Σε ζήτημα «ζωτικού χώρου» (Lebensraum) έχει αναγάγει η Τουρκία την πολιτική της στην Ανατολική Μεσόγειο. Τόσο το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» που έχει εξαγγείλει πριν από δύο χρόνια, όσο και η δημοσιοποίηση χαρτών που δείχνουν την τουρκική υφαλοκρηπίδα να φτάνει νότια μέχρι εκείνη της Αιγύπτου και δυτικά μέχρι την Κρήτη, καθώς και οι δραστηριότητες των τουρκικών γεωτρυπάνων «Φατίχ» και «Γιαβούζ» στο χώρο της κυπριακής ΑΟΖ, αποτελούν τμήματα ενός ευρύτερου γεωπολιτικού σχεδίου διεκδικήσεων της Τουρκίας, η οποία αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως «υπό πολιορκία» έθνος 83 εκατομμυρίων, που έχει τεράστιες ενεργειακές ανάγκες και χρειάζεται νέο “ζωτικό χώρο” για να αναπτυχθεί, ακόμη και θαλάσσιο.
 
Η πολλαπλή κρίση της Τουρκίας

Μια απλουστευμένη άποψη είναι εκείνη που θέλει την Τουρκία να διεκδικεί αποφασιστικά το ρόλο της περιφερειακής δύναμης κι ως εκ τούτου να διεκδικεί πρωταγωνιστικό, ακόμη και ηγεμονικό ρόλο στην περιφέρεια της. Ωστόσο η πραγματικότητα είναι ακόμη πιο περίπλοκη. Η σημερινή Τουρκία διέρχεται μια σοβαρή και σχεδόν υπαρξιακή κρίση ταυτότητας και αναζητά ένα νέο ρόλο στο διεθνές σύστημα. Επιζητεί ένα νέο “σημείο ισορροπίας” μεταξύ Δύσης και Ανατολής, και μια νέα ταυτότητα και αποστολή, καθώς φαίνεται πως έκλεισε ένας ιστορικός της κύκλος και ανοίγει ένας άλλος. Την ίδια στιγμή είναι απομονωμένη από τους παραδοσιακούς της συμμάχους (Ευρώπη, ΗΠΑ, αραβικά κράτη κ.ά.), η οικονομία της διέρχεται ύφεση και είναι υπαρκτός ο κίνδυνος χρεωκοπίας. Ταυτόχρονα είναι εκτεθειμένη σε πολλαπλά στρατιωτικά μέτωπα (βόρεια Συρία, βόρειο Ιράκ, τουρκικό Κουρδιστάν, βόρεια Κύπρος), με σημαντικό ανθρώπινο και οικονομικό κόστος, και γενικώς έχει τεταμένες σχέσεις με όλους σχεδόν τους γείτονές της. 

Στο δε εσωτερικό της χώρας η παντοδυναμία του Ερντογάν, η δημοφιλία του οποίου έχει κατρακυλήσει δραματικά, αμφισβητείται σοβαρά, τόσο από τους πολιτικούς του αντιπάλους π.χ. εκλογή του Εκρέμ Ιμάμογλου στο Δήμο Κωνσταντινούπολης, όσο κι από τους πρώην συνοδοιπόρους του στο ΑΚΡ, που έχουν αποστασιοποιηθεί κι επιθυμούν να ιδρύσουν νέο κόμμα διεκδικώντας τους απογοητευμένους πρώην ψηφοφόρους του.

Αυτό το, ήδη βεβαρημένο, κλίμα επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο εξαιτίας της ρήξης των σχέσεων της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον, τόσο για το ζήτημα της βόρειας Συρίας και των Κούρδων, όσο και για την αγορά των ρωσικών πυραύλων S-400, την αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των αμερικανικών μαχητών F-35, την απειλή κυρώσεων και γενικώς με τη στροφή της στην επιλογή πιο στενών σχέσεων με τη Μόσχα και το Ιράν. Ταυτόχρονα η Ευρωπαϊκή Ένωση κλείνει για την ώρα την πόρτα εισόδου της Τουρκίας, κι αρχίζει να δρομολογεί κυρώσεις εξαιτίας της επιθετικής της τακτικής στην κυπριακή ΑΟΖ.
 
Το «σύνδρομο του πολιορκούμενου» και η θεωρία του «αδύναμου κρίκου»

Η Τουρκία αισθάνεται γεωπολιτικά απομονωμένη, “πολιορκημένη” και πιεσμένη από παντού, γεγονός που την ωθεί σε σπασμωδικές και νευρικές κινήσεις αλλά και σε, μεθοδικά προετοιμασμένες, επιθετικές εθνικιστικές πολιτικές, που είναι τόσο για “εσωτερική κατανάλωση”, όσο και για “εξαγωγή προβλημάτων” και αστάθειας στην περιφέρεια της. Ειδικά στο γεωπολιτικό τομέα Κύπρος – Ανατολική Μεσόγειος -Αιγαίο, που σύμφωνα με ορισμένους παράγοντες στην Άγκυρας αποτελούν τον “αδύναμο κρίκο” της περιφέρειας τους. Ως τέτοιος θεωρείται πως είναι ιδανικός για την προβολή ισχύος, υπερφίαλων διεκδικήσεων και ριψοκίνδυνων γεωπολιτικών παιχνιδιών, που αποσκοπούν να εκτονώσουν το τραυματισμένο γόητρο της Τουρκίας αλλά και να ενισχύσουν τις οικονομικές προοπτικές της. Ειδικά εφόσον στην Ανατολική Μεσόγειο υπάρχουν διαπιστωμένα τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων, μερίδιο των οποίων διεκδικεί απροκάλυπτα. Το ρίσκο βέβαια είναι υψηλό, καθώς υπάρχει κίνδυνος όχι μόνο θερμού επεισοδίου και τοπικής σύγκρουσης, αλλά και οριστικής ρήξης των σχέσεων της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ, το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
 
