«Κανείς δεν μπορεί να κοιτάξει κατάματα τον ήλιο, ούτε το θάνατο»
Francis delaRoche

Ads

Ο Ίρβιν Γιάλομ, ένας από τους σημαντικότερους ψυχοθεραπευτές του 21ου αιώνα, αναρρώνει σε ένα ηλιόλουστο δωμάτιο κέντρου αποκατάστασης στο Palo Alto, μετά από μια περιπέτεια υγείας και μία επέμβαση στα πόδια του.

Τον τελευταίο καιρό υποφέρει από πολλές ζαλάδες και έχει προβλήματα συγκέντρωσης. Οι γιατροί πιστεύουν ότι πάσχει από κάποιο εγκεφαλικό πρόβλημα, χωρίς να έχουν εντοπίσει την ακριβή αιτία του προβλήματος. Ωστόσο, ο ίδιος παραμένει πολύ ψύχραιμος και αισιόδοξος και ανυπομονεί για την κυκλοφορία των απομνημονευμάτων του “Becoming Myself” τον Οκτώβριο, σύμφωνα με δημοσίευμα του The Atlantic.

Οι υπαρξιστές ψυχίατροι και φιλόσοφοι πιστεύουν ότι η ψυχοπαθολογία του ατόμου πηγάζει από τα ανυπέρβλητα διλήμματα ανθρώπινης ύπαρξης, συμπεριλαμβανομένου του άγχους του θανάτου. Ο φόβος του θανάτου μπορεί να πάρει τη μορφή μιας διάχυτης ανησυχίας ή να γίνει ψυχοπαθολογικό σύμπτωμα. Κατά τον Γιάλομ, ο φόβος του θανάτου ξεσπάει σ’ ένα τρόμο, που αρνείται κάθε ευτυχία και επιτυχία, ανοίγοντας μια θανάσιμη πληγή.

Ads

Στα βιβλία “Στον κήπο του Επίκουρου” και “Πλάσματα μιας μέρας”, επισημαίνει ότι μπορούμε να μειώσουμε το άγχος θανάτου, αν αναλογιστούμε τον αντίκτυπο μας στις επόμενες γενιές και αν μοιραστούμε τους προβληματισμούς μας πάνω στο θέμα με τους αγαπημένους μας ανθρώπους. Πιστεύει μάλιστα, ότι η χρόνια τριβή του με το θέμα του θανάτου τον έχει βοηθήσει να το αντιμετωπίσει σε αυτή τη δύσκολη περίοδο που περνά. “Δε με έχει καταβάλει ο τρόμος. Νομίζω ότι η ενασχόληση μου με το συγκεκριμένο θέμα, με έχει βοηθήσει να παραμείνω αρκετά ήρεμος και αισιόδοξος”, ανέφερε ο Γιάλομ.

Η ελπίδα ότι οι υπαρξιακοί φόβοι μας μπορούν να μειωθούν, εμπνέει χιλιάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να του στέλνουν ευχαριστήρια μηνύματα για τις γνώσεις που πήραν από τα βιβλία του. Εκτός από τα επιστημονικά εγχειρίδια για την ψυχανάλυση, ο Γιάλομ έχει γράψει και πολλά μυθιστορήματα που έχουν γίνει μπεστ σέλερ, όπως το “Όταν έκλαψε ο Νίτσε”, “Η θεωρία του Σοπενάουερ” και “Ο δήμιος του έρωτα και άλλες ιστορίες ψυχανάλυσης”.

