H Glencore αποτελεί έναν κολοσσό που, μεταξύ άλλων, ελέγχει το 8% του παγκόσμιου εμπορίου σίτου, ενώ βρίσκεται στη 16η θέση στη λίστα του Fortune Global για τις 500 μεγαλύτερες πολυεθνικές στον κόσμο, με τζίρο 170 δισ. δολάρια τον χρόνο. Τα προϊόντα της αφορούν όποιον οδηγεί, μιλάει στο κινητό ή τρώει ψωμί με το μεσημεριανό του. 

Δηλαδή όλους μας. Η αγγλοελβετική πολυεθνική μεταλλευμάτων και εμπορικών συναλλαγών, με έδρα στο Μπάαρ της Ελβετίας και το Σέιντ Χέιλερ στο Τζέρσεϊ, εμπλέκεται σε υποθέσεις κερδοσκοπίας και μυστικών συμφωνιών, έχοντας δεχθεί κριτική τα τελευταία χρόνια.

Εκμεταλλευόμενη τη διαφθορά

Το 2009 άρχισαν τα πάρτι στον δεύτερο όροφο της Appleby στις Βερμούδες, στο λεγόμενο «Glencore Room» (σ.σ. «Το Δωμάτιο της Glencore»). Η διαρροή οικονομικών στοιχείων για τις offshore μας επιτρέπει να δούμε τι συμβαίνει πίσω από τις κουρτίνες του Glencore Room, ρίχνοντας φως στα μεγάλα μυστικά του. Τα στοιχεία προέρχονται από τα γραφεία της υπεράκτιας δικηγορικής εταιρείας Appleby και της εταιρείας παροχής υπηρεσιών Estera, οι οποίες λειτουργούσαν υπό το όνομα Appleby μέχρι το 2016. 

Οι φάκελοι της έρευνας της Süddeutsche Zeitung και της ομάδας International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) που αφορούν την Glencore περιέχουν εμπιστευτικά emails, πρακτικά συνεδριάσεων, διαγράμματα αναδιάρθρωσης φόρων, δανειακές συμβάσεις, συμφωνίες πώλησης και συνομιλίες σχετικά με τους κινδύνους και τις ανταμοιβές.

Τα αρχεία αποδεικνύουν πως η εν λόγω πολυεθνική, με τη βοήθεια του δικηγορικού γραφείου, χρησιμοποιεί οικονομικούς «παραδείσους» για να καλύψει τις προσοδοφόρες συναλλαγές της υπό πέπλο άκρας μυστικότητας, ενώ παράλληλα ασκεί τεράστια επιρροή σε πλούσια σε φυσικούς πόρους αλλά μολυσμένα από τη διαφθορά κράτη. 

Μ’ αυτό τον τρόπο κατηύθυνε εκατομμύρια δολάρια μέσω Βερμούδων και άλλων φορολογικών «παραδείσων», αποφεύγοντας να καταβάλει φόρους. Μάλιστα, η Glencore απέκτησε πρόσβαση σε ένα ιδιαιτέρως σημαντικό ορυχείο χαλκού μιας, πλούσιας σε φυσικούς πόρους αλλά από τις πρώτες σε διαφθορά, χώρας: της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό.

Τι σου δίνω, τι μου δίνεις

Η έρευνα αποκαλύπτει τη σχέση της Glencore με τον Daniel Gertler, Ισραηλινό επιχειρηματία με διασυνδέσεις στην πολιτική ζωή του Κονγκό, οι οποίες βοήθησαν τη διαβόητη πλέον πολυεθνική να αποκτήσει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του ορυχείου στην Katanga σε συμφέρουσα για εκείνη τιμή. Οι περίπου 1.000 σελίδες εγγράφων δείχνουν πως η Glencore χορήγησε δάνειο ύψους 45 εκατομμυρίων δολαρίων σε εταιρεία ελεγχόμενη από τον Gertler, αφού εκείνος λειτούργησε ως ενδιάμεσος για να «κλείσει» το deal με αξιωματούχους της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Τα αρχεία τα οποία διέρρευσαν αποκαλύπτουν παρασκηνιακές πιέσεις εκ μέρους κυβερνήσεων καθώς και τις χρηματικές ροές που βοήθησαν εταιρεία εξόρυξης στην Katanga, στην οποία η Glencore ήταν τότε μέτοχος, να αποκτήσει άδειες σε τιμή πολύ χαμηλότερη από αυτή που θα έπρεπε.

Τα αρχεία τα οποία διέρρευσαν αποκαλύπτουν παρασκηνιακές πιέσεις εκ μέρους κυβερνήσεων καθώς και τις χρηματικές ροές που βοήθησαν εταιρεία εξόρυξης στην Katanga, στην οποία η Glencore ήταν τότε μέτοχος, να αποκτήσει άδειες σε τιμή πολύ χαμηλότερη από αυτή που θα έπρεπε.

Απαντώντας σε ερωτήσεις του ICIJ, η διοίκηση της Glencore δήλωσε ότι η τιμή των αδειών εξόρυξης αντιστοιχούσε σε ένα ποσό που συμφωνήθηκε προτού η εταιρεία του Gertler αρχίσει τις διαπραγματεύσεις και πρόσθεσε ότι το δάνειό τους προς αυτή έγινε σύμφωνα με τους κανόνες της αγοράς. Εξήγησε, δε, ότι τα γραφεία τους, που βρίσκονταν στις Βερμούδες, έχουν πλέον μεταφερθεί σε Ελβετία και Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο άνθρωπος-κλειδί

Ο Gertler, που δραστηριοποιούνταν ως έμπορος διαμαντιών και χαλκού, διατηρούσε μετοχές στην εταιρεία εξόρυξης μέσω υπεράκτιου trust και είχε διασυνδέσεις στις κυβερνήσεις της ΛΔΚ, όντας στενός φίλος του Augustin Katumba Mwanke, ο οποίος αποτελούσε, με τη σειρά του, το «δεξί χέρι» του προέδρου Kabila. Οι δικηγόροι του Gertler δήλωσαν στο ICIJ ότι οι δύο άντρες γνωρίστηκαν «σε προσωπική βάση» μόνο μετά την αποχώρηση του Katumba από την κυβέρνηση. Εν προκειμένω αξίζει να σημειωθεί πως ο Katumba φημολογούνταν πως ήταν ο υπεύθυνος για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της χώρας.

Ενδεικτικό της σχέσης των δύο αντρών είναι το ακόλουθο γεγονός: Οι Gertler και Katumba έκαναν μαζί με τις οικογένειές τους διακοπές σε ένα γιοτ στην Ερυθρά Θάλασσα, μέχρι ο Katumba  να εισαχθεί σε ένα ισραηλινό νοσοκομείο για επέμβαση. Μετά την επέμβαση, και αφού ο Katumba έπεσε σε κώμα, ο Gertler τού παρείχε 13 γιατρούς, δύο εκ των οποίων ήρθαν από το Λονδίνο.

Η σχέση, πάντως, του Gertler με το καθεστώς ελέγχεται από τη διεθνή κοινότητα. Το 2001 συντάχθηκαν δύο εκθέσεις των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τα «ματωμένα διαμάντια», κοινώς τους πολύτιμους λίθους που ανταλλάσσονταν για να χρηματοδοτηθούν στρατεύματα. Το 2013, μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων, υπό την καθοδήγηση του πρώην γενικού γραμματέα Kofi Annan, ανέφερε ότι οι εταιρείες του Ισραηλινού επιχειρηματία είχαν αποκτήσει μεταλλευτικά περιουσιακά στοιχεία από τη ΛΔΚ στο ένα έκτο της πραγματικής αξίας τους από τις αρχές της περασμένης δεκαετίας. Οι δικηγόροι του Gertler δήλωσαν στο ICIJ ότι απορρίπτουν τις κατηγορίες περί «μοχλευμένης συμφωνίας» ως αναληθείς.

Πώς έγινε η απάτη

Τον Οκτώβριο του 2008, η Glencore διόρισε τον Steven Isaacs, ως προσωρινό διευθύνοντα σύμβουλο της πρώην κρατικής, Katanga Mining. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση της χώρας ζήτησε πρόσθετα χρηματικά ποσά της τάξεως των 585 εκατομμυρίων δολαρίων για να πέσουν οι τελικές υπογραφές. Ήταν τότε που ο Gertler ανέλαβε δράση με σκοπό να πείσει τους τοπικούς παράγοντες. Για να οριστικοποιηθεί η συμφωνία, τέσσερα «κεφάλια» της Glencore, ανάμεσά τους ο Steven N. Isaacs και ο Τέλης Μυστακίδης, συναντήθηκαν εκ νέου με τον Gertler. Τον Φεβρουάριο του 2009, η Katanga Mining ανακοίνωσε στο Χρηματιστήριο του Τορόντο ένα σημαντικό δάνειο ύψους εκατομμυρίων δολαρίων από την Glencore και άλλους, συμπεριλαμβανομένης της Lora Enterprises, μιας εταιρείας που έχει την έδρα της στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους και ανήκει σε trust (εμπίστευμα) συμφερόντων της οικογένειας Gertler. Τα πράγματα πήγαιναν καλά.

Παράλληλα, η Katanga Mining έπεισε την κυβέρνηση της ΛΔΚ να ρίξει τις αξιώσεις της, από τα 580 εκατομμύρια δολάρια, σε μόλις 140 εκατομμύρια, με τη διαμεσολάβηση του Ισραηλινού εμπόρου. Οι τελικές υπογραφές έπεσαν τον Ιούλιο του 2009, με την Glencore να ελέγχει πλέον απολύτως το ορυχείο είτε απευθείας είτε με τις εταιρείες-δορυφόρους της. Το 2014, η Global Witness, μια βρετανική μη κερδοσκοπική ομάδα για την καταπολέμηση της διαφθοράς, δημοσίευσε έγγραφα που αποδεικνύουν ότι η Glencore είχε δανείσει το κεφάλαιο στην εταιρεία συμφερόντων Gertler, η οποία, με τη σειρά της, δάνεισε το ίδιο ποσό στην Katanga Mining. Αμέσως μετά η εταιρεία του Gertler και η Glencore απέκτησαν νέες μετοχές στην Katanga, κάνοντάς τη δική τους εξ ολοκλήρου.

Τελικά, τον Φεβρουάριο του 2017, η Glencore αγόρασε διευρυμένα μερίδια του Gertler στα μεγάλα ορυχεία της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, συμπεριλαμβανομένης της εταιρείας στην Katanga, για περισσότερα από 500 εκατομμύρια δολάρια, μειώνοντας τον δανεισμό. Ο ίδιος είχε φροντίσει να εκμεταλλευτεί τους διεφθαρμένους πολιτικούς του τόπου προς όφελος των πολυεθνικών, οι οποίες έχουν δεχθεί σφοδρή κριτική από διεθνείς οργανισμούς για τις πρακτικές τους, και κυρίως για τις συνθήκες που επιφυλάσσουν για τους εργαζομένους τους. Το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ επιβεβαίωσε πως μια εταιρεία του Och-Ziff Capital Management Group δάνεισε στη Lora Enterprises 110 εκατομμύρια δολάρια τον Νοέμβριο του 2010 και μεταξύ αυτού του μήνα και του Φεβρουαρίου 2011 ξέσπασε σκάνδαλο με «σκοτεινές» χρηματοδοτήσεις αξιωματούχων της ΛΔΚ, ανάμεσα στους οποίους φέρεται να είναι ο Augustin Katumba Mwanke, ο οποίος σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα το 2012, παίρνοντας το μυστικό στον τάφο του.

Τον Σεπτέμβριο του 2016 αποδείχθηκε η ενοχή της Och-Ziff για παράτυπες χρηματοδοτήσεις, με την εταιρεία να πληρώνει πρόστιμο 413 εκατομμυρίων δολαρίων. Ωστόσο, η Glencore δεν «φαινόταν» πουθενά, με τη Lora Enterprises να απαλλάσσεται από τις κατηγορίες. Όλα τα παραπάνω χρόνια, νομική εκπρόσωπος της Glencore ήταν και παραμένει η Appleby.

Στα ορυχεία της Μπουρκίνα Φάσο

Στα εδάφη της Μπουρκίνα Φάσο, η Nantou Mining S.A., θυγατρική της Glencore, μεσουρανεί. Τα ορυχεία της Perkoa τής ανήκουν, ενώ τους τελευταίους μήνες οι αστυνομικές δυνάμεις έχουν καταστείλει με τον πλέον βίαιο τρόπο όλες τις διαδηλώσεις των εργατών, που ζητούν καλύτερες συνθήκες εργασίας και μισθούς.

Οι έρευνες της ομάδας της ICIJ δείχνουν πως οι πελάτες της Appleby, η Glencore δηλαδή, κατάφερε να εξασφαλίσει παράτυπες συμφωνίες εξόρυξης για τη θυγατρική της στη χώρα, καθώς και φοροελαφρύνσεις. Η ICIJ έχει αποκτήσει στοιχεία από τη φορολογική υπηρεσία της Μπουρκίνα Φάσο, η οποία κατηγορεί τη θυγατρική της Glencore ότι εκμεταλλεύεται τα φορολογικά κενά και δημιουργεί μη υπαρκτές χρεώσεις από εικονικές εταιρείες (shell companies) για τη μείωση των φορολογητέων κερδών και για να αποφύγει να καταβάλει φόρους σε μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου.

Το 2012, ένας υπεργολάβος της Nantou απέλυσε 338 συμβασιούχους εργαζομένους έπειτα από τριήμερη απεργία. Οι εργαζόμενοι δήλωσαν ότι απολύθηκαν επειδή ζητούσαν υψηλότερους μισθούς και καλύτερους όρους υγιεινής και ασφάλειας. Και τέτοιου τύπου απολύσεις αποτελούν σύνηθες φαινόμενο για τη χώρα. Εκτός από τα παράπονα για τις συνθήκες και τις καταγγελίες για περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι χωρικοί κατηγορούν τη Nantou για κακοδιαχείριση ενός ιδιωτικού ιδρύματος που δημιουργήθηκε για τη διανομή κεφαλαίων κοινωνικής ανάπτυξης. Οι καταγγελίες εντάθηκαν τον Μάιο του 2015, ύστερα από σκάνδαλο που ξέσπασε και στο οποίο εμπλέκεται ο επικεφαλής του ιδρύματος, η σύζυγος δηλαδή του πρώην υπουργού εξωτερικών της Μπουρκίνα Φάσο.

Η Glencore πούλησε το ορυχείο σε καναδική εταιρεία τον Μάρτιο του 2017. Μέχρι τότε ήταν στην κατοχή της Nantou μέσω της Merope Holdings Ltd., θυγατρικής της Glencore στις Βερμούδες, η οποία χρησιμοποιεί τους υπαλλήλους της Appleby ως ανεξάρτητους διευθυντές.

Σύνοψη από την έρευνα των W.Fitzgibbon, O.Zihlmann, P. Blum, E. Perrin και B.Obermayer 
Απόδοση στα Ελληνικά: Χρήστος Δεμέτης
Εικονογράφηση: Παναγιώτης Πανταζής 

Πηγή: paradisepapers.news247.gr