Η καθυστέρηση εφοδιασμού, εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του προγράμματος COVAX,  των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, και ιδιαίτερα των Δυτικών Βαλκανίων, από επαρκή ποσότητα εμβολίων κατά της Covid-19 εκτός από αγανάκτηση και απογοήτευση σε αυτές τις χώρες, έχει καλλιεργήσει ένα πρόσφορο έδαφος για επέκταση της ρωσικής και κινεζικής γεωπολιτικής επιρροής στην ευρύτερη περιοχή μας. Το κενό, το οποίο οφείλεται και στη βραδύτητα της διαδικασίας έγκρισης εμβολίων της Ε.Ε., έχει κάνει σχεδόν όλες τις χώρες της περιοχής να μείνουν πολύ πίσω στα σχέδια εμβολιασμού των κατοίκων τους. Στρέφονται έτσι αναγκαστικά στη Ρωσία και στην Κίνα ή προσπαθούν η κάθε μία βαλκανική χώρα να διαπραγματευτεί κατευθείαν με τις Δυτικές φαρμακευτικές εταιρείες που παρασκευάζουν τα εμβόλια, παρακάμπτοντας τις Βρυξέλλες.

 
Ο «Ούγγρος ασθενής»

Ακολουθούν με αυτό τον τρόπο το παράδειγμα της ανυπάκουης και ευρωσκεπτικιστικής ουγγρικής κυβέρνησης η οποία έχει «πάρει το πρόγραμμα εμβολιασμού στα χέρια της», παρακάμπτοντας τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και τους, έως τώρα, περιορισμούς της Ε.Ε. και άρχισε να εισαγάγει μαζικά το ρωσικό εμβόλιο Sputnik V. Με αυτόν τον τρόπο η κυβέρνηση Όρμπαν επιδιώκει, όχι μόνο να επιτύχει τον δεδηλωμένο στόχο της Ε.Ε. για εμβολιασμό του 70% του ενήλικου πληθυσμού έως το τέλος του καλοκαιριού, αλλά και να καλλιεργήσει μια «ειδική σχέση» με τη Ρωσία του Πούτιν, ως προνομιακός εταίρος και συνομιλητής στους κόλπους της Ένωσης. Για την Μόσχα αυτή η επιλογή αποτελεί «θείο δώρο» καθώς βασική στρατηγική της είναι η διχόνοια, ο κατακερματισμός και η αποδυνάμωση της Ε.Ε. την οποία και θεωρεί ως το «μακρύ χέρι» κυριαρχίας των ΗΠΑ επί της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Η «ρώσικη ρουλέτα» της Κροατίας

Αλλά και η Κροατία, το νεότερο κράτος-μέλος της Ε.Ε. στην περιοχή, εξέφρασε ανοικτά την επιθυμία της για αγορά του ρωσικού εμβολίου Sputnik V κατά της νόσου Covid-19. Μάλιστα την Τρίτη 2 Μαρτίου 2021 «ο υπουργός Υγείας της Κροατίας Βίλι Μπέρος πραγματοποίησε τηλεφωνικές συνομιλίες με τη Μόσχα, κατά τη διάρκεια των οποίων επιβεβαίωσαν ότι η κροατική πλευρά ενδιαφέρεται να αγοράσει την απαιτούμενη ποσότητα εμβολίου Sputnik V από τη Ρωσία σύμφωνα με τους κανόνες της Ε.Ε. και το κροατικό δίκαιο», σύμφωνα με την ρωσική πρεσβεία του Ζάγκρεμπ. Μάλιστα δήλωσαν από κοινού ότι «το ζήτημα πρέπει να επιλυθεί επειγόντως, δεδομένου ότι (…) εντοπίστηκαν στην Κροατία και νέα στελέχη του κορονοϊού, τα οποία δεν έχουν μελετηθεί ακόμα από επιδημιολόγους, που θα μπορούσαν να απειλήσουν σοβαρά την υγεία των πολιτών της χώρας». Υπενθυμίζεται ότι η επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκου είχε χαρακτηρίσει την Κυριακή 7 Μαρτίου 2021 «ρώσικη ρουλέτα» την έγκριση του Sputnik με τις διαδικασίες του κατεπείγοντος από κάποια κράτη-μέλη, κάτι που οδήγησε τη Μόσχα να απαιτήσει δημόσια συγγνώμη.

