Παρά την αντίθετη εντύπωση η Ρωσία, η οποία παρουσιάζεται συχνά ως η περισσότερο ωφελημένη από την κλιματική αλλαγή και το λιώσιμο των πάγων που θα απελευθερώσει τη ναυσιπλοΐα στο Βόρειο Αρκτικό Ωκεανό τουλάχιστον για τους μισούς μήνες το χρόνο, θα πληρώσει κι αυτή, κι έχει αρχίσει ήδη να πληρώνει, ένα βαρύ τίμημα από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του «Φαινομένου του Θερμοκηπίου», την καταστροφική επίδραση του οποίου το πανίσχυρο ρωσικό λόμπι των ορυκτών καυσίμων, όπως και το ίδιο το Κρεμλίνο, επιμένουν να αρνούνται. Ωστόσο η πραγματικότητα έρχεται να υπενθυμίσει, με τον πλέον δραματικό τρόπο, το μέγεθος της απειλής.

Ads

Η Ρωσία, με τις περιβαλλοντοκτόνες πολιτικές που εφαρμόζει, υφίσταται κι αυτή ήδη τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η τήξη των πολικών πάγων αλλά και του μονίμως παγωμένου (permafrost) υπεδάφους της Σιβηρίας και του Αρκτικού Κύκλου, που μετατρέπεται σταδιακά σε σαθρό τέλμα, απειλεί κατοικίες, υποδομές, πόλεις, εργοστάσια, καθώς και εγκαταστάσεις άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου, σε μια αχανή έκταση 10,7 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, το οποίο αντιπροσωπεύει περίπου το 63% του εδάφους της Ρωσικής Ομοσπονδίας! 

Το αρκτικό ατύχημα στο Νορίλσκ

Στις 29 Μαίου του 2020 συνέβη ένα τρομακτικό ατύχημα στον Θερμοηλεκτρικό Σταθμό «3 Πάβελ Σμιρνόφ», κοντά στην πόλη Νορίλσκ 300χλμ. βορείως του αρκτικού κύκλου της Ρωσίας. Συγκεκριμένα από μια δεξαμενή πετρελαίου υπήρξε διαρροή 21.000 τόνων καυσίμων, που χύθηκαν στους ποταμούς Νταλντικάν και Αμπάρναγια κι από εκεί στη λίμνη Pjasino, από όπου πηγάζει ομώνυμος ποταμός Pjasina, ο οποίος εκβάλει στη θάλασσα Κάρα στον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό. 

Ads

Η πετρελαιοκηλίδα σχημάτισε μια παχύρρευστη τοξική κρούστα πάχους πέντε εκατοστών, που μετακινείται. Αν και ο πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βλάντιμιρ Πούτιν κήρυξε μια τεράστια περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, και τα συνεργεία απορρύπανσης του ρωσικού Υπουργείου Εκτάκτων Καταστάσεων κατέβαλαν τεράστια προσπάθεια περιορισμού της πετρελαιοκηλίδας, η περιβαλλοντική καταστροφή είναι ήδη ανυπολόγιστη. Μέχρι τώρα ο βόρειος άνεμος μετακινεί συνεχώς την πετρελαιοκηλίδα κι ενώ τα συνεργεία καθαρίζουν τη μία περιοχή αυτή μετακινείται σε άλλο σημείο, κι έτσι θα πρέπει να την «κυνηγούν» συνεχώς. Το μείγμα πετρελαίου, νερού και λάσπης που συλλέγεται από τα συνεργεία θα πρέπει να μεταφερθεί μέσα από  μια περιοχή χωρίς δρόμους και γεμάτη λάσπες, κάτι το αφάνταστα δύσκολο. Μέχρι τώρα δεν κατάφεραν να περισυλλέξουν πάνω από 1.000 τόνους του χυμένου καυσίμου.

