Ο εορτασμός της επετείου των 40 χρόνων από τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές στην μετά Φράνκο εποχή στην Ισπανία, παρά τον ιστορικό χαρακτηρισμό της για πρώτη φορά ως «δικτατορίας» από τον βασιλέα Φίλιππο ΣΤ’, επισκιάσθηκε εν μέρει από την τιμητική διάκριση που ο εστεμμένος παρέδωσε σε παλαιό υπουργό του αυταρχικού καθεστώτος, που θεωρείται μάλιστα και ηθικός αυτουργός για την επονομαζόμενη «σφαγή της Βιτόρια», το 1976, όπου είχαν χάσει τη ζωή τους πέντε απεργοί εργάτες.

Ο Ροδόλφο Μαρτίν Βίλια ασκούσε καθήκοντα υπουργού Συνδικαλιστικών Υποθέσεων, όταν στις 3 Μαρτίου 1976 η αστυνομία κατέστειλε βίαια τη συγκέντρωση των απεργών, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους πέντε άνθρωποι και να τραυματισθούν άλλοι 150, πολλοί εξ αυτών από σφαίρες. Μολονότι κανείς δεν είχε αναλάβει την ευθύνη για τη σφαγή, για τους απεργούς και τις οικογένειες των θυμάτων οι ηθικοί αυτουργοί είχαν ονοματεπώνυμο: Χεσούς Κιντάνα Σαραθίμπαρ, επικεφαλής της αστυνομίας και Ροδόλφο Μαρτίν Βίλια, υπουργός Συνδικαλιστικών Υποθέσεων του Φράνκο.

Το 2008 μία επιτροπή του Βασκικού Κοινοβουλίου είχε καταλήξει ότι υπεύθυνοι σε διαφορετικό βαθμό για τα πεπραγμένα εκείνης της ημέρας ήσαν οι τότε υπουργοί του φρανκικού καθεστώτος Μανουέλ Φράγα Ιριμπάρνε (Διακυβέρνησης), Ροδόλφο Μαρτίν Βίλια (Συνδικαλιστικών Υποθέσεων) και Αλόνσο Οσόριο (Προεδρίας). Ωστόσο, το πόρισμα δεν στάλθηκε στη Δικαιοσύνη, ενώ η υπόθεση ουδέποτε έφθασε στα δικαστήρια.

Οι κατηγορίες για ηθική αυτουργία δεν εμπόδισαν ωστόσο στο παραμικρό την μετέπειτα σταδιοδρομία του Μαρτίν Βίλια και στην εποχή της εθνικής συμφιλίωσης. Κανένας δεν του ζήτησε εξηγήσεις, ούτε και τον κατηγόρησε διότι είχε απονείμει μετάλλιο στον Αντόνιο Γκονθάλεθ Πατσέκο, τον πλέον διαβόητο βασανιστή της ύστερης περιόδου του φρανκισμού. Ο Μαρτίν Βιλιάρ αποκαταστάθηκε επαγγελματικά ως πρόεδρος της μεγάλης επιχείρησης ενέργειας Endesa, της Sogecable (καλώδια), ενώ είχε αναλάβει με κυβερνητική διαταγή την ευθύνη για τις έρευνες για το ναυάγιο του Prestige. Το επιστέγασμα ήταν η απονομή μεταλλίου για τις υπηρεσίες του από τα χέρια του μονάρχη.

Ωστόσο, στο εξωτερικό τα πράγματα για τον Μαρτίν Βίλια υπήρξαν διαφορετικά, καθώς η εισαγγελία της Αργεντινής είχε εκδώσει ένταλμα κράτησης και έκδοσης για τους Μαρτίν Βίλια και Κιντάνα ώστε να λογοδοτήσουν για εκείνα τα επεισόδια, επί τη βάσει ότι «δύνανται να θεωρηθούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και ως εκ τούτου δεν παραγράφονται».

