Η ήττα του ISIS σε Συρία και Ιράκ κάθε άλλο παρά σημαίνει, δυστυχώς, την έλευση της ειρήνης στην περιοχή. Όσοι περίμεναν ότι το μετά – ISIS γεωπολιτικό σκηνικό δεν θα θύμιζε σε τίποτα τις ισορροπίες, ακόμη και τα σύνορα, που υπήρχαν πριν την δυναμική εμφάνιση των τζιχαντιστών της οργάνωσης, δικαιώνονται και μάλιστα πολύ πιο σύντομα από όσο, ίσως περίμεναν ή έλπιζαν.

Το τελευταίο 48ωρο, με όρους που παραπέμπουν σε «Blitzkrieg» (σσ. η ναζιστική στρατιωτική τακτική του «κεραυνοβόλου πολέμου») οι ιρακινές ένοπλες δυνάμεις αναπτύχθηκαν σε τρεις επαρχίες της χώρας, των οποίων είχαν χάσει εν μέρει τον έλεγχο πριν τρία χρόνια, ανακαταλαμβάνοντας το έδαφος που είχαν χάσει από τους Κούρδους μαχητές. Οι οποίοι με την σειρά τους το είχαν απελευθερώσει από τον ISIS.

«Η αποκατάσταση της ασφάλειας στους τομείς του Κιρκούκ ολοκληρώθηκε. Οι δυνάμεις έχουν αναπτυχθεί εκεί εκ νέου και ανακατέλαβαν τον έλεγχο της Χανακίν και της Τζαλούλα στην επαρχία Ντιάλα καθώς και στην Μάχμουρ, τη Μπαασίκα, το φράγμα της Μοσούλης, τη Σίντζαρ και άλλες περιοχές της κοιλάδας της Νινευή», ανακοίνωσε ο ιρακινός στρατός.

Νωρίτερα έγινε γνωστό ότι ο στρατός του Ιράκ ανακατέλαβε τις περιοχές της επαρχίας Νινευή στο βόρειο τμήμα της χώρας που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των κουρδικών δυνάμεων. Οι πεσμεργκά (σσ. Κούρδοι του Ιράκ) εγκατέλειψαν τις θέσεις αυτές πριν την άφιξη του ιρακινού στρατού την Τρίτη, πάντα σύμφωνα με την Βαγδάτη. Μεταξύ των θέσεων αυτών είναι και το φράγμα της Μοσούλης.

Εξάλλου τη Δευτέρα ο ιρακινός στρατός με τη στήριξη σιιτικών παραστρατιωτικών οργανώσεων έθεσε υπό τον έλεγχό του την επαρχία Κιρκούκ, που είναι πλούσια σε πετρέλαιο, η οποία βρισκόταν από το 2014 μετά την προέλαση του Ισλαμικού Κράτους, στα χέρια των πεσμεργκά.

Αυτή η επέλαση της Βαγδάτης ήταν η απάντησή της στο κουρδικό δημοψήφισμα. Οι Κούρδοι δηλώνουνν πως η Βαγδάτη θα πληρώσει «βαρύ τίμημα» για την προώθησή της στο Κιρκούκ. Σε ανακοίνωσή τους οι πεσμεργκά κατηγόρησαν επίσης μία παράταξη ενός από τα δύο κύρια πολιτικά κόμματα των Κούρδων του Ιράκ για «προδοσία» επειδή συνέδραμε τη Βαγδάτη στην προώθησή της.

Στο μεταξύ, ο διεθνής συνασπισμός υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής κάλεσε την κεντρική κυβέρνηση στο Ιράκ και τις κουρδικές αρχές να «αποφύγουν μια κλιμάκωση». «Εξακολουθούμε να παρακινούμε σε διάλογο ανάμεσα στις ιρακινές και τις κουρδικές αρχές. Όλα τα μέρη πρέπει να παραμείνουν επικεντρωμένα στη μάχη κατά του κοινού εχθρού μας, του Ισλαμικού Κράτους, στο Ιράκ», ανέφερε σε ανακοίνωσή του ο συνασπισμός.

Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ παρακολουθεί στενά την κατάσταση στο Κιρκούκ και είναι «πολύ ανήσυχο» για τις πληροφορίες περί εχθροπραξιών ανάμεσα στον στρατό και τους Πεσμεργκά, δήλωσε αξιωματούχος του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ.

«Παρακολουθούμε την κατάσταση στο Κιρκούκ στενά και είμαστε πολύ ανήσυχοι για τις πληροφορίες περί μιας αναμέτρησης», ανέφερε ο αξιωματούχος. «Συνομιλούμε με όλα τα μέρη στο Ιράκ για την αποκλιμάκωση της έντασης», πρόσθεσε.