Η Ε.Ε. χάνει την «μάχη των εμβολιασμών»;

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση αυτή η κίνηση του Ζάγκρεμπ, δηλαδή το να μην ακολουθήσει τις οδηγίες των Βρυξελλών, ήταν ένα ακόμη κτύπημα, μια ακόμη χαμένη μάχη στον ακήρυκτο πόλεμο των εμβολιασμών. Ένας «πόλεμος» που έχει ήδη νέους νικητές και ηττημένους: από τη μία πλευρά βρίσκονται η Ρωσία, η Κίνα, ακόμη και η μικρή Σερβία, που εφοδιάστηκε εγκαίρως με εμβόλια και τώρα τα «προσφέρει» αυξάνοντας την γεωπολιτική της επιρροή στα Δυτικά Βαλκάνια. Κι από την άλλη η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποια θρηνεί ήδη πάνω από μισό εκατομμύριο νεκρούς από την πανδημία, και αποδείχθηκε ανεπαρκής στη διαχείριση της πανδημίας και αναξιόπιστη ως προς τις δεσμεύσεις της προς τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Όχι μόνο το γόητρο της Ε.Ε. έχει, για μια ακόμη φορά, πληγεί, αλλά το κενό έσπευσαν αμέσως να το καλύψουν η Ρωσία και η Κίνα, αυξάνοντας την γεωπολιτική τους επιρροή στο «μαλακό υπογάστριο» της Ευρώπης.

Η Ρωσία και η Κίνα πέτυχαν κατά την περίοδο της πανδημίας να διεξαγάγουν μια διπλωματική εκστρατεία βελτίωσης της εικόνας και της επιρροής τους, ειδικά στις πρώην χώρες του Ανατολικού Μπλοκ, όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία, ακόμη και στην Κροατία, ή σε εκείνες που έχουν προβληματικές σχέσεις με τη Δύση, όπως η Τουρκία του Ερντογάν και η Σερβία του Βούτσιτς.

Η Τουρκία εμβολιάζεται made in China

Η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία με την κινεζική φαρμακευτική εταιρεία Sinopharm για να αγοράσει 50 εκατομμύρια δόσεις για τον εμβολιασμό 25 εκατομμυρίων ανθρώπων και ο Ερντογάν το διαφήμισε ως «μεγάλη επιτυχία» της Τουρκίας στον αγώνα κατά της πανδημίας, υποσχόμενος ότι σύντομα θα παρουσιάσει και «τουρκικό εμβόλιο» κατά της Covid-19. Ήδη η Τουρκία έχει παραλάβει τις 20 εκατομμύρια δόσεις από τα 50 που παρήγγειλε.
Το κινεζικό εμβόλιο που εισάγει και χρησιμοποιεί τη Τουρκία και αναπτύχθηκε από την Sinovac Biotech της Κίνας έχει αποτελεσματικότητα 83,5% εκατό με βάση τα τελικά αποτελέσματα των δοκιμών Φάσης III, σύμφωνα με δήλωση Τούρκων ερευνητών στις 3 Μαρτίου 2021 -μια αναθεώρηση προς τα κάτω από ένα προκαταρκτικό εύρημα 91,25% αποτελεσματικότητας τον Δεκέμβριο του 2020. Παρόλα αυτά έχουν εμβολιαστεί έως τώρα στην Τουρκία περίπου 8 εκατομμύριο πολίτες με μια τουλάχιστον δόση.

Εκτός από τους Κινέζους παραγωγούς, η Άγκυρα υπέγραψε επίσης συμφωνία με την Pfizer και 5 εκατομμύρια δόσεις θα φτάσουν στη χώρα από τέλη Μαρτίου. Οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται επίσης σε εξέλιξη για την αγορά των εμβολίων AstraZeneca και Sputnik V. Η Ρωσία είναι επίσης ανοιχτή στην κοινή χρήση της τεχνολογίας και της κοινής παραγωγής εμβολίων στην Τουρκία, τα οποία η Άγκυρα επιθυμεί και να εξαγάγει σε άλλες χώρες.
 