Ο Μαρτίν Βίλια είχε δηλώσει τότε πρόθυμος, «λόγω αρχών», να καταθέσει «κατά τρόπο πρόσφορο και ασφαλή για τον ίδιο».
Η τιμητική διάκριση στον Μαρτίν Βίλια για τον «ρόλο που διεδραμάτισε στην μετάβαση» προς τη δημοκρατία, εξόργισε τα θύματα και τους συγγενείς των γεγονότων της Βιτόρια, όπως και άλλων παρόμοιων κατασταλτικών επιχειρήσεων και διώξεων, που επί 40 χρόνια αξιώνουν από τις δημοκρατικές κυβερνήσεις «αλήθεια, δικαίωση και τιμωρία των υπευθύνων».

Δικαιοσύνη ζητούν τα θύματα του Φράνκο

Την ίδια ώρα υποβλήθηκε για πρώτη φορά αγωγή εναντίον ενός αδίστακτου ανακριτή του καθεστώτος. Πολλά θύματα απαιτούν τώρα να αποδοθεί δικαιοσύνη.

Το καλοκαίρι του 1973 πιάσανε τον Λουίς Σουαρέθ-Καρένο. Για τρεις μέρες τον βασάνιζε ο Αντώνιο Γκονθάλες-Πατσέκο, ένας αδίστακτος ανακριτής της δικτατορίας του Φράνκο, γνωστός με το ψευδώνυμο Billy the Kind. Τώρα, μετά από τόσα χρόνια, ο Σουαρέθ-Καρένο κατέθεσε την πρώτη αγωγή εναντίον του Γκονθάλες-Πατσέκο και εναντίον δύο άλλων βασανιστών στο δικαστήριο. «Αυτό είναι ένα μικρό γεγονός αλλά σημαίνει τόσα πολλά, γιατί εμείς στεκόμαστε ενάντια στο σημερινό καθεστώς, το οποίο μας συνιστά απλά να ξεχάσουμε τα εγκλήματα του φρανκισμού. Εδώ πρόκειται για κάτι παραπάνω από την ίδια τη δικαιοσύνη. Προσπαθούμε να εξαλείψουμε το έλλειμμα της δημοκρατίας που υπάρχει. Σήμερα η χώρα μας αρχίζει να ξανακερδίζει την χαμένη της αξιοπρέπεια», επισημαίνει ο Σουαρέθ-Καρένο.

Ρουτίνα τα βασανιστήρια

Ο Καρένο διηγείται στη Deutche Welle τις εμπειρίες του από το κρατητήριο, λέγοντας «για τρεις μέρες ήμουν κρατούμενος και με χτυπούσαν. Δεν με άφηναν να κοιμηθώ. Με έπαιρναν συνέχεια από το κελί και με τραβούσαν πάνω-κάτω στα γραφεία και μετά πάλι πίσω για να με αποτελειώσουν. Έχανα τον προσανατολισμό μου από το ξύλο. Ήταν καλοκαίρι και με ανάγκαζαν να φοράω χειμωνιάτικα ρούχα και δεν μου έδιναν νερό. Μετά με χτυπούσαν ξανά και μετά έπρεπε να ανεβώ και να κατέβω πάλι. Όλα αυτά για τρεις μέρες». Τα βασανιστήρια όμως δεν ήταν μόνο σωματικά. «Προσπαθούσαν να μας εξαντλήσουν τελείως, ψάχνοντας τα αδύνατα σημεία μας», αναφέρει ο Καρένο. Όταν συνέλαβαν τη γυναίκα του τελικά κάμφθηκε. Ο μοναδικός τρόπος για να βγει από το κελί ήταν να υπογράψει την ομολογία του.

Η Γιατσίντο Λάρα, η δικηγόρος του Καρένο αναφέρει στη Deutche Welle «το γεγονός ότι ο Αντόνιο Γκονζάλες βασάνιζε τους πολιτικούς αντιφρονούντες έχει αναγνωριστεί. Κανείς δεν το αμφισβητεί. Παλαιότερα όμως το ισπανικό κράτος έθεσε υπό αμφισβήτηση το νομικό πλαίσιο βάσει του οποίου θα μπορούσαν να διωχθούν οι βασανιστές και διέκοψε τις προσπάθειες να δικαστούν οι δράστες».