Την ίδια στιγμή, οι αραβοκουρδικές δυνάμεις που στηρίζονται από τις ΗΠΑ εναντίον του «Ισλαμικού Κράτους» στη Συρία ανακοίνωσαν της απελευθέρωση της Ράκας, της άτυπης «πρωτεύουσας» του ISIS.

Πώς θα αντιδράσει η Δαμασκός – η κυβέρνηση της οποία στηρίζεται από την Ρωσία – δεδομένου ότι οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), ο συνασπισμός των Κούρδων και Αράβων μαχητών που στηρίζονται από τις ΗΠΑ, είναι εναντίον της;

Πώς διαμορφώνεται η κατάσταση μετά την αντίδραση της Βαγδάτης στο κουρδικό δημοψήφισμα, εναντίον του οποίου τάχθηκαν και με εμπάργκο εναντίον των Κούρδων, τόσο η Τουρκία, όσο και το |ράν; Ποιες δυσκολίες ανακύπτουν για τις ΗΠΑ όπως διαμορφώνεται η κατάσταση. Τελικά, μετά τον ISIS, τι;

Σε μια προσπάθεια να σκιαγραφήσουμε το γεωπολιτικό πλαίσιο των εξελίξεων, ζητήσαμε την γνώμη και την γνώση του Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντή Ερευνητικών Προγραμμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Πάντειου Πανεπιστημίου.

Η «χρήσιμη Συρία» και ο ISIS… με άλλο «φερετζέ»

Ο ISIS «πράγματι συντρίβεται εδαφικά και πιθανότατα, το 2017, θα είναι, όπως είχε εκτιμηθεί από την αρχή, το έτος ορόσημο για την υποχώρησή και την απώλεια εδαφών» σημειώνει ο Κ. Φίλης και συνεχίζει: «Η Ράκα έχει μια σημασία και ουσιαστική αλλά και συμβολική, καθώς αποτελούσε την de facto πρωτεύουσα του αυτοαποκαλούμενου “Ισλαμικού Κράτους”, άρα, επί της ουσίας φαίνεται πλέον, ότι η κατάσταση για το “Ισλαμικό Κράτος” στο στρατιωτικό πεδίο, παρά τις κάποιες τακτικές νίκες του, είναι μη αναστρέψιμη.

»Όμως, πρώτον, πολλοί μαχητές του ISIS έχουν διαχυθεί πέραν της Μέσης Ανατολής, επί παραδείγματι στην Λιβύη, αλλά και σε άλλες περιοχές, όπου μπορεί να δούμε επόμενα πεδία μάχης να εξελίσσονται, το δεύτερο δε είναι, ότι συγκεντρώνει αρκετές πιθανότητες το ενδεχόμενο, όπως συνέβη και στο παρελθόν με την Αλ Κάιντα, να δούμε μαχητές του ISIS να βρίσκονται υπό μία άλλη ομπρέλα ή υπό μία άλλη ονομασία ή υπό μία άλλη διοίκηση και να προσπαθούν να αξιοποιήσουν τις έριδες οι οποίες εξακολουθούν να υπάρχουν στο εσωτερικο των κρατών της Μέσης ανατολής. Καθώς επίσης να αξιοποιήσουν και την αντιπαράθεση η οποία επίκειται μεταξύ των δυνάμεων που εξεδίωξαν το ISIS. Δηλαδή είχαμε, αν όχι έναν συνασπισμό, τουλάχιστον έναν άτυπο συντονισμό των δυνάμεων που μάχονταν εναντίον του ISIS, αλλά βλέπουμε, με την περίπτωση του Κιρκούκ επί παραδείγματι, ότι το επόμενο βήμα θα είναι, προκειμένου να ισχυροποιηθούν διαπραγματευτικά και προκειμένου να επανακτήσουν εδάφη, οι δυνάμεις αυτές να μάχονται μεταξύ τους, αν δεν μπορούν να συμφωνήσουν για τον καταμερισμό εδαφών, για το ποιος θα καταλάβει τι. Δηλαδή, από εκεί που φεύγει το ISIS, κάποιος εγκαθιδρύει την επιρροή του και τον έλεγχο της περιοχής, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα τον διατηρήσει μέχρι τέλους. Γιατί μπορεί να δούμε κάποια άλλη δύναμη να θελήσει να τον εκδιώξει από εκεί πέρα.

»Επί παραδείγματι στην Ράκα, υπάρχει αυτός ο συνασπισμός των Κούρδων με κάποιους Αραβες, του οποίου προΐστανται οι Κούρδοι, ξέρουμε όμως ότι η Τουρκία και άλλες δυνάμεις δεν θα ήθελαν να δουν τους Κούρδους να παραμένουν στην Ράκα. Στην Ράκα, η πλειοψηφία του πληθυσμού είναι Άραβες σουνίτες, άρα λοιπόν μπορεί να δούμε κάποιες προσπάθειες το επόμενο διάστημα, εκδίωξης των Κούρδων από την περιοχή, ή, τέλος πάντων, να μην επιτραπεί στους Κούρδους να διατηρήσουν τον έλεγχο της περιοχής».

– Η Δαμασκός δεν θα αντιδράσει;   

– Η κεντρική συριακή κυβέρνηση, το μπααθικό καθεστώς, αυτή τη στιγμή ελέγχει ένα σημαντικό κομμάτι της Συρίας και κυρίως ελέγχει τις μεγάλες και στρατηγικής σημασίας πόλης, καθώς και τους οδικούς άξονες που συνδέουν αυτές. ΄Αρα δεν κόπτεται ιδιαίτερα, σε αυτήν την φάση, για να ανακαταλάβει συνολικά την Συρία. Αντιλαμβάνεται ότι αυτό είναι αδύνατον να συμβεί. Υπάρχουν πολλές δυνάμεις πολιτοφυλακής, σουνιτικές, κουρδικές κλπ, οι οποίες δραστηριοποιούνται και ελέγχουν μέρος της Συρίας. Αυτό το οποίο ενδιαφέρει αυτή την στιγμή το καθεστώς ‘Ασαντ είναι να ελέγξει την λεγόμενη “χρήσιμη Συρία”. Αφού λοιπόν την ελέγχει, σε αυτήν την φάση επαναλαμβάνω, δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αλλά είναι σαφές, ότι προϊόντος του χρόνου, εφόσον έχει εδραιώσει την επιρροή του στην Συρία, θα αναζητήσει σιγά-σιγά ή και πιο απότομα, την επαναφορά του ελέγχου του μεγαλύτερου κομματιού της Συρίας από τις μπααθικές δυνάμεις. Οι οποίες βέβαια μπααθικές δυνάμεις δεν είναι αυτές οι οποίες έχουν καταφέρει τις μεγαλύτερες στρατιωτικές νίκες. Οι μεγαλύτερες στρατιωτικές νίκες έχουνε γίνει, για χάρη του μπααθικού καθεστώτος, από τις πολιτοφυλακές, συνεπικουρούμενες από την ρωσική πλευρά, κυρίως από την ρωσική αεροπορία, και από την Χεζμπολάχ.

– Εκτός από το να αξιοποιήσουν τις διαφορές και τους ανταγωνισμούς των νικητών για να επανεμφανιστούν με διαφορετική μορφή, οι μαχητές του ISIS μπορεί να τεθούν σε «ύπνωση» και να αξιοποιηθούν οι ίδιοι από άλλες δυνάμεις αργότερα;

– Σωστά. Διότι πρόκειται για μαχητές οι οποίοι είναι ιδιαίτερα αξιόμαχοι, ικανοί, δηλαδή, στην μάχη, άρα, όσο υπάρχει ρευστότητα στην Μέση Ανατολή, όσο υπάρχουν απολυταρχικά καθεστώτα, όσο υπάρχει η αναζωπύρωση των διαφορών μεταξύ σιιτών και σουνιτών, όσο υπάρχουν σουνιτικοί πληθυσμοί οι οποίοι είναι απογοητευμένοι από την ύπαρξη των σιιτών, ή από την επικράτηση των σιιτών, ή από την συμπεριφορά, την μεταχείριση που τους επιφυλάσσουν οι σιίτες, όσο λοιπόν έχουμε όλη αυτήν την αντιπαράθεση και δεν βρίσκεται μία χρυσή τομή μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, κατά κύριο λόγο, που είναι οι δύο βασικοί εκπρόσωποι του σιιτικού και του σουνιτικού κόσμου αυτήν την στιγμή, νομίζω ότι οι μαχητές του ISIS, οι οποίοι θα έχουν, ξαναλέω, μια άλλη ονομασία ή κάτω από μια άλλη ομπρέλα, ή υπό μία άλλη διοίκηση, θα είναι χρήσιμοι στρατιωτικά για την εξυπηρέτηση των σκοπών και των σκοπιμοτήτων διαφόρων δυνάμεων που βρίσκονται στην περιοχή. Βέβαια πολλοί από αυτούς, όπως σας είπα, έχουν ήδη αναχωρήσει, βλέποντας την εδαφική συντριβή και βρίσκονται ήδη σε άλλες περιοχές. Δεν θα έλεγα ότι ο ISIS είναι “εν υπνώσει”. Θα έλεγα ότι ο ISIS έχει στρατιωτικά αρχίσει να συντρίβεται και να απεμπολεί την συντριπτική πλειοψηφία των εδαφών που ήλεγχε. Απλά υπάρχει μία μάζα στρατιωτών και ανθρώπων οι οποίοι πρόσκεινται στο ISIS, ακόμα και σήμερα και οι οποίοι μπορεί να θέσουν εαυτούς σε “ύπνωση” και να ενεργοποιηθούν ανάλογα με τις εξελίξεις.

Το Κιρκούκ είναι η πρώτη πράξη του δράματος

–  Οι εξελίξεις στο Κιρκούκ συνιστούν εν δυνάμει κίνδυνο αναζωπύρωσης του πολέμου στην περιοχή μετά την συντριβή του ISIS;

–  Το Κιρκούκ είναι μία επιβεβαίωση της λανθασμένης επιλογής των Κούρδων του Ιράκ και του Μπαρζανί, εν προκειμένω, να διεξάγει αυτό το δημοψήφισμα. Το οποίο γύρισε μπούμερανγκ σε βάρος των Κούρδων του Ιράκ. Διότι το Κιρκούκ έχει μια διττή σημασία: Πρώτον, οι Κούρδοι απεμπολούν εδάφη τα οποία είχαν κατακτήσει εξαιτίας των μαχών που είχαν δώσει απέναντι στο ISIS. Πριν δημιουργηθεί το ISIS το Κιρκούκ δεν ανήκε στους Κούρδους. ΄Αρα λοιπόν οι Κούρδοι χάνουν μια στρατηγικής σημασίας περιοχή, η οποία, συν τις άλλοις, είναι και πλουτοπαραγωγική. Πράγμα το οποίο σημαίνει ότι αυτή την στιγμή οι Κούρδοι βρίσκονται μπροστά σε μία πολύ δύσκολη κατάσταση, διότι θα πρέπει να συμπληρώσω τον εμπορικό και αεροπορικό αποκλεισμό  που τους έχουν επιβάλει το Ιράν και η Τουρκία. Μιλάμε για περιοχή η οποία είναι περίκλειστη έτσι κι αλλιώς, άρα λοιπόν δεν έχει άλλη πρόσβαση στον έξω κόσμο. Μιλάμε επίσης για μία στρατηγική σχέση την οποία είχαν οι Κούρδοι του Ιράκ με την Τουρκία, διότι η Τουρκία τους διευκόλυνε – και διευκολυνόταν και η ίδια βέβαια – στην εμπορία πετρελαίου, τροφίμων κλπ. ‘Αρα λοιπόν, αυτήν την στιγμή κινδυνεύουν με διακοπή των προμηθειών και με ένα εμπάργκο το οποίο θα τους στραγγαλίσει οικονομικά. Το Κιρκούκ είναι η πρώτη πράξη του δράματος. Θα δούμε αν αυτό θα ανοίξει την όρεξη στην κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ και τις σιιτικές πολιτοφυλακές που ελέγχονται από το Ιράν, για περαιτέρω στρατιωτική δράση.

– Πού θα μπορούσε να αναπτυχθεί μια τέτοια δράση;

– Θα μπορούσε να πει κανείς στην Μοσούλη, αλλά εγώ δεν νομίζω ότι μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο, γιατί στην Μοσούλη οι κουρδικές δυνάμεις είναι πλειοψηφικές και κυρίαρχες. Αλλά θέλω να πω, ότι εφόσον οι Κούρδοι με την ενέργεια που έκαναν ξύπνησαν όλους αυτούς τους φόβους και τις ανησυχίες στις περιφερειακές δυνάμεις, ως προς το τι θα μπορούσε να συμβεί στην περίπτωση απόσχισης των Κούρδων του Ιράκ, και εφόσον η στήριξη που τους παρέχουν εκτός περιοχής δυνάμεις – βλέπε ΗΠΑ – είναι ως προς αυτό το ζήτημα αμφίσημη, δηλαδή δεν θέλουν να εκτεθούν οι Αμερικανοί, με μόνο λοιπόν σύμμαχο το Ισραήλ δεν μπορείς να επιβάλεις τις επιθυμίες σου στην Μέση Ανατολή σήμερα. Ο στρατηγικότερος, παραδοσιακότερος και ιστορικότερος σύμμαχος των Κούρδων του Ιράκ και γενικά του όποιου κουρδικού κράτους είναι το Ισραήλ. Ο Νετανιάχου έκανε δηλώσεις πολύ θερμές για το δημοψήφισμα και για τους Κούρδους κλπ. Αλλά εννοείται ότι δεν αρκεί. Αυτήν την στιγμή, το πρόβλημα των Κούρδων είναι ότι δεν μπορούν μόνοι τους να επιβάλλουν την επιθυμία τους. Θα πρέπει να έχουν και ισχυρούς συμμάχους. Οι Κούρδοι έτσι κι αλλιώς είναι μαθημένοι να προδίδονται την τελευταία στιγμή, δεν θα είναι η πρώτη φορά. Αλλά ακόμη κι αν αυτό δεν συμβεί, εγώ μπορώ να σας πω ότι το δημοψήφισμα μπορεί να θέτει τις βάσεις για μια μελλοντική κίνηση και ενέργεια από πλευράς Κούρδων, αλλά να μην ξεχνάμε ότι οι Κούρδοι της Μέσης Ανατολής δεν είναι και ενωμένοι. Δεν υπάρχει δηλαδή ένα ενιαίο κέντρο. Οι διαφωνίες μεταξύ των και σε ιδεολογικό επίπεδο και σε ιστορικό και για λόγους πολιτισμικούς και για λόγους φυλετικούς, είναι πολύ σοβαρές. Μάλιστα, οι Κούρδοι της Συρίας κατηγορούσαν τους Κούρδους του Ιράκ για το γεγονός ότι δεν τους στήριξαν όταν βρισκόντουσαν σε μάχη με την Τουρκία και το ISIS. Αρα θέλω να πω ότι έχει ρίζες αυτή η αντιπαράθεση.

Το αμερικανικό παράδοξο

– Ποιος θα είναι ο ρόλος των ΗΠΑ; Βρίσκονται ανάμεσα στην συνέχιση της στήριξης προς τους Κούρδους και στην στήριξη προς την Βαγδάτη.

– Καταρχάς, όταν λέμε Βαγδάτη σήμερα εννοούμε περισσότερο Ιράν. ‘Αρα η δυσκολία των Αμερικανών είναι, ότι θα στηρίξουν μία κεντρική κυβέρνηση η οποία έχει πολύ στενές σχέσεις με το Ιράν, το οποίο Ιράν οι Αμερικανοί θέλουν να αποκλείσουν από τις περιφερειακές διεργασίες. Δηλαδή είναι μία παραδοξότητα να στηρίζουν αυτήν την στιγμή την κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ απέναντι στους Κούρδους, τους οποίους Κούρδους θεωρούν τον πιο αξιόπιστο, πιθανότητα, σύμμαχό τους στην περιοχή και σίγουρα τον πιο αξιόμαχο και με αυτόν τον τρόπο να στηρίζουν εμμέσως το Ιράν, το οποίο είναι ο μεγάλος εχθρός των Αμερικανών υπό την ηγεσία Τραμπ. Βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε μία αντίφαση στην αμερικανική πολιτική. Θα σας θυμίσω ότι το 2003 οι Αμερικανοί επενέβησαν στο Ιράκ και εξεδίωξαν, καθαίρεσαν από την εξουσία τον σουνίτη Σαντάμ, για να φέρουν στην ηγεσία την σιιτική πλειοψηφία η οποία σχετιζόταν με το Ιράν, ενώ ταυτόχρονα είχα εντάξει το Ιράν στον “άξονα του κακού”.

Θα ήταν πολύ δύσκολο για τους Αμερικανούς σήμερα, υπό τις συνθήκες που επικρατούν – και γι’ αυτό θεωρώ ότι το δημοψήφισμα έγινε σε εντελώς λάθος χρονική στιγμή – να υποστήριζαν την αυτοδιάθεση μίας κοινότητας, οντότητας, όπως είναι η κουρδική, σε μία περίοδο όπου είναι πάρα πολύ μεγάλη ρευστότητα και τα σύνορα είναι πάρα πολύ εύθραυστα.

– Eίναι πιθανό να υποστηρίξουν μία διαρκώς κλιμακούμενη στρατιωτική ένταση;

– Όχι, δεν πιστεύω. Και εδώ είναι και το κρίσιμο σημείο: Τι στάση θα κρατήσουν Ρωσία και ΗΠΑ και ειδικά οι ΗΠΑ. Μέχρι ποιού βαθμού μπορεί να φτάσει η Αμερική για να να υπερασπιστεί τους Κούρδους του Ιράκ ή, μελλοντικά και τους Κούρδους της Συρίας.