Τα ρωσικά και κινεζικά εμβόλια αρέσουν στους αυταρχικούς ηγέτες

Η πλειονότητα των χωρών που αγόρασαν ή σχεδιάζουν να αγοράσουν εμβόλια από τη Ρωσία και την Κίνα, όπως για παράδειγμα η Τουρκία, έχουν «συμπτωματικά» αυταρχικές και λαϊκιστικές κυβερνήσεις, οπότε χρησιμοποιούν επίσης προπαγανδιστικά αυτούς τους «πετυχημένους εμβολιασμούς» ως εργαλεία της εσωτερικής πολιτικής τους για ψηφοθηρικούς, και όχι μόνον, λόγους. Σε γεωπολιτικό επίπεδο πάντως αυτές οι μαζικές προμήθειες ρωσικών και κινέζικών εμβολίων προετοιμάζουν το έδαφος για μια αντιδυτική στροφή αυτών των χωρών ή έστω για γεωπολιτικούς ελιγμούς μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
 
Η κατάσταση στη  Νοτιοανατολική Ευρώπη

Στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, αντιμετωπίζοντας και την αυξανόμενη δημόσια πίεση, οι περισσότερες κυβερνήσεις, με εξαίρεση για την ώρα τη Σλοβενία, τη Ρουμανία (όπου εμβολιάστηκαν ήδη 2 εκ. άνθρωποι) και την Ελλάδα, φαίνονται πλέον αποφασισμένες να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Ουγγαρίας και της Σερβίας, και σκέφτονται, ή ήδη διαπραγματεύονται με προμηθευτές, εκτός της ΕΕ και των συστημάτων COVAX, δηλαδή από τη Ρωσία και την Κίνα.

Η Βουλγαρία, παρά τις εκκλήσεις του αντιπολιτευόμενου Σοσιαλιστικού Κόμματος για να αγοράσουν και το Sputnik V, κινείται για την ώρα στους εμβολιασμούς εντός του προγράμματος της Ε.Ε, κυρίως με εμβόλια AstraZeneca και, σε μικρότερο βαθμό, με Pfizer / BioNTech και Moderna.
 
Κάντο όπως η Σερβία: Η «διπλωματία των εμβολιασμών» του Βούτσιτς

Στη Σερβία ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς ήταν από τους πρώτους Ευρωπαίους ηγέτες που ανακοίνωσαν δημόσια προσφορές για αγορά κινεζικών και ρωσικών εμβολίων, ήδη από τον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο του 2020.  Ωστόσο, η πρώτη παρτίδα 4.875 δόσεων που ήρθε στη Σερβία στις 22 Δεκεμβρίου 2020 ήταν από την Pfizer, ακολουθούμενη από 2.400 δόσεις του Sputnik V που ήρθαν οκτώ ημέρες αργότερα.
Στη συνέχεια όμως πήραν τη σκυτάλη οι Κινέζοι. Η πρώτη μεγάλη παρτίδα του κινεζικού εμβολίου Sinopharm, με ένα εκατομμύριο δόσεις, ήρθε στη Σερβία στις 16 Ιανουαρίου. Μάλιστα ο ίδιος ο πρόεδρος Βούτσιτς  πήγε στο αεροδρόμιο του Βελιγραδίου, για να υποδεχθεί προσωπικά τα κινεζικά εμβόλια λέγοντας ότι αυτό ήταν «απόδειξη της φιλίας μεταξύ των δύο χωρών».

Οι παραδόσεις συνεχίστηκαν με της Ρωσία να στέλνει αρχικά 40.000 δόσεις του Sputnik V στις 29 Ιανουαρίου, ενώ άλλο μισό εκατομμύριο δόσεις κινεζικών εμβολίων Sinopharm έφτασαν στις 10 Φεβρουαρίου. Οι Ρώσοι έστειλαν άλλες 50.000 και στη συνέχεια άλλες 10.000 δόσεις εμβολίων Sputnik V στις 22 και 28 Φεβρουαρίου. Η Σερβία, αφού εμβολίασε ήδη 1,5 εκατομμύρια ανθρώπους ή το 20% του πληθυσμού της, άρχισε να προσφέρει χιλιάδες δόσεις εμβολίων σε γειτονικές της χώρες, στο Μαυροβούνιο, στη Βόρεια Μακεδονία και στη Βοσνία & Ερζεγοβίνη, εγκαινιάζοντας έτσι μια νέα «διπλωματία των εμβολιασμών».
 