Αμνηστία και ατιμωρησία

Στην Ισπανία γιορτάστηκε πρόσφατα η 40ή επέτειος αποκατάστασης της δημοκρατίας. Οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές διεξήχθησαν το 1977 μετά το τέλος της εποχής του Φράνκο. Για τον Καρένο και τη δικηγόρο του ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν οι δομές του παλιού καθεστώτος, οι οποίες και ευθύνονται για το «ενεργό πολιτικό μποϊκοτάζ» όλων των προσπαθειών που γίνονται για να εξεταστούν δικαστικά τα όσα συνέβησαν την εποχή του Φράνκο.
Μέχρι τώρα τα δικαστήρια της Ισπανίας δεν έχουν διερευνήσει τα εγκλήματα για τα οποία κατηγορείται η δικτατορία του Φράνκο. Ο δικαστής Μπαλτάσαρ Γκαρθόν το 2008 ξεκίνησε μία δίκη, η οποία όμως συνάντησε την σθεναρή αντίσταση των συντηρητικών συναδέλφων του. Ο τότε Γενικός Εισαγγελέας Εφετών χαρακτήρισε την προσπάθεια του Γκαρθόν «νομική ανοησία» γιατί το 1977 σε όλα τα υποτιθέμενα εγκλήματα δόθηκε αμνηστία. Ο Γκαρθόν κατηγορήθηκε μάλιστα στο τέλος για παράβαση του νόμου.

Η Λάρα πιστεύει ωστόσο ότι ο νόμος περί αμνηστίας δεν συνιστά εμπόδιο. Όπως αναφέρει «εμείς εδώ μιλάμε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα οποία δεν σχετίζονται με την αμνηστία. Πρόκειται για αποτρόπαια πράγματα, τα οποία θίγουν τα ανθρώπινα δικαιώματα». Για να υποστηρίξει αυτή τη σχέση καλύτερα, το δικόγραφο της αγωγής συνοδεύεται από μία πραγματογνωμοσύνη που είναι υπογεγραμμένη από τέσσερις ιστορικούς. Την θέση αυτή υποστήριξε και ο Πάμπλο ντε Γκρέιφ, ο ειδικός εντεταλμένος του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το 2014 εξήγησε ότι «ο νόμος περί αμνηστίας δεν συνάδει με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Ισπανίας που συμπεριλαμβάνουν και τη διεθνή σύμβαση σχετικά με τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα».

Το 2008 τα θύματα συνέχισαν μεμονωμένα ή ομαδικά τις προσπάθειες με μηνύσεις επικαλούμενα το διεθνές δίκαιο. Στο Μπουένος Άιρες κατατέθηκαν ομαδικές αγωγές εναντίον βασανιστών και υψηλόβαθμων αξιωματικών, μέσα στους οποίους ήταν και ο Γκονθάλεθ Πατσέκο. Το 2010 η αργεντινή δικαστής Μαρία Σερνίνι ζήτησε την έκδοσή τους. Η ισπανική δικαιοσύνη ωστόσο αρνήθηκε να τους παραδώσει με την αιτιολογία ότι οι κατηγορίες δεν σχετίζονταν με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Οι δικηγόροι του Καρένο επικρίνουν την παθητική στάση που κρατά η ισπανική δικαιοσύνη μετά την απόρριψη της έκδοσης. «Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο όταν ένα κράτος απορρίψει την έκδοση υπόπτων που κατηγορούνται για ένα έγκλημα που αφορά το διεθνές δίκαιο, έχει την υποχρέωση να δικάσει το ίδιο τους κατηγορούμενους», αναφέρει η Λάρα. Ο Καρένο παρά τους φόβους του παραμένει αισιόδοξος.