Η έκφραση «ανοιχτός γάμος» καθιερώθηκε πρώτη φορά στις ΗΠΑ το 1972 με την έκδοση του βιβλίου «Open Marriage: A New Life Style for Couples» (Ανοιχτός Γάμος: Ένας νέος τρόπος ζωής για τα ζευγάρια) των Nena και George O’Neill. 

Ads

Το βιβλίο, που επικεντρωνόταν περισσότερο στο συναισθηματικό άνοιγμα, έγινε best seller, κυρίως εξαιτίας μίας προσέγγισης στις τελευταίες σελίδες, που ούτε λίγο ούτε πολύ, έλεγε «δεν προτείνουμε να αποκλείσετε το σεξ [με άλλον σύντροφο], αλλά δεν λέμε ότι πρέπει και να το αποφύγετε…»

Τελικά, ένας ανοιχτός γάμος μπορεί να είναι ένας ευτυχισμένος γάμος;

Οι New York Times θέτουν το ερώτημα καταγράφοντας μαρτυρίες – εμπειρίες μη μονογαμικών ζευγαριών, που μιλούν για τη ζήλια, την αγάπη, την επιθυμία και την εμπιστοσύνη

Ads

Κατ’ αρχάς η νέα εκδοχή της μονογαμίας δεν είναι εντελώς νέα. Θα μπορούσε να είναι μια update εκδοχή της ζωής των μεσοαστών συζύγων στα αμερικανικά προάστια της δεκαετίας του ’70 (έτσι όπως καταγράφονται στο βιβλίο «Thy Neighbor’s Wife» της Gay Talese, που δημοσιεύτηκε το 1980). 

«Μonogamish»

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, κανείς δεν έκανε την ιδέα του ανοιχτού γάμου πιο προσιτή στο ευρύ κοινό όσο ο Αμερικανός συγγραφέας, δημοσιογράφος και ακτιβιστής της LGBT κοινότητας, Dan Savage, ο οποίος δημιούργησε τη λέξη «monogamish» σε μία απόπειρα να περιγράψει το δικό του status: Ο Savage είναι ομοφυλόφιλος, παντρεμένος, πατέρας και μη μονογαμικός. Επίσης, υπέρμαχος της άποψης ότι η συναινετική μη μονογαμική σχέση βοηθά τη μακροημέρευση μιας σχέσης, υπό την προϋπόθεση ότι τα εμπλεκόμενα μέρη τηρούν τα συμφωνημένα. 

Η τάση περί μη μονογαμίας είναι δημοφιλής και στα ετερόφυλα ζευγάρια. Όπως γράφουν οι NYT, στο γνωστό dating site «OkCupid», οι χρήστες ηλικίας 40 – 50 ετών, χαρακτηρίζουν τους εαυτούς τους ως «μη μονογαμικούς» (αναλόγως φιλτράρουν και τις αναζητήσεις τους) και μάλιστα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που δίνει ο ιστότοπος, το 16% εξ αυτών δηλώνει ευθέως ότι είναι σε γάμο. 

image
Antoinette Patterson, Kevin Patterson Γνωρίστηκαν το 2002. Συμφώνησαν μετά από λίγο σε ανοιχτή σχέση. Παντρεύτηκαν το 2007. Kevin: Δεν έχω ιδιαίτερες αιτίες για να είμαι ζηλιάρης. Αλλά δεν μου αρέσει όταν κάποιος που βλέπει η γυναίκα μου χρησιμοποιεί τον χώρο στάθμευσης μπροστά από το σπίτι μου.

Παρά το γεγονός ότι τα ποσοστά του γάμου έχουν μειωθεί, ο θεσμός ασκεί, τουλάχιστον στους Αμερικανούς, ακόμη γοητεία. 

Στο βιβλίο του με τίτλο «The Marriage-Go-Round» (κάτι σαν, Ο γάμος κύκλους κάνει), ο Andrew J. Cherlin, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, υποστηρίζει ότι οι Αμερικανοί, οι οποίοι είναι περισσότεροι θρησκευόμενοι σε σχέση με τους πολίτες άλλων ανεπτυγμένων χωρών, είναι και περισσότερο γοητευμένοι από την ιδέα του γάμου. Και είναι απορίας άξιο, σημειώνει ο συγγραφέας, πώς σε μία χώρα που δίνει έμφαση στον ατομικισμό (σ.σ. στο σημείο αυτό αναφέρεται στα υψηλά ποσοστά διαζυγίου, στα ποσοστά δεύτερου ή τρίτου γάμου) έχει τόση σημασία η παράδοση. 