Βόρεια Μακεδονία: απογοήτευση από την Ε.Ε. – Στροφή προς Κίνα και Ρωσία

Η Βόρεια Μακεδονία, ελπίζοντας να λάβει συνολικά 1,6 εκατομμύρια εμβόλια μέσω του COVAX, αγανάκτησε να περιμένει και στις αρχές Ιανουαρίου το Υπουργείο Υγείας δήλωσε ότι έχει ξεκινήσει άμεσες συνομιλίες με την Pfizer για 800.000 εμβόλια, ελπίζοντας ότι θα παραλάμβανε τα πρώτα εντός του Φεβρουαρίου. Αφού δεν παρέλαβε τίποτε ακόμη, η χώρα δέχθηκε την χειρονομία «καλής θέλησης» της γειτονικής Σερβίας και στις 14 Φεβρουαρίου έλαβε από το Βελιγράδι 8.000 εμβόλια AstraZeneca ώστε να αρχίσει τουλάχιστον ο εμβολιασμός του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Η κυβέρνηση Βούτσιτς πρόβαλλε την είδηση ως «ήπια ισχύ» της Σερβίας, προκειμένου να ενισχυθεί διπλωματικά.

Ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας Ζόραν Ζάεφ κατέβαλε επίσης  προσπάθειες για την προμήθεια 200.000 δόσεων κινεζικού εμβολίου Sinopharm και στα τέλη Φεβρουαρίου ενημέρωσε τους πολίτες ότι έχει δώσει εντολή στην κυβέρνηση να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για την αγορά 100.000 δόσεων Sputnik V από τη Ρωσία. Κοντολογίς ακολούθησε το παράδειγμα της Σερβίας και έστρεψε την πλάτη της στην Ευρώπη επιλέγοντας, τουλάχιστον για την προμήθεια εμβολίων, την Κίνα και τη Ρωσία.
 
Αλβανία και Κόσοβο

Η Αλβανία, με πληθυσμό εντελώς ανεμβολίαστο ως πρόσφατα, έλαβε μικρές ποσότητες εμβολίων του εμβολίου Pfizer/BioNTech, ενώ μια μεγαλύτερη παρτίδα αναμένεται να φτάσει μέσω του προγράμματος COVAX. Ωστόσο ο πρωθυπουργός Έντι Ράμα δήλωσε θα εξετάσει και το ενδεχόμενο αγοράς ρωσικών ή κινεζικών εμβολίων, όπως και οι γειτονικές χώρες. Το γειτονικό Κόσοβο δεν έχει λάβει μέχρι τώρα καμιά παρτίδα εμβολίων έχει συνάψει συμφωνία με την Pfizer, και έχει συνάψει συμφωνία με την Pfizer για την προμήθεια συνολικά 2,3 εκατομμύρια δόσεων.
 
Μαυροβούνιο και Βοσνία: Φοβού τους Σέρβους και δώρα φέροντας

Η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου ξεκίνησε κι αυτή διαπραγματεύσεις με «μια κινεζική εταιρεία σχετικά με την αγορά εμβολίων που αναπτύχθηκε στην Κίνα». Στις 17 Φεβρουαρίου, το Μαυροβούνιο έλαβε τα πρώτα του εμβόλια, που ήταν 2.000 δόσεις του ρωσικού Sputnik V που χορηγήθηκαν δωρεάν από τη Σερβία. Στις 25 Φεβρουαρίου, οι πρώτες 5.000 δόσεις εμβολίων Sputnik V παραδόθηκαν στο Μαυροβούνιο, που αγοράστηκαν από την κυβέρνηση. Η υπουργός Υγείας του Μαυροβουνίου Γιέλενα Μπ. Μπόγιοβιτς είπε ότι 30.000 δόσεις του κινεζικού εμβολίου Sinopharm αναμενόταν να χορηγηθούν έως τις αρχές Μαρτίου και συνολικά 50.000 δόσεις Sputnik V μέχρι τα τέλη Απριλίου. Και το Μαυροβούνιο λοιπόν κινείται μεταξύ Σερβίας, Ρωσίας και Κίνας,  ώστε να εξασφαλίσει τα εμβόλια για τον πληθυσμό του.