Πολλά από τα μηνύματα που λαμβάνει ο Γιάλομ αφορούν τους προβληματισμούς των ανθρώπων για τον θάνατο.  Τις περισσότερες φορές προτείνει στον κόσμο να βρει έναν τοπικό θεραπευτή, καθώς ο ίδιος λόγω της κατάστασης του, δε μπορεί να αναλάβει ασθενείς για μακρόχρονη θεραπεία. Ωστόσο, συνεργάζεται με ασθενείς από την Τουρκία, τη Νότιο Αφρική και την Αυστραλία μέσω του διαδικτύου. Μάλιστα τονίζει ότι παρά τις προφανείς πολιτιστικές διαφορές, οι ξένοι ασθενείς του δεν είναι τόσο διαφορετικοί από τους ασθενείς που παρακολουθεί αυτοπροσώπως. “Όταν ζούμε μια ζωή γεμάτη θλίψη, γεμάτη από απωθημένα και πράγματα που δεν έχουμε ζήσει, το πρόβλημα είναι κοινό. Νομίζω ότι είναι μια αλήθεια που ισχύει για τους ανθρώπους όλου του κόσμου”, τόνισε ο Γιάλομ.

Το να είσαι ο εαυτός σου, είναι το πιο σημαντικό προσόν ενός ψυχιάτρου, όταν γράφει τα απομνημονεύματα του. “Ξύπνησα στις 3 το πρωί από ένα όνειρο, κλαίγοντας γοερά στο μαξιλάρι μου”, έτσι ξεκινάει το καινούριο βιβλίο του. Εκεί ανοίγει την ψυχή του σχετικά με περιστατικά που στοιχειώνουν την παιδική του ηλικία και επιστρέφουν στα όνειρα του. Μεγάλο μέρος του βιβλίου αφορά την επιρροή των παιδικών χρόνων και ιδιαίτερα της σχέσης με τη μητέρα του, στη ζωή του. “Γιατί, καθώς έρχομαι όλο και πιο κοντά στο τέλος, κάνω έναν κύκλο, πλησιάζοντας πάλι την αρχή”, γράφει στο βιβλίο του κάνοντας αναφορά στον Charles Dickens.

image

Ο Γιάλομ πέραν της αξίας του για το επιστημονικό του έργο, θεωρείται και ο πατέρας της ομαδικής ψυχοθεραπείας. Το βιβλίο “Θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας”, που δημοσιεύτηκε το 1970, υποστηρίζει ότι η δυναμική στην ομαδική θεραπεία είναι ένας μικρόκοσμος της καθημερινής ζωής και ότι η αντιμετώπιση των σχέσεων μέσα σε μια ομάδα θα μπορούσε να έχει θετικά θεραπευτικά οφέλη εκτός αυτής.

Σε μία θεραπευτική ομάδα ανακαλύπτεις ότι δεν είσαι μοναδικός, ως προς τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνεις, τις σκέψεις και τις δυσκολίες που συναντάς. Αυτή η ανακάλυψη αποτελεί αποδεδειγμένα μεγάλη πηγή ανακούφισης για το άτομο, καθώς επέρχεται η συνειδητοποίηση ότι τελικά δεν υπάρχει ανθρώπινη πράξη ή σκέψη που να μην αγγίζει καθόλου την εμπειρία των άλλων ανθρώπων, όσο ακραία ή δυσάρεστη και αν είναι. Ως αποτέλεσμα, το άτομο αντιλαμβάνεται τις ομοιότητες που έχει με τον κόσμο γύρω του, αναπτύσσει τις σχέσεις του με τους άλλους σε διαφορετικό επίπεδο και εντέλει καθησυχάζεται η αίσθηση της αξίας του ως προσωπικότητα. Μέσω του μοιράσματος παρόμοιων εμπειριών ζωής με τα μέλη της ομάδας του, το άτομο βιώνει την αποδοχή του από τους άλλους και τελικά την κάθαρση.