Η ιδέα του ανοιχτού γάμου -για το καλύτερο ή το χειρότερο- θα μπορούσε να θεωρηθεί φυσική συνέπεια των αντικρουόμενων αυτών πολιτισμικών αξιών, ειδικά από τη στιγμή που ο γάμος μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, οι ανοιχτές υιοθεσίες, οι μονογονεϊκές οικογένειες και οι απόψεις για τη ρευστότητα των φύλων, έχουν ήδη επαναπροσδιορίσει την έννοια της οικογένειας. 

Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research που διενεργήθηκε το 2013, τα δύο τρίτα των Αμερικανών πιστεύουν ότι «μια μεγαλύτερη ποικιλία στις μορφές οικογενειακών διευθετήσεων» είναι «καλό πράγμα» ή «δεν έχει σημασία».

image
Jamie, Rich Γνωρίστηκαν το 1996. Παντρεύτηκαν το 1999. Συμφώνησαν σε ανοιχτό γάμο το 2016. Rich: Είδα το άνοιγμα πιο πολύ σαν κάτι που θα μας φέρει πιο κοντά παρά ως κάτι που θα ήταν απλά μια προσωρινή λύση.

Ακόμη ταμπού 

Και όμως, οι ανοιχτοί γάμοι -και σε μικρότερο βαθμό, οι ανοιχτές σχέσεις μεταξύ ζευγαριών σε σχέση χωρίς γάμο- -εξακολουθεί να είναι τόσο μεγάλο ταμπού, ώστε όσοι μίλησαν στους NYT  αρνήθηκαν το δώσουν το όνομα τους, από τον φόβο της κοινωνικής απόρριψης, ακόμη και για λόγους αμιγώς επαγγελματικούς, εκτιμώντας ότι μία τέτοιου τύπου έκθεση θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη δουλειά τους. 

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι στους κύκλους των συντηρητικών οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται την ιδέα του ανοιχτού γάμου ως υποβάθμιση του θεσμού που θεωρείται θεμέλιος λίθος της κοινωνίας. 

Αλλά ακόμα και μεταξύ των προοδευτικών, όπως λέει η δημοσιογράφος Susan Dominus που έκανε την πολύμηνη έρευνα, το θέμα συνήθως προκαλεί περίεργες αντιδράσεις. Πώς θα μπορούσε ένας παντρεμένος να αισθάνεται άνετα ή να ενθαρρύνει την εξωσυζυγική σχέση του/της συζύγου; 

Μάλιστα, πολλοί το αντιμετώπισαν σε πρώτο επίπεδο ως κάτι προσβλητικό:  Πώς μπορεί κάποιος να ασχολείται αδιάντροπα με μία σεξουαλική περιπέτεια αντί για παράδειγμα, να διοχετεύει την ενέργεια του στα παιδιά του; 

image
Logan Ford, Robert Reynolds Γνωρίστηκαν το 2006. Συμφώνησαν σε ανοιχτή σχέση το 2007. Παντρεύτηκαν το 2013.  Logan: Ξέρουμε ότι θα προκύψουν ανασφάλειες και ζήλιες. Συνεχίζουμε όμως, να μιλάμε όπως κάναμε  πάντα, κάτι που τα straight  ζευγάρια δεν κάνουν μέχρι που να τους συμβεί κάτι πολύ σοβαρό. 

Η Susan Dominus μίλησε με περισσότερους από 50 παντρεμένα ζευγάρια που έχουν επιλέξει μη μονογαμικές σχέσεις και όπως σημειώνει, ένα σημείο που διαπερνά τα τυπικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων αυτών είναι ότι πρόκειται για κοινωνικά προνομιούχους, εξηγώντας το αυτονόητο ότι, κάποιος που κάνει τρεις δουλειές για να ζήσει την οικογένεια του είναι μάλλον απίθανο να δαπανήσει τη συναισθηματική ενέργεια που απαιτείται προκειμένου να διαπραγματευθεί με τον/τη σύζυγο του μία μη μονογαμική σχέση και εν συνεχεία να δώσει χρόνο σε αυτή. 