Προκλητική και «διαλλακτική»: Δύο βήματα μπρος και ένα πίσω

Γι’ αυτό και η Άγκυρα υιοθετεί την πονηρή τακτική να κάνει “δύο βήματα μπροστά” και μετά “ένα πίσω”. Να προβαίνει δηλαδή σε πολλαπλές επιθετικές ενέργειες και δραστηριότητες και στη συνέχεια να υποχωρεί σε ορισμένους τομείς και να παρουσιάζεται δήθεν ως “διαλλακτική”. Τέτοια κίνηση ήταν και η πρόσφατη δήλωση του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, απευθυνόμενος σε Ελλάδα και Κύπρο: “Το έθνος μας ανοίγει την καρδιά του σε εκείνον που του τείνει χέρι φιλίας. Ελάτε να εργαστούμε μαζί για την ευημερία της περιοχής και των λαών μας. Ας μετατρέψουμε την ανατολική Μεσόγειο σε λεκάνη ειρήνης, ευημερίας και συνεργασίας. Επομένως το μήνυμά μας σε όλους όσοι ενδιαφέρονται για την περιοχή είναι: Βρεθείτε μαζί μας σε επίπεδο συνεργασίας, όλοι ας κερδίσουν”.
 
Μια «οικοπεδοφαγική» αντίληψη

Στην πραγματικότητα όμως η Άγκυρα έχει ήδη προλάβει να “γκριζάρει” περιοχές και να κατοχυρώσει διεκδικήσεις που θα τις επικαλεστεί όταν, κατά τη γνώμη της, θα έρθει η πολυπόθητη ώρα για μια διαπραγμάτευση “εφ όλης της ύλης”. Στο μεταξύ ωραιοποιεί τη στάση της προτείνοντας συνεχώς το “Kazan-kazan” (win-win), αν και η ίδια δεν επιθυμεί τίποτε λιγότερο από τη μερίδα του λέοντος.

Η Τουρκία δίνει συχνά την εντύπωση ενός καταπατητή που κτίζει αυθαίρετα και στη συνέχεια προσπαθεί να τα νομιμοποιήσει. Ενός “οικοπεδοφάγου”, που ψάχνει να βρει ευκαιρίες για να κλέψει εκτάσεις από τους γείτονες της, μετακινώντας τον πάσσαλο όλο και πιο πέρα, όσο εκείνοι δεν αντιδρούν αποφασιστικά. Η Άγκυρα διεκδικεί τεράστιες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου με  μια αντίληψη περί φυσικού δικαίου (jus naturale), καταστρατηγώντας το Διεθνές Δίκαιο, το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά και των διεθνών συνθηκών, όπως είναι και η Συνθήκη της Λαζάνης και η Συνθήκη των Παρισίων (για τα Δωδεκάνησα).
 
Από τις διεκδικήσεις στη συνδιαχείριση

Στην παρούσα φάση η Άγκυρα εστιάζεται σε όλη την περιοχή μεταξύ 28ου και 32ου μεσημβρινού που, κατά την άποψη της, ταυτίζεται με τα όρια της τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Σε αυτό το χώρο, με την επίδειξη και σχετικών χαρτών, η Τουρκία έχει υιοθετήσει μια “πάρτα όλα” τακτική διεκδικήσεων, αφαιρώντας από τον χάρτη όχι μόνο το σύμπλεγμα του Καστελόριζου, αλλά και συρρικνώνοντας την επήρεια στη διεκδίκηση θαλασσίων ζωνών της Κύπρου, της Κρήτης, της Ρόδου και της Καρπάθου, έτσι ώστε να περισσέψει γι’ αυτή ακόμη περισσότερος θαλάσσιος “ζωτικός χώρος”.

Η απειλή μάλιστα νέων τουρκικών γεωτρήσεων δυτικά του Καστελόριζου και κοντά στη Ρόδο, σε μια περιοχή που ανήκει στην ελληνική υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, η οποία αποκαλείται από την Άγκυρα “δυτική Ανατολική Μεσόγειος” ενώ από την Αθήνα ως “νοτιοανατολικό Αιγαίο”, θα δοκιμάσει άμεσα την αποφασιστικότητα αντίδρασης της Ελλάδας στον αμυντικό, γεωπολιτικό και διπλωματικό τομέα ή απλά θα επιβεβαιώσει τη θεωρία του “αδύναμου κρίκου”. Σε κάθε περίπτωση θα αποτελέσει ένα ακόμη βήμα της Άγκυρας προς τη “συνολική διαπραγμάτευση” και στη “λύση πακέτο” για Αιγαίο – Ανατολική Μεσόγειο – Κύπρος, που διαχρονικά επιδιώκει και ακούει στο όνομα “Συνδιαχείριση”.
 
* Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος