Η απόφαση της Μόσχας να επέμβει ενεργά στο Συριακό εμφύλιο έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία στη διεθνή κοινότητα. Η ανάμειξη μιας ακόμα ισχυρής δύναμης σε έναν πόλεμο που ουσιαστικά αποτελεί μια περιφερειακή σύγκρουση, περιπλέκει ακόμα περισσότερο την κατάσταση σε μία περιοχή που τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα εντείνουν την αντιπαράθεση και το πολιτικό αδιέξοδο. 
Ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Σωτήρης Ρούσσος, ειδικός σε θέματα της Μέσης Ανατολής και ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής Ερευνών τού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, ειδικός σε θέματα που αφορούν στο χώρο της Ρωσίας και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αποκωδικοποιούν τις τελευταίες εξελίξεις στο χώρο της Μέσης Ανατολής και αναλύουν τον ρόλο και τη σημασία των Ρωσικών επιθέσεων στην περιοχή. Της Εύας Αναστασιάδου.

Έναν χρόνο μετά την έναρξη των αεροπορικών επιθέσεων από το διεθνή συνασπισμό που είχαν συγκροτήσει οι ΗΠΑ για την αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους, η κατάσταση στη Μέση Ανατολή και ιδιαίτερα στη Συρία παραμένει αδιέξοδη. Η κυβέρνηση Άσαντ το τελευταίο διάστημα φαίνεται να έχει χάσει τον έλεγχο από πολλές περιοχές της χώρας ενώ το Ισλαμικό κράτος, σε αντίθεση με τις μετριοπαθείς αντικαθεστωτικές ομάδες, ενισχύεται και εξαπλώνεται. Το κύμα προσφύγων που εγκαταλείπουν τις εστίες τους ολοένα και μεγαλώνει, αυξάνοντας την κοινωνικο – πολιτική αστάθεια τόσο στην περιοχή της Μέσης Ανατολής,όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά και τις πιέσεις για την εξεύρεση μιας λύσης.

Η σχέση της Μόσχας με το Συριακό καθεστώς βασιζόταν ανέκαθεν σε κοινά συμφέροντα και στην προσπάθεια διατήρησης του καθεστώτος Άσαντ. “Η ύπαρξη της ρωσικής ναυτικής βάσης, που παρέχει στη Μόσχα πρόσβαση στα ζεστά νερά της Μεσογείου και τα εμπορικά συμφέροντα που ενώνουν τις δύο χώρες, έχουν φέρει τη Ρωσία στο πλευρό του Άσαντ τα τελευταία τέσσερα χρόνια”, τονίζει ο κ. Φίλης και προσθέτει: “Ενδεικτικό της σημασίας που αποδίδει η Μόσχα στη Συρία αποτελεί το γεγονός ότι πρώτη φορά εμπλέκεται εκτός μετα – σοβιετικού χώρου, σε μία περιοχή, που μέχρι τώρα είχε διακριτική παρουσία. Η στρατιωτική επέμβαση την τοποθετεί με άλλους όρους στο διπλωματικό παιχνίδι, κάτι που είναι αναγκαίο αν θέλει να διαπραγματευτεί με επάρκεια και ισάξια την όποια επόμενη μέρα”.

Έχοντας συνειδητοποιήσει ότι η μόνη ρεαλιστική και εφικτή λύση για τη Συρία θα είναι πολιτική, η εμπλοκή της Μόσχας στον πόλεμο έγινε απαραίτητη προκειμένου να εξασφαλίσει την συμμετοχή της στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων που θα καθορίζει το μέλλον της Συρίας. “Η αναποτελεσματικότητα των Αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή κατέστησε τη συμμετοχή της Μόσχας αναγκαία προκειμένου να ενισχυθεί διπλωματικά και να αποδείξει στη διεθνή κοινότητα τις δυνατότητες της” υποστηρίζει ο κ. Ρούσσος και συνεχίζει: “ Η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν άνοιξε μια διέξοδο συνομιλίας και συνεννόησης μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν. Έτσι, αν η Μόσχα δεν λάμβανε ενεργό ρόλο στη Συρία, θα έμενε ουσιαστικά έξω από το παιχνίδι. Οι Ρώσοι έχουν πάρει ένα σκληρό μάθημα τόσο στην Γιουγκοσλαβική κρίση όσο και στη Λιβύη : όποιος δεν βρίσκεται με σημαντικές δυνάμεις στο πεδίο δεν έχει κανένα διπλωματικό πλεονέκτημα. Είναι απαραίτητο από ένα σημείο και έπειτα να αποδείξουν το σημαντικό τους ρόλο στη διεθνή σκακιέρα τόσο στην περιοχή όσο και σε κάθε σημείο του κόσμου”.

Λαμβάνοντας υπόψη την θέση της Ρωσίας στη διεθνή κοινότητα μετά την κρίση στην Κριμαία, η συμμετοχή της στον πόλεμο φαίνεται να αποτελούσε βασική προϋπόθεση για την επαναφορά της στο βάθρο των υπεύθυνων μεγάλων δυνάμεων. Σύμφωνα με τον κ. Φίλη, “η Ρωσία αυτή τη στιγμή πιέζεται οικονομικά από την πτώση των τιμών του πετρελαίου και από τις κυρώσεις και βρίσκεται απομονωμένη λόγω του Ουκρανικού ζητήματος μιας και υποστηρίζει αυτονομιστές οι οποίοι αμφισβητούν την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Επομένως ψάχνει τρόπους να ανακτήσει το χαμένο έδαφος. Έχει πλέον συνειδητοποιήσει ότι είναι υποχρεωμένη να συνεννοηθεί με τη Δύση για το μέλλον της Συρίας και σε κάθε περίπτωση στο τέλος της μέρας, θα επιχειρήσει να ‘πακετοποιήσει’ τα θέματα”. Και εξηγεί:  “Στην περίπτωση της Ουκρανίας κατηγορείται πως έχει παρανομήσει, έτσι στη Συρία προσπαθεί να δείξει ότι είναι με το μέρος του δικαίου, βοηθώντας μια νόμιμη κυβέρνηση που αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ. Δεν αποτελεί πια τον παρία των διεθνών σχέσεων που δε σέβεται το διεθνές δίκαιο. Αλλά προσπαθεί να κερδίσει τη θέση μιας υπεύθυνης δύναμης που σέβεται τη νόμιμη κυβέρνηση και το διεθνές δίκαιο, προστρέχοντας στη στήριξή της έπειτα από σχετικό αίτημα του Άσαντ”.