Ανοιχτός γάμος αλλά με κανόνες 

Η μονογαμία εξ ορισμού σημαίνει πρωτίστως «όχι σεξ με άλλον». Παρότι όμως, οι ανοιχτές σχέσεις μοιάζουν με ελεύθερη επιλογή, η έρευνα έδειξε ότι το πρώτο που κάνουν τα ζευγάρια τα οποία συμφωνούν να περάσουν σε μη μονογαμική σχέση, είναι να καταρτίσουν έναν κατάλογο κατευθυντήριων γραμμών.

Η λίστα περιλαμβάνει κανόνες για την προστασία, τον αριθμό των ημερών της εβδομάδας που είναι διαθέσιμες για ραντεβού, αλλά και την ποσότητα των πληροφοριών που θα μοιραστούν. Κάποιοι σύζυγοι δεν θέλουν να γνωρίζουν λεπτομέρειες για την εξωσυζυγική σχέση του/της συζύγου. Για άλλους πάλι, οι ιστορίες αυτές είναι ένα συναρπαστικό παράπλευρο όφελος της συμφωνίας.

image
Tim Aguero, Luce Cousineau Γνωρίστηκαν το 1991. Παντρεύτηκαν το 1997. Συμφώνησαν σε ανοιχτό γάμο το 2011.  Tim: Όταν μιλήσαμε στους φίλους μας για την κατάσταση μας, οι άνδρες δεν είχαν περιέργεια να μάθουν. Αλλά οι γυναίκες (φίλοι μας) είπαν, ω! αυτό είναι ενδιαφέρον. 

Η ζήλια 

Επίσης, οι κανόνες σχεδιάζονται κατά τρόπο ώστε οι εμπλεκόμενοι να μπορέσουν να διαχειριστούν τη ζήλια. Τα περισσότερα μονογαμικά ζευγάρια προσπαθούν να αποφύγουν το συναίσθημα αυτό. Ωστόσο, η ζήλια είναι μία ευκαιρία να εξεταστούν οι ανασφάλειες, με άλλα λόγια, ένα συναίσθημα που αξίζει να διερευνηθεί.

Η εξελικτική ψυχολογία (τουλάχιστον, στην ευρέως διαδεδομένη εκδοχή της) θεωρεί ότι η ζήλια είναι μία έμφυτη, βιολογική άρα επιτακτική ανάγκη που εξελίχθηκε για να δώσει στα άγρυπνα, κτητικά αρσενικά μια κάποια σιγουριά για την πατρότητα των απογόνων τους. 

Οι υποστηρικτές της «πολυσυντροφικότητας» («polyamory») θα υποστήριζαν, όπως και άλλοι, ότι οι άνθρωποι είναι σε θέση να παρακάμψουν την επιταγή αυτή χρησιμοποιώντας την κοινή λογική.  

Ωστόσο, πολλοί από αυτούς απορρίπτουν συνολικά την παραπάνω εκδοχή της εξελικτικής βιολογίας, επικαλούμενοι το έργο των Chris Ryan και Cacilda Jethá, συν-συγγραφέων του «Sex at Dawn» (Σεξ στην αυγή), ενός βιβλίου που έλαβε ανάμεικτες κριτικές από την ακαδημαϊκή κοινότητα όταν δημοσιεύθηκε το 2011 και το οποίο υποστηρίζει ότι οι προϊστορικοί άνθρωποι ζούσαν από κοινού, με ανταλλαγή συντρόφων και χωρίς σεξουαλική ζήλια, όπως συμβαίνει στις κοινότητες των μπονόμπο, των συγγενών μας πρωτευόντων της οικογένειας των Ανθρωποειδών.

Η ζήλια μπορεί να είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, αλλά οι κοινωνικές δομές ενισχύουν την εξουσία της κι αυτό έχει πολύ μεγάλο κόστος, σημειώνουν. 

image
Jess Diamant, Daniel Diamant Γνωρίστηκαν το 2007. Παντρεύτηκαν το 2011. Συμφώνησαν σε ανοιχτό γάμο το 2012. Jess: Ως «πρωτογενής» σύντροφος, που έχει περισσότερο χρόνο με τον σύζυγό από ό,τι η φίλη του, όταν κάνω το το χρονοδιάγραμμα, προσπαθώ να λάβω υπόψη και εκείνη. Γιατί είναι σημαντική.