Αν και εγκατέλειψε τη διδασκαλία πριν από χρόνια, ο Γιάλομ υποστηρίζει ότι θα συνεχίζει να βλέπει τους ασθενείς του στην εξοχική του κατοικία, μέχρι να σταματήσει να νιώθει ικανός. Πρόκειται για ένα σπίτι γεμάτο βιβλία και του Νίτσε, του Επίκουρου και άλλων στωικών φιλοσόφων. Ο εξωτερικός κήπος διαθέτει ιαπωνικά δέντρα μπονσάι, ενώ στη γύρω περιοχή κάνουν ανά καιρούς την εμφάνιση τους, ελάφια, κουνέλια, αλεπούδες και άλλα ζώα. Του αρέσει που βρίσκεται κοντά στη φύση και θεωρεί ότι είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συνεχίζει να διατηρεί την ψυχική ηρεμία του. “Όταν αισθάνομαι ανήσυχος, βγαίνω έξω και ασχολούμαι με τα μπονσάι. Τα κλαδεύω, τα ποτίζω και θαυμάζω το ιδιαίτερο σχήμα τους”, γράφει στο “Becoming Myself”.

Σύμφωνα με τον Γιάλομ, η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία έχει σκοπό να βοηθήσει τον άνθρωπο να εξερευνήσει το νόημα και την αξία της ζωής, και να τον μάθει να ζει αυθεντικά, δηλαδή σε συμφωνία με τα προσωπικά του ιδανικά, προτεραιότητες κι αξίες. Το να ζεις αυθεντικά σημαίνει να είσαι αληθινός και ειλικρινής με τον εαυτό σου σχετικά με τις δυνάμεις και τις αδυναμίες σου, να είσαι διαρκώς σε μια διαδικασία διαμόρφωσης της προσωπικής σου ταυτότητας, παίρνοντας σαν δεδομένο την βαθιά αίσθηση αβεβαιότητας για οτιδήποτε στο μέλλον, εκτός από την αναπόφευκτη κοινή μας μοίρα, τον θάνατο.

Ο Γιάλομ βλέπει κάθε πρόβλημα που αντιμετωπίζεται στη θεραπεία ως ένα παζλ, που αυτός και ο ασθενής πρέπει να συνεργαστούν για να το επιλύσουν. Περιέγραψε αυτή τη δυναμική στο βιβλίο του “Ο δήμιος του έρωτα”, το οποίο αποτελείται από 10 αληθινές ιστορίες ψυχοθεραπείας που είχε δουλέψει, με αλλαγμένα ονόματα και μικρές διαφοροποιήσεις στα στοιχεία.  Οι ιστορίες αυτές επικεντρώνονται όχι μόνο στα προβλήματα των ασθενών που υποφέρουν, αλλά και στα συναισθήματα και τις σκέψεις του ιδιού του Γιάλομ ως θεραπευτή. “Ήθελα να παρουσιάσω την θεραπεία από την ανθρώπινη πλευρά της και να αναδείξω τον θεραπευτή σαν πραγματικό άνθρωπο με συναισθήματα και όχι σαν γιατρό”, τόνισε ο Γιάλομ.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι “Ο Δήμιος του έρωτα” που εκδόθηκε το 1989, συνεχίζει να πωλείται μέχρι σήμερα με μεγάλη επιτυχία. Το 2003, η κριτικός Laura Miller έγραψε στην εφημερίδα “The New York Times”: “ Το βιβλίο έδειξε ότι η ψυχολογική μελέτη δίνει στους αναγνώστες αυτό που άλλα μυθιστορήματα δυσκολεύονται να προσφέρουν, με τις μεγάλες συγκινήσεις και τις ίντριγκες.

image

Ο Γιάλομ δεν πιστεύει στη μετά θάνατον ζωή και υποστηρίζει ότι το άγχος του θανάτου μπορεί να μετριαστεί με την πεποίθηση ότι η ζωή που ακολουθεί θα είναι η ίδια με εκείνη που προηγήθηκε. Δεν αποτελεί άλλωστε έκπληξη για αυτόν, ότι οι πιο θρησκευόμενοι αναγνώστες δεν γοητεύονται ιδιαίτερα από τα βιβλία του.

Ο Γιάλομ είναι ειλικρινής τόσο στα απομνημονεύματα του όσο και αυτοπροσώπως, για τις δυσκολίες της γήρανσης. Όταν πρόσφατα πέθαναν δύο πολύ στενοί του φίλοι, συνειδητοποίησε ότι το μόνο που μένει είναι η μνήμη της φιλίας τους, όπως αποκάλυψε στο The Atlantic. “Κατάλαβα ότι δεν υπάρχει πια πραγματικότητα. Όταν πεθάνω, όλα θα τελειώσουν“.

