Βουλής των Αντιπροσώπων των Ηνωμένων Πολιτειών εναντίον του αγωγού, που υιοθετήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου, είναι της άποψης ότι η Ευρώπη είναι υπερβολικά εξαρτημένη από τη Ρωσία και προβαίνει σε αυστηρότερες κυρώσεις κατά των ρωσικών «μεγαθηρίων» πετρελαίου και φυσικού αερίου. ‘Ομως, η κυβέρνηση Τραμπ έκανε λόγο και για κυρώσεις κατά των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων που εμπλέκονται στο σχέδιο. Πόσο έτοιμες είναι αυτές οι επιχειρήσεις να αρνηθούν δυσθεώρατα προσδοκώμενα κέρδη, μόνο και μόνο επειδή οι Ουκρανοί καπετάνιοι δεν μπορούν να περιμένουν στην «ουρά» για να περάσουν στην Αζοφική; Ρητορικό το ερώτημα…