Σε μια χώρα όπως η Βραζιλία όπου οι φυλακές μοιάζουν με ωρολογιακή βόμβα, ένα σύστημα αυτοδιαχείρισης κάνει τη διαφορά, καταγράφοντας εξαιρετική επιτυχία. Στις φυλακές Apac, δεν υπάρχουν φύλακες, ούτε όπλα και τα κλειδιά της φυλακής τα έχουν οι κρατούμενοι -κυριολεκτικά, όχι ως σχήμα λόγου.

Ads

Την πρώτη ημέρα στο καινούργιο κελί της, η Tatiane Correia de Lima, σχεδόν δεν αναγνώρισε τον εαυτό της. «Ήταν περίεργο να βλέπω το πρόσωπό μου ξανά στον καθρέφτη» λέει στο BBC η 26χρονη μητέρα δύο παιδιών, που εκτίει ποινή 12 ετών στη Βραζιλία. «Στην αρχή δεν θυμόμουν ποια ήμουν».

Η Βραζιλία είναι τέταρτη στον κόσμο όσον αφορά τις υπερπλήρεις φυλακές. Τα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας απασχολούν συχνά την επικαιρότητα για τις κακές έως άθλιες συνθήκες, τον υπερπληθυσμό -κατάσταση που έχει εξελιχθεί σε χρόνια- τη διαφθορά και τις βίαιες συμμορίες που πυροδοτούν ταραχές, οι οποίες κατά κανόνα καταλήγουν με θύματα.

Η Lima έχει μόλις μεταφερθεί από φυλακή του κεντρικού σωφρονιστικού συστήματος σε εγκατάσταση που διευθύνει η Ένωση για την Προστασία και Βοήθεια των Φυλακισμένων (Association for Protection and Assistance to Convicts, Apac) που βρίσκεται στην πόλη Itaúna, στην πολιτεία Μίνας Ζεράις.

Ads

Σε αντίθεση με το σωφρονιστικό σύστημα «που κλέβει τη θηλυκότητα σου», όπως λέει η Lima, στη φυλακή Apac, επιτρέπεται να φορά τα ρούχα της, να έχει καθρέφτη, μέικ απ και βαφή μαλλιών. Αλλά, η διαφορά αφορά, πέραν αυτών, πολύ πιο σημαντικά ζητήματα.

Χωρίς φύλακες

Το σύστημα Apac αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως η ασφαλέστερη, χαμηλότερου κόστους, αλλά και πιο ανθρώπινη απάντηση στην κρίση του σωφρονιστικού συστήματος της χώρας.

Στις 20 Μαρτίου, μία νέα φυλακή Apac άνοιξε, αυτή τη φορά στα βόρεια της λατινοαμερικανικής χώρας. Όλοι οι κρατούμενοι του συστήματος Apac πρέπει να έχουν περάσει πρώτα από το mainstream σωφρονιστικό σύστημα, να έχουν δείξει μεταμέλεια και να είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν το αυστηρό καθεστώς εργασίας και εκπαίδευσης που είναι σημείο αναφοράς της φιλοσοφίας του συστήματος.

Δεν υπάρχουν φύλακες ή, όπλα και τους επισκέπτες υποδέχεται -στην περίπτωση της γυναικείας φυλακής- μία κρατούμενη, η οποία και ξεκλειδώνει την πύλη της φυλακής.

Η κρατούμενη καθοδηγεί τον επισκέπτη προς τη «συζυγική σουίτα», ένα ευχάριστα διακοσμημένο δωμάτιο με διπλό κρεβάτι όπου οι κρατούμενες έχουν το δικαίωμα να περνούν προσωπικό χρόνο με συντρόφους που πηγαίνουν να τις επισκεφθούν. Στη συνέχεια, δείχνει στους επισκέπτες ένα δωμάτιο στο οποίο οι κρατούμενες βάζουν ετικέτες  σε μπουκάλια με σαπούνι τα οποία πωλούνται εκτός φυλακής.

Οι φυλακές Apac δημιουργήθηκαν από μια ομάδα Καθολικών το 1972 και τώρα συντονίζονται και υποστηρίζονται από την ιταλική ΜΚΟ, AVSI και τη βραζιλιάνικη Αδελφότητα Βοήθειας στους Φυλακισμένους.

Ο αντιπρόεδρος της AVSI Βραζιλίας, Jacopo Sabatiello, λέει ότι προτεραιότητα των φυλακών αυτών είναι η αγάπη και η εργασία. «Εδώ απευθυνόμαστε στους ανθρώπους με το όνομά τους, όχι με κάποιον αριθμό ή το ψευδώνυμο, που απέκτησαν τον καιρό της παρανομίας».