Βιολογικοί μηχανισμοί και ανατροφή των παιδιών 

Στο βιβλίο της «What Love Is» (Τί είναι αγάπη), που δημοσιεύθηκε το 2017, η Carrie Jenkins, καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, η οποία είναι παντρεμένη και διατηρεί επί μακρόν εξωσυζυγική σχέση με τον ίδιο άνθρωπο, παραθέτει τη δική της ερμηνεία: «Είμαστε σίγουρα εξοπλισμένοι με βιολογικούς μηχανισμούς που υποστηρίζουν τη συνεργασία, τη δέσμευση και την επικοινωνία, οι οποίοι έχουν εξελιχθεί για να μας βοηθήσουν να επιτύχουμε στο δύσκολο έργο της ανατροφής των παιδιών… Ο πραγματικός πόνος, η πραγματική χημεία του εγκεφάλου είναι ο,τιδήποτε μπορεί να απειλήσει τους δεσμούς αυτούς. Αλλά είμαστε ένα ευπροσάρμοστο είδος, οπότε αυτό που πρέπει να προβλέψουμε είναι μια σειρά βιολογικών μηχανισμών που θα επιτρέψουν διαφορετικές προσεγγίσεις στην πρόκληση της ανατροφής των παιδιών. Το βασικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης είναι η ευελιξία». 

Η Susan Wenzel, ψυχοθεραπεύτρια στο Winnipeg του Καναδά, δεν άνοιξε τη σχέση της με τον άνδρα με τον οποίο που ζούσε, επειδή συνυπέγραψε κάποια θεωρία της εξέλιξης. Το έπραξε επειδή ο σύντροφος της τής είπε, ήρεμα, και με κάποιον φόβο, ότι ανησυχούσε για το μέλλον της σχέσης τους. Είχε ερωτευτεί και στο παρελθόν, της εξήγησε, αλλά οι σχέσεις του πάντα τελείωναν με τον ερχομό μιας άλλης γυναίκας. 

Η Susan κατάλαβε τί εννοούσε, άλλωστε είχε συμβουλεύσει «ασθενείς» της οι οποίοι είχαν προχωρήσει σε ανοιχτούς γάμους. Ένιωθε εξοπλισμένη για να διαχειριστεί την κατάσταση εξού και συμφώνησε με τον σύντροφο της ότι μπορούσαν να βλέπουν άλλους, εφόσον οι σχέσεις αυτές παρέμειναν περιστασιακές. Όπως λέει, δεν αισθάνθηκε ότι αποσπάστηκε από τη σχέση τους όταν άρχισε να βλέπει κάποιον που ήταν, όπως εκείνη, μετανάστης από την Κένυα. Αλλά όταν αυτό ξεθώριασε και ο σύντροφος της άρχισε να να βγαίνει ραντεβού με κάποια γυναίκα, διαπίστωσε ότι στη σχέση «τρύπωσε» η ζήλια. 

Η συμβατική σοφία λέει ότι οι άνδρες είναι πιο πιθανό από τις γυναίκες να επιθυμούν, ακόμη και να χρειάζονται, ποικιλία στη σεξουαλική τους ζωή. 

image
Joe Spurr, Zaeli Kane (στο κέντρο ο Blake Wilson) Γνωρίστηκαν το 2004. Συμφώνησαν μετά από λίγο σε ελεύθερη σχέση. Παντρεύηκαν το 2011.  Joe: Η Zaeliα μας μίλησε για το πώς γίνεσαι σχεδόν δύο διαφορετικοί άνθρωποι, ανάλογα με το ποιον είσαι τη στιγμή εκείνη. 

Αλλά από τα 25 ζευγάρια που μίλησαν στους NYT,  στις περισσότερες περιπτώσεις -εκτός από έξι- την αρχή για ανοιχτές σχέσεις έκαναν οι γυναίκες.  Ακόμη και όταν η απόφαση ήταν αμοιβαία, η γυναίκα ήταν συνήθως πιο σεξουαλικά  δραστήρια εκτός γάμου. 

Σύζυγος των προαστίων έλεγε στο OkCupid ότι δεν είχε ακόμη συναντήσει κάποια ενδιαφέρουσα γυναίκα, σε αντίθεση με τη σύζυγό του, την οποία ονόμασε «βαμπίρ οικειότητας». 

Μία άλλη γυναίκα, στο Πόρτλαντ, εξηγούσε ότι ο σύζυγος της είχε χάσει κάθε ενδιαφέρον για σεξ, όχι μόνο μαζί της, αλλά εν γένει. Μια 36χρονη στο Σιάτλ δήλωσε ότι πήρε την απόφαση όταν άκουσε να μιλούν για την ιδέα του ανοιχτού γάμου από μια άλλη νεαρή μαμά σε ένα βιβλιοπωλείο. 

