Δεν υπάρχει επιδημία στην ιστορία που να μην είχε πολιτική διάσταση. Από την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου μάλιστα, οι επιδημίες έγιναν μέρος της συνωμοσιολογικής κουλτούρας. Δεδομένης της φρίκης που αποκαλύφθηκε μετά τον πόλεμο για τα ναζιστικά πειράματα σε ανθρώπους, η εμπιστοσύνη στις κρατικές διαψεύσεις είχε ήδη διαταραχτεί, ακόμη και από τους ανθρώπους που δεν συμμερίζονταν τις θεωρίες συνωμοσίας, αλλά που ήταν βέβαιοι ότι ο καπιταλισμός κερδίζει ακόμη και από την έρευνα για την καταπολέμηση των ασθενειών που παράγει έμμεσα – λόγω της οικονομικής αθλιότητας στην οποία έχει καταδικάσει το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη – ή άμεσα.

Ο νέος κοροναϊός δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Έχει όλα τα απαραίτητα πρωτογενή συστατικά: Πρόκειται για επιδημία που ξεκίνησε από την Κίνα, τον νούμερο ένα αντίπαλο της Δύσης αυτή τη στιγμή σε όλα τα επίπεδα, από την οικονομία και το εμπόριο, μέχρι την τεχνολογία και την γεωπολιτική. Επίσης, την Κίνα διοικεί το παντοδύναμο Κομμουνιστικό Κόμμα και ανεξάρτητα από το γεγονός πως η οικονομία της μακράν δεν παραπέμπει σε σοσιαλισμό, αυτό δεν σημαίνει απολύτως τίποτα για τα δυτικά ΜΜΕ και «δεξαμενές σκέψεις», που ανασύρουν από το προπαγανδιστικό «οπλοστάσιο» το αφήγημα του «κομμουνιστικού Φρανκενστάιν» που απειλεί την ανθρωπότητα.

Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι το Πεκίνο, στην προκειμένη περίπτωση, φαίνεται πως… κάνει ό,τι μπορεί για να θρέφει αυτό το αφήγημα, κυρίως με τον τρόπο που διαχειρίζεται την επιδημία. Το αποτέλεσμα είναι, η αναζήτηση της πραγματικής εικόνας να «σκοντάφτει» πάνω στις εικόνες των κατασταλτικών μηχανισμών του κινεζικού κράτους να οδηγούν βίαια πολίτες σε καραντίνα, να μην τους επιτρέπουν την έξοδο από το σπίτι τους, αλλά και σε περίεργες εξαφανίσεις μπλόγκερ που ακούν κριτική στην κυβέρνηση.

Κρίση εμπιστοσύνης

Στην Κίνα, ο κοροναϊός γίνεται το πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ της κυβέρνησης και των αντιπάλων της. Συνήθως νικάει η πρώτη. Έτσι, ο Chen Quishi, ένας γνωστός αντικυβερνητικός ακτιβιστής, όπως αναφέρει το Spiegel, έχει εξαφανιστεί το τελευταίο διάστημα από το διαδίκτυο. Στα τέλη Ιανουαρίου πήγε στο Ουχάν, το επίκεντρο της επιδημίας στην επαρχία Χουμπέι, με ένα σακίδιο, ένα υπνόσακο και ένα smartphone. Ήταν η μέρα που οι αρχές είχαν σφραγίσει την πόλη. Ο 34χρονος Chen, δικηγόρος, έγινε γνωστός ως blogger. Στο Ουχάν κατέγραψε υπερπλήρη νοσοκομεία, πεταμένες χρησιμοποιημένες μάσκες στο δρόμο, υγειονομικό προσωπικό που είχε μολυνθεί να ξεσπά σε υστερικές κρίσεις πανικού. Οι αναρτήσεις τους παρέπεμπαν σε μια πόλη σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

«Φοβάμαι» λέει σε ένα βίντεο ο Τσεν. «Μπροστά μου είναι η ασθένεια, πίσω μου οι διοικητική εξουσία. Αλλά όσο είμαι ζωντανός, θα μιλάω γι’ αυτά που βλέπω και ακούω. Γιατί θα πρέπει να σε φοβηθώ Κομμουνιστικό Κόμμα;».

Σχεδόν πριν από δύο εβδομάδες, ο Τσεν εξαφανίστηκε. Οι φίλοι του λένε ότι οι αρχές τον έβαλαν σε«καραντίνα», όπου προφανώς δεν του επιτρέπεται να χρησιμοποιήσει τηλέφωνο, ενώ και ο τόπος κράτησης είναι άγνωστος. Πριν από την εξαφάνισή του, η αστυνομία είπε στους γονείς του Τσεν να «μαζέψουν» τον γιο τους. Πιθανότατα ο Τσεν είναι θύμα του «λαϊκού πολέμου» κατά της ασθένειας, όπως το έθεσε ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζιπίνγκ.