Τέλος η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση διότι αφενός βασίστηκε αποκλειστικά στο COVAX, και αφετέρου επειδή το περίπλοκο διοικητικό της σύστημα εμπόδισε τη χώρα να αγοράσει εμβόλια στην ελεύθερη αγορά. Ως τώρα δεν είναι ξεκάθαρο πότε η Βοσνία θα λάβει εμβόλια από το COVAX. Στο μεταξύ η Ρεπούμπλικα Σέρπσκα, η σερβοβοσνιακή οντότητα της χώρας, προμηθεύτηκε ήδη από τη Σερβία τις πρώτες 2.000 δόσεις του Sputnik V τον Ιανουάριο και 20.000 ακόμη στα τέλη Φεβρουαρίου. Η Κροατομουσουλμανική ομοσπονδία, που είναι η άλλη  πολιτική οντότητα της χώρας, έλαβε 1στις 2 Μαρτίου 10.000 δόσεις του εμβολίου AstraZeneca, που παράγεται στην Ινδία, ως δωρεά από τη Σερβία. Ο ίδιος ο πρόεδρος Βούτσιτς δεν έχασε την ευκαιρία, με αφορμή αυτή τη δωρεά, να εγκαινιάσει μια νέα επικοινωνιακή πολιτική και διπλωματία με το Σεράγεβο, κάνοντας λόγο για «νέα σελίδα» στις σχέσεις Βελιγραδίου-Σεράγεβου για ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων και κοινές επενδύσεις σε υποδομές και οδική διασύνδεση.

Προσεχώς παραγωγή του ρωσικού εμβολίου Sputnik V στην Ε.Ε.;

Στο μεταξύ, ενώ ο «πόλεμος των εμβολίων» μαίνεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία και η Ιταλία συμφώνησαν για παραγωγή του ρωσικού εμβολίου Sputnik V στο έδαφός της Ε.Ε., όπως ανακοίνωσε την Τρίτη 9 Μαρτίου 2021 ο  Κιρίλ Ντμίτριεφ, επικεφαλής του Ρωσικού Ταμείου Άμεσων Επενδύσεων (RDIF), το οποίο χρηματοδότησε την ανάπτυξη του συγκεκριμένου εμβολίου κατά του κοροναϊού.

Οι εξελίξεις προκάλεσαν την παρέμβαση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, που εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση στην Ρωσία, παρόμοια με εκείνη που έχει κάνει πρόσφατα η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. «Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να παραπλανηθούν από την Κίνα και τη Ρωσία, τα καθεστώτα των οποίων έχουν αξίες λιγότερο αποδεκτές από τις δικές μας, καθώς οργανώνουν εκστρατείες για την προμήθεια εμβολίων σε άλλους, που είναι μεν εξαιρετικά περιορισμένες όσον αφορά την ουσία, αλλά προβάλλονται υπέρμετρα επικοινωνιακά», προειδοποίησε χαρακτηριστικά ο Σαρλ Μισέλ, κάνοντας λόγο για «προπαγάνδα».
 
Η πανδημία και τα εμβόλια έχουν βαθύνει το ρήγμα στην Ευρώπη

Σε κάθε περίπτωση η διαχείριση της πανδημίας και των εμβολιασμών έχει κλονίσει την εμπιστοσύνη ορισμένων κρατών-μελών και των υποψήφιων μελών από τα Δυτικά Βαλκάνια προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ουγγαρία και η Πολωνία, οι οποίες τα τελευταία χρόνια αντιτίθενται στις Βρυξέλλες και επικρίνονται από αυτές, χρησιμοποίησαν τη συγκυρία για να βαθύνουν το ρήγμα με την Ένωση και να στραφούν αλλού.

Όσο για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων,  που είναι εγκλωβισμένες στον προθάλαμο της Ε.Ε. εδώ και δύο δεκαετίες και έχουν αναπτύξει ένα χρόνιο «σύνδρομο ευρώ-κόπωσης», είδαν για μια ακόμη φορά τις προσδοκίες τους να ματαιώνονται και προσπάθησαν να μιμηθούν την τυχοδιωκτικό παράδειγμα του Βούτσιτς. Η πανδημία αντί να φέρει τους Ευρωπαίους πιο κοντά, δημιούργησε νέα ρήγματα που θα χρειαστεί πολύς χρόνος και κόπος για να αποκατασταθούν, κυρίως η αξιοπιστία και το έλλειμμα εμπιστοσύνης.