Αναμόρφωση

Οι κρατούμενοι είναι γνωστοί ως recuperandos (άνθρωποι υπό αναμόρφωση), καθώς στόχος του Apac είναι η αποκατάσταση.

Πρέπει να μελετούν και να εργάζονται, ορισμένες φορές σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα. Εάν δεν το κάνουν – ή, επιχειρήσουν να δραπετεύσουν- κινδυνεύουν να επιστρέψουν στις παραδοσιακές φυλακές. Συγκρούσεις και κόντρες υπάρχουν, αλλά δεν έχει καταγραφεί ούτε ένας θάνατος σε φυλακή Apac.

Όπως λέει ο Sabatiello, η απουσία φρουρών μειώνει την ένταση. Κάποιες από τις γυναίκες που βρίσκονται εδώ εκτίουν ποινές ισόβιας κάθειρξης και έχουν διαπράξει ειδεχθή εγκλήματα, αλλά η ατμόσφαιρα είναι ήρεμη.

image

«Προσπαθώ να ξεχάσω τον παλιό μου αριθμό κρατουμένου», λέει η Aguimara Patricia Silvia Campos, η οποία είναι επικεφαλής του συμβουλίου της φυλακής που συνεργάζεται με τη διοίκηση.

Η Campos πέρασε τέσσερις μήνες στην «κλασική» φυλακή. Έχει καταδικαστεί για εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών -την είχαν πιάσει με 26 γραμμάρια κοκαΐνης με τον πρώην σύζυγο της. «Στην άλλη φυλακή είμαστε ο ένας πάνω στον άλλον. Είκοσι κρατούμενοι σε ένα δωμάτιο. Άλλοι κοιμόμαστε στο πάτωμα, άλλοι σε βρομερά στρώματα. Το φαγητό ήταν για τα σκουπίδια» λέει, προσθέτοντας ότι, οι συγγενείς που την επισκέπτονταν περνούσαν από εξονυχιστικό έλεγχο.

Σκληροί εγκληματίες

Η κατάσταση που περιγράφει η Campos αντικατοπτρίζει ευρύτερα προβλήματα του σωφρονιστικού συστήματος της Βραζιλίας. Οι ειδικοί λένε ότι οι γυναίκες συχνά συλλαμβάνονται για αδίκημα που διέπραξε ο σύντροφός τους και στη συνέχεια ρίχνονται  σε κελιά με σκληρούς εγκληματίες. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τον οποίον οι γυναικείες φυλακές στη Βραζιλία παρουσίασαν κατακόρυφη αύξηση τα τελευταία χρόνια.

«Δεν ήξερα τίποτα για το έγκλημα όταν μπήκα στη φυλακή» λέει η Campos. «Η γυναίκα που ήταν δίπλα μου είχε αποκεφαλίσει τη γειτόνισςά της και κουβαλούσε το κεφάλι της σε μια βαλίτσα».

image

Η Tatiane Correia de Lima έχει εκτίσει μεγάλο μέρος της ποινής της, μέσω της εκπαίδευσης και της εργασίας και πλέον μπορεί να περάσει σε μία κατάσταση ημι-κράτησης. Η μείωση ποινής για εργασία και εκπαίδευση ισχύει και στο παραδοσιακό σωφρονιστικό σύστημα, αλλά εφαρμόζεται σπάνια, λέει ο δικαστής Antonio de Carvalho, υποστηρικτής του συστήματος Apac στην Itaúna. «Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι το Apac είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να διασφαλιστούν τα δικαιώματα των κρατουμένων στο πλαίσιο του βραζιλιάνικου σωφρονιστικού συστήματος» λέει ο δικαστής.

Έρωτας πίσω από τα κάγκελα

Προς το παρόν, η Lima παραμένει στο κλειστό καθεστώς της φυλακής με λιγότερα προνόμια, καθώς πρέπει να κερδίσει το δικαίωμα στη νέα κατάσταση. Το «ανοιχτό καθεστώς» σημαίνει ότι οι κρατούμενοι επιτρέπεται να βγαίνουν από τη φυλακή μία φορά την εβδομάδα.

Έστω και έτσι, μέσα στη φυλακή, η Lima απέκτησε σύντροφο. Μαζί με τη συγκρατούμενή της, τη Viviane Campos, άρχισαν να βγαίνουν με δύο κρατουμένους στις ανδρικές φυλακές Apac, στην άλλη πλευρά της πόλης. Είχε προηγηθεί ανταλλαγή επιστολών μέσω της διοίκησης της φυλακής.