Η Κίνα αυτή τη στιγμή πολεμάει σε τρία μέτωπα σε σχέση με την ασθένειας: Της δημόσιας υγείας, της οικονομίας και της πολιτικής. Σύμφωνα με το Spiegel, το τελευταίο μέτωπο αφορά στην επιτυχία του ΚΚ να εμφανιστεί ότι επιτελεί επιτυχώς το καθήκον του ως υπεύθυνου για την ευημερία των πολιτών. Εάν δημιουργήσει την εντύπωση ότι αποτυγχάνει σε αυτό το καθήκον, ένας πυλώνας της εξουσίας του αρχίζει να καταρρέει. Ο ιός, με άλλα λόγια, αποτελεί και σοβαρή πολιτική απειλή.
Προς το παρόν φαίνεται ότι τα κρατικά και κομματικά στελέχη, με τις καθυστερήσεις τις πρώτες μέρες της εμφάνισης του ιού, βοήθησαν στην εξάπλωσή του. Από την έναρξη της επιδημίας, υψηλοί αξιωματούχοι του κράτους και του κόμματος χρειάστηκε να απομακρυνθούν από τις θέσεις τους, συμπεριλαμβανομένου του επικεφαλής του κόμματος της επαρχίας Χουμπέι των 58 εκατομμυρίων κατοίκων.

Μια πρόσθετη επιπλοκή για το Κομμουνιστικό Κόμμα είναι το γεγονός ότι πρόκειται για την πρώτη μεγάλη κρίση που το Πεκίνο αντιμετωπίζει σε πραγματικό χρόνο στην εποχή των κοινωνικών μέσων και η δυσαρέσκεια που εξέφρασαν εκατομμύρια Κινέζοι στο διαδίκτυο είναι σημαντική. Ακόμη και το ερώτημα «που εξαφανίστηκε ο Σι;» έγινε τόσο έντονο που η λογοκρισία το μπλόκαρε.

Άλλοι ειδικοί με την Κίνα, όπως ο Μπιλ Μπίσοπ εκτιμά ότι το κινεζικό ΚΚ έχει να αντιμετωπίσει τέτοια «υπαρξιακή κρίση» από τις φοιτητικές διαδηλώσεις της Τιενανμέν το 1989.

Πάντως, η πίεση ανάγκασε τον πρόεδρο να εμφανιστεί δημόσια, και να δώσει το «καλό παράδειγμα» της υπακοής, κάνοντας εξετάσεις μπροστά στην κάμερα.

Πλέον, η κυβέρνηση μοιάζει να προσπαθεί να βρει τη «χρυσή τομή» ανάμεσα στην αναγκαστική διαφάνεια που επιβάλει η αντιμετώπιση του ιού και στον έλεγχο των διαμαρτυριών και της λαϊκής δυσαρέσκειας.

Στην πρώτη φάση, από τον Δεκέμβριο, υπήρξε μια σκόπιμη προσπάθεια να κατασταλεί οποιαδήποτε έκφραση σχετικά με την πιθανότητα εμφάνισης μιας επιδημίας, λέει ο Βίκτορ Γκάο, αντιπρόεδρος μιας «δεξαμενής σκέψης» με έδρα το Πεκίνο, με σαφή αντικυβερνητικό προσανατολισμό.

Μια αναγκαστική ηρωποίηση

Ένα θύμα αυτής της προσπάθειας συγκάλυψης ήταν ο Λι Ουενλιάνγκ, ο παγκοσμίου φήμης, πλέον, γιατρός από το Ουχάν που προειδοποίησε τους συναδέλφους για την εμφάνιση ενός νέου ιού τύπου SARS στα τέλη Δεκεμβρίου. Το έκανε σε μια κλειστή ομαδική συζήτηση και ο Λι ζήτησε από τους συναδέλφους του να είναι διακριτικοί. Αλλά αυτό δεν τον βοήθησε όταν το μήνυμά του διέρρευσε στον έξω κόσμο. Οι αρχές κάθε επιπέδου – υγειονομικές, κομματικές, αστυνομικές – του είπαν πως θα υπήρχαν συνέπειες αν συνέχιζε να «διαδίδει φήμες». Στις αρχές Φεβρουαρίου ο Λι πέθανε από τον ιό, καθιστώντας τον στη συλλογική συνείδηση ως ήρωα.