Ωστόσο, φοβάται την επιδείνωση της κατάστασης του. Τα κινητικά του προβλήματα χειροτερεύουν και έχει χάσει αρκετό βάρος τελευταία. Παρόλο που συνεχίζει να καπνίζει, ανησυχεί για την υγεία του. “Θεωρώ αυτές τις λίγες εβδομάδες ως τις χειρότερες της ζωής μου. Δεν μπορώ πλέον να παίζω τένις ή να κάνω καταδύσεις και φοβάμαι ότι σύντομα θα πρέπει να σταματήσω και το ποδήλατο. Το γήρας σε κάνει να αδρανείς και να μην μπορείς να κάνεις να κάνεις τα πράγματα που κάποτε σε διασκέδασαν”, τονίζει χαρακτηριστικά.

Στα βιβλία του, ο Γιάλομ τονίζει ότι η αγάπη μπορεί να μειώσει το άγχος του θανάτου, παρέχοντας έναν πιο χαρούμενο τρόπο ζωής τρόπο στους ανθρώπους που μοιράζονται τους προβληματισμούς τους με τους δικούς τους. Στις αρχές της υπαρξιακής-ψυχοθεραπευτικής πρακτικής του, είχε εντυπωσιαστεί με την άνεση των ανθρώπων να εξερευνήσουν τους υπαρξιακούς φόβους τους.

“Ο θάνατος είναι μοναχικός, και για την ακρίβεια είναι το πιο μοναχικό γεγονός της ζωής. Ωστόσο, η ενσυναίσθηση μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλο βαθμό στη μείωση των ανησυχιών μας για τη θνησιμότητα. Όταν τη δεκαετία του ’70 ο Yalom άρχισε να εργάζεται με ασθενείς που είχαν διαγνωσθεί με τελικό στάδιο, ανακάλυψε ότι ενίοτε ήταν ευχαριστημένοι από την ιδέα ότι, πεθαίνοντας με αξιοπρέπεια, θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράδειγμα για άλλους.

image

Ο τρόμος του θανάτου μπορεί να εμφανιστεί σε οποιονδήποτε ανά πάσα στιγμή και μπορεί να έχει τόσο θετικές, όσο και αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του. “Ακόμα και άτομα που είναι πολύ αντικοινωνικά και κλειστά μπορούν να αφυπνιστούν από την ιδέα του θανάτου, που μπορεί να τους δημιουργήσει μια έντονη επιθυμία για οικειότητα, στοργή και πραγματική επαφή. Όσοι δεν έχουν ζήσει ακόμη τη ζωή που θέλουν μπορούν να αλλάξουν τις προτεραιότητές τους όταν έρχονται αντιμέτωποι με το φόβο του θανάτου”, είπε ο Γιάλομ.

Η αλλαγή είναι πάντα δυνατή. Η οικειότητα μπορεί να προσφέρει ένα είδος ελευθέρωσης. Η ύπαρξη είναι πολύτιμη. “Μισώ την ιδέα να εγκαταλείψω αυτόν τον κόσμο, αυτήν την θαυμάσια ζωή”, είπε ο Γιάλομ, τονίζοντας την αβέβαιη φύση της ύπαρξης.

Παρόλο αυτά η ανησυχία του Γιάλομ για το θάνατο ανατρέπεται από την αίσθηση ότι έχει ζήσει καλά. “Καθώς κοιτάω πίσω, συνειδητοποιώ ότι έχω ζήσει πολύ όμορφα και έχω μετανιώσει για πολύ λίγα πράγματα στη ζωή μου. Οι άνθρωποι έχουν έμφυτη τάση να θέλουν να επιβιώσουν, να ζήσουν. Δεν μου αρέσει να βλέπω τη ζωή να χάνεται”, κατέληξε ο Γιάλομ.