Ίσως, όπως γράφει το δημοσίευμα, οι γυναίκες στα ζευγάρια ήταν πιο πρόθυμες να πούν τις ιστορίες τους επειδή δεν ταιριάζουν με τα προβλέψιμα, άθλια στερεότυπα για σεξουαλική δραστηριότητα των ανδρών. Ήταν εντούτοις εντυπωσιακό να ακούει κανείς πόσα πολλά ήταν διατεθειμένες να  διακινδυνεύουν για τη σεξουαλική τους ευτυχία.

Πέρασαν δεκαετίες μέχρι οι ερευνητές που ασχολούνται με τη σεξουαλική ζωή να εξετάσουν το ενδεχόμενο η περιορισμένη γυναικεία λίμπιντο να είναι σύμπτωμα της μονογαμίας. 

Μακροπρόθεσμες μονογαμικές σχέσεις

Μελέτη του 2002 διαπίστωσε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες σε μακρόχρονες σχέσεις έχουν την ίδια επιθυμία στην αρχή, αλλά στις γυναίκες η επιθυμία μειώνεται απότομα μεταξύ του πρώτου και του τέταρτου χρόνου. Αντίθετα, στην περίπτωση των ανδρών η επιθυμία παραμένει υψηλή όλο το διάστημα. 

Ο δημοσιογράφος – συγγραφέας Daniel Bergner στο βιβλίο του με τίτλο «What Women Want» (Τί θέλουν οι γυναίκες) παραπέμπει σε έρευνα σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες επιθυμούν την καινοτομία όσο και οι άνδρες. 

Τα φάρμακα για την τόνωση της ανδρικής σεξουαλικότητας βασίστηκαν στην υπόθεση ότι μια πιθανή λύση όπως το ενδιαφέρον για νέους συντρόφους, δεν θα ήταν πρακτικά εφαρμόσιμη και επίσης, δεν θα είχε διάρκεια. 

image

Μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα και τις αρχές του 21ού, οι ψυχοθεραπευτές υπερασπίζονταν  τη μονογαμία με τη συνέπεια… θρησκευτικών ιδρυμάτων. 

Μάλιστα, επικαλούνταν τη θεωρία της προσκόλλησης στη δουλειά, μια θεωρία που, στην απλοποιημένη μορφή της, λέει ότι δυο άνθρωποι μπορούν να δημιουργήσουν έναν ασφαλή δεσμό, όταν ο ένας καταπραΰνει τις αδυναμίες του άλλου και δίνει αγάπη -η σεξουαλική εκπλήρωση έρχεται στο τέλος. 

Το βιβλίο του ψυχαναλυτή Stephen Mitchell «Can Love Last» (Η αγάπη μπορεί να κρατήσει) περιπλέκει μερικές από τις έννοιες, υποστηρίζοντας ότι η εμπιστοσύνη και η άνεση μπορούν επίσης να αποτελέσουν εμπόδια στην έκφραση του σεξουαλικού πάθους. 

«Δεδομένου ότι η αξιοσέβαστη μονογαμική δέσμευση τείνει στην εποχή μας να είναι αμοιβαία, η επιλογή ενός μόνο συντρόφου αυξάνει δραματικά την εξάρτηση από αυτόν, καθιστώντας την ανάγκη για περισσότερη αγάπη περισσότερο επικίνδυνη και την προσπάθεια για την εγγύηση της αγάπης ακόμα πιο επιτακτική», έγραψε ο Mitchell. 

«Έτσι, προσποιούμαστε ότι ελαχιστοποιήσαμε τους κινδύνους και νιώθουμε ασφαλείς,  υπονομεύοντας κατά αυτόν τον τρόπο τις προϋποθέσεις της επιθυμίας, η οποία για να αναπνεύσει και να ευδοκιμήσει απαιτεί έντονη φαντασία». 

Ο Mitchell εκτιμά τις αφοσιωμένες σχέσεις, ωστόσο θεωρεί απαραίτητο να υπογραμμίσει τον τρόπο με τον οποίο η σεξουαλικότητα θα μπορούσε να καταρρεύσει κάτω από το βάρος της ασφάλειας που κατασκευάζουν τα ζευγάρια.