Η παρέμβαση της Ρωσίας στον πόλεμο αποτελεί σύμφωνα με τον κ. Ρούσσο μια σημαντική ευκαιρία συνεννόησης. Η κατάσταση έχει φτάσει σε αδιέξοδο επομένως μια συνεργασία για το μέλλον της Συρίας είναι η μόνη λύση. Υποστηρίζει πως, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων πρέπει να τεθούν δύο βασικά ζητήματα: “Ποιος θα είναι ο ρόλος του Άσαντ την επόμενη μέρα και ποιος θα επιβάλει την ειρήνη;” και εξηγεί: “Μόνο μια πολιτική λύση είναι εφικτή πλέον κάτι που φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει όλοι οι εμπλεκόμενοι δρώντες. Για να επιτευχθεί αυτή, θα πρέπει πρωτίστως να επιλύσουν το θέμα της επόμενης κυβέρνησης. Δεν αρκεί να φύγει το Ισλαμικό κράτος από την εξίσωση. Είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για σταθερότητα και ειρήνη”. Σύμφωνα με τις δηλώσεις του, η συμμετοχή της Μόσχας στον πόλεμο έχει στόχο την ισχυροποίηση Άσαντ, ώστε να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή του στο κρατικό μόρφωμα που θα προκύψει την επόμενη μέρα. Η “ολική απομάκρυνση του Άσαντ από την εξίσωση είναι επικίνδυνη για το μέλλον της Συρίας μιας και μπορεί να επαναληφθεί το παράδειγμα της Λιβύης. Το μπααθικό κράτος ήταν αυτό που κρατούσε τη Συρία σε σταθερότητα. Αν θέλει να διατηρήσει στοιχεία γοήτρου στη διεθνή σκηνή, η Μόσχα δε θα αφήσει τον Άσαντ να έχει την τύχη του Μιλόσεβιτς και του Καντάφι”. Η δήλωση άλλωστε του Άσαντ για τη σημασία της ρωσικής παρέμβασης υπογραμμίζει την ανάγκη ύπαρξης του μπααθικού στοιχείου μέσα στην εξίσωση. “Αν οι Ρώσοι δεν καταφέρουν να διαλύσουν το Ισλαμικό Κράτος, τότε η δράση του θα παγιωθεί και μετέπειτα θα αναγνωριστεί” τονίζει ο κ. Ρούσσος. Και συνεχίζει: “Με την δήλωσή του ο Άσαντ νομιμοποίησε τη ρωσική συμμετοχή και προειδοποιεί έμμεσα τις ΗΠΑ για τη σημασία της συμμετοχής αυτής στην έκβασης του πολέμου. Ο πόλεμος μπορεί να έχει χαθεί αλλά είναι απίθανο να εξαλειφθεί ο Άσαντ και το μπααθ από τη Συρία”.

Όπως έχει φανεί, το Ισλαμικό κράτος είναι απίθανο να εξαλειφθεί με αεροπορικές μόνο επιχειρήσεις. Σαφώς η δύναμή του μειώνεται, αλλά χωρίς την παρέμβαση χερσαίων δυνάμεων, η τζιχαντιστική οργάνωση καταφέρει και ανακάμπτει. “Θα απαιτηθεί συνδυασμός δυνάμεων για να συρρικνωθεί” τονίζει ο κ. Ρούσσος. Και εξηγεί: “Όπως στον πόλεμο του Λιβάνου το 1988 όπου η συνεργασία πολλών δυνάμεων (ΗΠΑ – Σ. Αραβια – Συρία – έμμεσα με Ισραηλινούς  και Ιράν)  ήταν απαραίτητη για την επίλυση του προβλήματος, έτσι και στην περίπτωση της Συρίας, για να υπάρξει αποτέλεσμα είναι αναγκαία η σύγκλιση πολλών διαφορετικών δρώντων”. “Από τη Ρωσία είναι απίθανο να δούμε χερσαίες δυνάμεις” υπογραμμίζει ο κ. Φίλης. “Βασίζονται στις δυνάμεις της περιοχής για χερσαίες επιχειρήσεις. Δηλαδή στις δυνάμεις Άσαντ-  Ιρανών – Χεζμπολάχ και σε συλλογικότητες των μετριοπαθών αντικαθεστωτικών”.

Ωστόσο, τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα ενισχύουν την πολυπλοκότητα του πολέμου στη Συρία. Η στρατιωτική συμμετοχή της Ρωσίας στην περιοχή, δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις και μια ανησυχία στη διεθνή κοινότητα για κλιμάκωση των εντάσεων. Με την Τουρκία να απειλεί για στρατιωτική εμπλοκή σε περίπτωση επέκτασης της ρωσικής δραστηριότητας, και το ΝΑΤΟ να βεβαιώνει πως στέκεται αλληλέγγυο προς την Τουρκία, είναι φανερό ότι στη Συρία διακυβεύονται πολύ περισσότερα από τη συντριβή των ακραίων ισλαμιστών και τη λύση του προσφυγικού.