Οι ειδικοί επιστήμονες εκτιμούν ότι θα χρειαστούν δεκαετίες για να επανέλθει η περιοχή, που ήταν ήδη περιβαλλοντικά επιβαρυμένη, στην κατάσταση στην οποία βρισκόταν πριν το ατύχημα. Θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για την αποκατάσταση της μολυσμένης περιοχής, καθώς τα πιο τοξικά συστατικά του καυσίμου ντίζελ (βενζόλιο, τολουόλιο, αιθυλοβενζόλιο και ξυλόλιο) διαλύονται εύκολα στο νερό και δεν μπορούν να συλλεχθούν με πλωτήρες, σύμφωνα με τον Alexey Knjizhnikov, επικεφαλής του προγράμματος επιχειρησιακής ευθύνης του Παγκόσμιου Ταμείου Περιβάλλοντος στη Ρωσία. Οι πρώτες μετρήσεις έδειξαν ότι το επίπεδο της ρύπανσης των υδάτων της περιοχής είναι 200 φορές υψηλότερο από τα διεθνή περιβαλλοντικά πρότυπα!

image

Ο ολιγάρχης ιδιοκτήτης και οι εγκληματικές παραβάσεις της νομοθεσίας

Η ιδιωτική εταιρία Nornikel, που κατέχει τον συγκεκριμένο ενεργειακό σταθμό, ανήκει σ’ έναν από τους πλουσιότερους Ρώσους ολιγάρχες, τον Βλάντιμιρ Ποτάνιν (Vladimir Olegovic Potanin), με περιουσία που φτάνει τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο ίδιος δήλωσε βέβαια, για επικοινωνιακούς λόγους, πως θα αναλάβει το κόστος της απορρύπανσης της περιοχής, που σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις ανέρχεται σε 150 εκατομμύρια δολάρια, αλλά η ζημιά στο περιβάλλον δεν μπορεί να αποκατασταθεί εύκολα. Οι εισαγγελικές αρχές της Ρωσικής Ομοσπονδίας διεξάγουν έρευνα για τρεις υποθέσεις με τον χαρακτηρισμό «εγκληματικές», για παράβαση μιας σειράς νόμων μεταξύ των οποίων καταστροφής περιβάλλοντος και μόλυνσης θαλασσίων και παράκτιων περιοχών, ενώ ποινικές διώξεις ασκήθηκαν κατά του δημάρχου του Νορίλσκ, του διευθυντή του θερμοηλεκτρικού σταθμού, που προφυλακίστηκε, των αρχιμηχανικών, επιστατών και άλλων, με την κατηγορία ότι παραβίασαν την νομοθεσία περί προστασίας του περιβάλλοντος.

image

Το «Exxon Valdez» της Σιβηρίας 

Τα ΜΜΕ συγκρίνουν ήδη αυτό το ατύχημα με την καταστροφή του δεξαμενόπλοιου Exxon Valdez το 1989 στην Αλάσκα, κατά τη διάρκεια της οποίας περίπου 36.000 τόνοι πετρελαίου διέρρευσαν στη θάλασσα. Οι περιβαλλοντικές καταστροφές που προκαλούνται από πετρελαιοκηλίδες δεν είναι ασυνήθιστες: στις 14 Μαρτίου 1910, περισσότεροι από 1,2 εκατομμύρια τόνοι πετρελαίου χύνονταν επί 18 μήνες στο Kern County της Καλιφόρνια. Στις 2 Μαρτίου 1992, στην κοιλάδα  Φεργκάνα στο Ουζμπεκιστάν χύθηκαν σε δύο μήνες 285.000 τόνοι, που θεωρείται η μεγαλύτερη διαρροή πετρελαίου στο έδαφος της Ασίας.

Και στη Ρωσία τέτοια καταστροφικά γεγονότα δεν είναι άγνωστα. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1994, περίπου 81.000 και 94.000 τόνοι πετρελαίου χύθηκαν κοντά στην πόλη Ουσίνσκ (Δημοκρατία του Κόμ) λόγω της κακής συντήρησης και διάβρωσης του αγωγού πετρελαίου της Kominjeft. Η συγκεκριμένη περιοχή αντιμετωπίστηκε ως ζώνη οικολογικής καταστροφής έως το 2004. Κάθε χρόνο μόνο στη δυτική Σιβηρία περίπου 35.000 βλάβες και ατυχήματα συμβαίνουν σε αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το 21% όλων των καταγεγραμμένων ατυχημάτων σχετίζονται με την απώλεια της σταθερότητας των θεμελίων λόγω της τήξης του permafrost (παγωμένου υπεδάφους).