Σύμφωνα όμως με τον κ. Φίλη, αντιδράσεις μπορεί να υπάρχουν αλλά “προϊόντος του χρόνου και δεδομένης της κατάστασης, ειδικά των πιέσεων που δέχονται τα ευρωπαϊκά καθεστώτα από τους πολίτες τους λόγω του προσφυγικού, όλοι θα αναγκαστούν να δώσουν μια λύση. Λαμβάνοντας υπόψη τις αρνητικές σχέσεις Δύσης – Ρωσίας, θα υπάρξει ένταση και κλιμάκωση στη ρητορική.  Δύσκολα η Τουρκία θα περάσει σε μετουσίωση των απειλών της σε πράξη αν δεν έχει τη συγκατάθεση των ΗΠΑ, μία συγκατάθεση που δεν πρόκειται να πάρει”. Η κατάσταση στην περιοχή είναι τέτοια που όπως φαίνεται καμία πλευρά δεν μπορεί να επιβάλλει τη θέση της. Είναι αναγκαίο να κάτσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων γι΄ αυτό και βλέπουμε να αγωνίζονται να πάρουν διπλωματικούς πόντους ώστε να κερδίσουν τον έλεγχο του κρατικού μορφώματος που θα προκύψει στη Συρία. “Ήδη, η πρώτη προσπάθεια συνεννόησης έγινε μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας προκειμένου να μην αλληλοχτυπηθούν στην προσπάθειά τους να πλήξουν το Ισλαμικό κράτος” τονίζει ο κ. Ρούσσος. Η συνεργασία δεν είναι καθόλου εύκολη, υπογραμμίζει ο κ. Φίλης, “αλλά η πρόθεση τους είναι να βρουν σημεία σύγκλισης παρά να εστιάζουν στα σημεία απόκλισης”.

Το μέλλον για τη Συρία είναι δύσκολο. Πρόκειται για μία πολύπλοκη σύγκρουση που αναμένεται να διαρκέσει για αρκετά χρόνια ακόμα. “Η καλή εκδοχή είναι ότι όλοι οι δρώντες έχουν συνειδητοποιήσει ότι πρέπει να υπάρξει λύση. Χωρίς λύση και το Ισλαμικό Κράτος ενισχύεται και δυναμώνει και η κατάσταση στη Συρία είναι τέτοια όπου η πιθανότητες επανάκαμψης επιστροφή προσφύγων είναι μηδαμινές – μιας και μιλάμε για μια χώρα με κατεστραμμένες υποδοχές και δίκτυα-” τονίζει ο κ. Φίλης.

Έχοντας την πολιτική λύση σαν μόνη διέξοδο, “υπάρχει η ρητορική της επανάληψης του 5+1 για τη Συρία”, υπογραμμίζει ο κ. Ρούσσος. ”Οι βασικοί δρώντες: Ιρακ, Ιραν, Σ. Αραβία, Ρωσία, ΗΠΑ θα έχουν λόγο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων μαζί με τη Συρία προκειμένου να καταλήξουν σε μια κοινή λύση για το μέλλον της χώρα, λαμβάνοντας υπόψη την έντονη παρουσία των εθνοθρησκευτικών διαφορών που καθορίζουν μέχρι τώρα την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της περιοχής”. Τα συμφέροντα που διακυβεύονται είναι πολλά, αλλά η ανάγκη επίλυσης του περίπλοκου αυτού ζητήματος απαιτεί μια γενικευμένη συνεννόηση. Η μεγάλη πρόκληση όπως έχει κλιμακωθεί πλέον η κατάσταση, δε θα είναι τόσο η εξεύρεση αυτής της λύσης, αλλά η υλοποίηση και διατήρησή της. Η επιβολή της σταθερότητας και η αντοχή της στο χρόνο θα είναι τα βασικά στοιχεία που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη στη μεταπολεμική Συρία.  

* Σκίτσο του Latuff