Η πιθανότερη αιτία του ατυχήματος στο Νορίλσκ είναι λοιπόν η τήξη του παγωμένου υπεδάφους. Σύμφωνα με τις ως τώρα έρευνες, έσπασε το κάτω μέρος της δεξαμενής πετρελαίου και η πλάκα από σκυρόδεμα στην οποία ήταν τοποθετημένη. Η δεξαμενή, η οποία φαίνεται αρκετά σκουριασμένη στις φωτογραφίες, κατασκευάστηκε πριν από τέσσερις δεκαετίες και υποτίθεται ότι επιθεωρήθηκε το 2018, αν και δεν είναι σαφές εάν υπήρχε παρακολούθηση της κατάστασης στην οποία βρίσκεται. Στην Αρκτική, όπου η τήξη του permafrost δεν είναι ένα άγνωστο φαινόμενο, η κατάσταση των θεμελίων ελέγχεται συνεχώς, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τα ατυχήματα.

image

Νορίλσκ: από Στρατόπεδο Γκουλάγκ σε ενεργειακό και βιομηχανικό κέντρο της Αρκτικής 

Το Νορίλσκ ιδρύθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1920, αλλά επίσημα άνοιξε το 1935, ως κέντρο του Στρατοπέδου Διορθωτικής Εργασίας Norillag, δηλαδή ένα από τα Γκουλάγκ της Σιβηρίας. Το 1951 ο  αριθμός των τροφίμων στρατοπέδου άγγιζε τους 72.500 πολιτικούς κρατούμενους, πολλοί από αυτούς Πολωνοί, συνεργάτες των Ναζί από τις Βαλτικές Χώρες κ.ά. που δούλευαν στα ορυχεία και τα μεταλλεία, σε μια περιοχή όπου 280 ημέρες το χρόνο έχει παγετό και 130 ημέρες χιονοθύελλες. Οι κρατούμενοι της Norillag έχτισαν ένα μεταλλευτικό και μεταλλουργικό συγκρότημα και ένα θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο δουλεύοντας δέκα έως δώδεκα ώρες την ημέρα, τριακόσιες ημέρες το χρόνο (στην περίοδο του πολέμου 350 ημέρες), εκτός εάν η θερμοκρασία έπεφτε κάτω από -40 βαθμούς Κελσίου.

Όταν ξεκίνησε η συζήτηση για τη γενική αμνηστία στη Σοβιετική Ένωση, το καλοκαίρι του 1953, ξέσπασε η λεγόμενη «εξέγερση του Νορίλσκ» με 100 νεκρούς και 200 τραυματίες. Όταν τελικά το στρατόπεδο έκλεισε στις 22 Αυγούστου του 1956, με εντολή του Υπουργείου Εσωτερικών της ΕΣΣΔ, κάποιοι από τους κρατούμενους επέλεξαν να μείνουν στο Νορίλσκ. Σήμερα, στο Νορίλσκ, όπου ζουν 175.000 άνθρωποι, βρίσκονται τα μεγαλύτερα αποθέματα νικελίου, χαλκού και παλλάδιου στον κόσμο, που υπολογίζονται σε 1,8 δισεκατομμύρια τόνους. Η εξόρυξη και επεξεργασία αυτών των μεταλλευμάτων καθιστά το Νορίλσκ μια από τις πιο μολυσμένες πόλεις του κόσμου: Η όξινη βροχή και το νέφος είναι καθημερινότητα, ενώ σύμφωνα με εκτιμήσεις το 1% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του θείου προέρχεται από εκεί. 

Κλιματική αλλαγή και αρκτικό permafrost

Ο διευθυντής του Ινστιτούτου Κρυόσφαιρας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών και Διδάκτωρ Γεωλογικών και Ορυκτολογικών Επιστημών, Βλάντιμιρ Μελνίκοφ, ισχυρίζεται ότι σήμερα κατασκευάζονται νέες εγκαταστάσεις στις βόρειες περιοχές με βάση λανθασμένα δεδομένα προηγούμενων δεκαετιών, ενώ η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ταχύτατα την κατάσταση του αρκτικού permafrost. Σύμφωνα με τον ίδιο, αν η Ρωσία αναγκαστεί να εγκαταλείψει την κατασκευή πάνω σε παγωμένο υπέδαφος, επειδή θα γίνει σαθρό, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να μη χρησιμοποιεί πλέον το 65% των κύριων πόρων της. Στη Ρωσία, το συνολικό εμβαδόν του παγωμένου υπεδάφους καλύπτει 10,7 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, που αντιπροσωπεύει περίπου το 63% της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Περισσότερο από το 80% των ανακαλυφθέντων αποθεμάτων πετρελαίου, περίπου το 70% του φυσικού αερίου, τεράστιες αποθέσεις άνθρακα και τύρφης, συγκεντρώνονται σε αυτήν τη ζώνη, όπου έχουν κατασκευαστεί πολλοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας.

image

Η υπερθέρμανση κτυπά το σιβηριανό υπέδαφος

Δεκάδες πόλεις χτίστηκαν πάνω στον παγωμένο υπέδαφος και κατασκευάστηκαν εκεί πάνω από πέντε χιλιάδες χιλιόμετρα σιδηροδρόμων. Μεγάλες νέες εγκαταστάσεις κατασκευάζονται στην περιοχή του permafrost, όπως το λιμάνι του Sabet και μονάδες παραγωγής υγροποιημένου αερίου στη χερσόνησο Γιαμάλ, το ορυχείο διαμαντιών ALROSA και το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο Viliuj-3 στη Γιακουτία κ.ά. Η υπερθέρμανση του πλανήτη αυξάνει έτσι το κόστος κατασκευών στη Σιβηρία. Οι ετήσιες απώλειες της Ρωσίας, λόγω της απόψυξης του permafrost, κυμαίνονται από 50 έως 150 δισεκατομμύρια ρούβλια. Τον Σεπτέμβριο του 2019, ο αναλυτής Τζούλιαν Λι από το Bloomberg, ισχυρίστηκε ότι τα θεμέλια στις περιοχές του παγωμένου υπεδάφους της Ρωσίας δεν μπορούσαν πλέον να αντέξουν το ίδιο φορτίο με τη δεκαετία του 1980, και ότι η ικανότητα φορτίου είχε μειωθεί περισσότερο από 20% από το 1980 έως το 2010.

Μεταξύ 1990 και 1999, ο αριθμός των κτιρίων που υπέστησαν διάφορους τύπους ζημιών λόγω της άνισης βύθισης των θεμελίων αυξήθηκε κατά 42% σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία στο Νορίλσκ, κατά 61% στο Γιακούτσκ, μια πόλη περίπου 300.000 κατοίκων με σπίτια και εργοστάσια, όπου οι δρόμοι, οι σιδηρόδρομοι και οι αγωγοί βυθίζονται μερικά εκατοστά το χρόνο.

Ο ερευνητής στο Γεωγραφικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου της Λειψίας, Matthias Ulrich, ο οποίος μελετά την υποβάθμιση (απόψυξη) του permafrost, λέει ότι στο Γιακούτσκ, οι επιστημονικοί κύκλοι γνωρίζουν αναμφίβολα το πρόβλημα της διάβρωσης του παγωμένου υπεδάφους, την ταχύτητα αυτής της διαδικασίας και τις συνέπειές της. Ωστόσο στο ευρωπαϊκό τμήμα της Ρωσίας,  και ειδικά στη Μόσχα και στην Αγία Πετρούπολη, τα προβλήματα αυτά στη Σιβηρία τείνουν να υποτιμούνται, ακόμη και να συγκαλύπτονται.