Μόνο όταν ο επιδημιολόγος Zhong Nan-shan ανακοίνωσε στις 20 Ιανουαρίου ότι ο παθογόνος παράγοντας θα μπορούσε να μεταδοθεί μεταξύ ανθρώπων, τα πράγματα σε επικοινωνιακό επίπεδο άρχισαν να αλλάζουν.

Η λογοκρισία χαλάρωσε προσωρινά στα κοινωνικά μέσα και τα ερασιτεχνικά βίντεο άρχισαν να κατακλύζουν το διαδίκτυο. Μια εκδοχή αυτής της υποχώρησης της λογοκρισίας είναι ότι η δημοσίευση θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν διέξοδος της λαϊκής αγανάκτησης, αλλά και σαν «εργαλείο» του Πεκίνου για το ξήλωμα των τοπικών αρχών, οι οποίες ενοχοποιήθηκαν εντέχνως, έτσι ώστε η κεντρική κυβέρνηση να βρεθεί στο απυρόβλητο.

Ωστόσο, από τότε που οι αρχές απέκλεισαν το Ουχάν, η λογοκρισία επέστρεψε. Μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου, όπως γράφει το Foreign Policy, το Ουχάν ήταν μια πόλη – φάντασμα. Οι κάτοικοί της, είτε είχαν προλάβει να το εγκαταλείψουν, είτε είχαν τεθεί σε καραντίνα, ενώ οι δρόμοι άδεισαν από ανθρώπους και οχήματα. Και όσο τα κυβερνητικά αφηγήματα καταρρίπτονταν από την πραγματικότητα, όλο και περισσότερο ανέτειλε η καταστολή.  ανυψώνοντας το αστυνομικό κράτος.

Τα γυμναστήρια, τα ξενοδοχεία, οι πανεπιστημιακοί χώροι, τα συνεδριακά κέντρα και άλλες μεγάλες εγκαταστάσεις μετατράπηκαν σε κέντρα κράτησης όπου χιλιάδες κρεβάτια τοποθετήθηκαν σε μακριές σειρές και τα τρόφιμα, τα προϊόντα περιποίησης και οι τακτικοί έλεγχοι παρέχονται στους χιλιάδες ανθρώπους που τέθηκαν σε καραντίνα. Για το Foreign Policy δεν υπήρχε αμφιβολία ότι αυτά δεν ήταν νοσοκομεία. Πολλοί άνθρωποι που κρατήθηκαν μέσα σε αυτές τις προσωρινές εγκαταστάσεις καραντίνας διαμαρτυρήθηκαν ότι δεν είχαν ποτέ ελεχθεί για λοίμωξη, αλλά ζούσαν και μοιράζονταν τα ντους και τις τουαλέτες με εκατοντάδες άλλους, ενδεχομένως μολυσμένους, ανθρώπους.

Ο πρόεδρος απαίτησε να ενισχυθεί η «καθοδήγηση της κοινής γνώμης» και το τμήμα προπαγάνδας του κόμματος έστειλε 300 υπαλλήλους στο Χουμπέι και το Ουχάν για να «αναδείξουν ιστορίες» από το επίκεντρο της επιδημίας.

Το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Xinhua, για παράδειγμα, έδειξε «αισιόδοξους ασθενείς» να ακούνε μουσική δίπλα από τα νοσοκομειακά κρεβάτια τους. Η κυβερνητική Global Times έδειξε ασθενείς να λένε ότι αισθάνονταν «σαν στο σπίτι τους» στην πρόχειρη κλινική χάρη στο «Τάι Τσι, τον χορό και τα πλούσια γεύματα».

Το ερώτημα «ποιος φταίει» για το ξέσπασμα της επιδημίας έχει ήδη κλείσει επισήμως: «Το Πεκίνο είναι καλό και έξυπνο, οι επαρχίες τυφλές και ηλίθιες», όπως εξηγεί παραστατικά ο Ρίτσαρντ Μακγκρέγκορ, από το Ινστιτούτο Lowy στο Σίδνεϊ. Έτσι, ξεκίνησε ένα «πογκρόμ» εναντίον τοπικών αξιωματούχων σε διάφορες πληγείσες πόλεις.

Ακόμη και στη διαχείριση του θανάτου του γιατρού, το ΚΚ αντέδρασε με μια καθυστερημένη αναγνώρισή του ως «ήρωα», από τη στιγμή που το διαδίκτυο «έβραζε» λόγω της αντιμετώπισης που είχε ο Λι στα πρώτα στάδια της επιδημίας.

Επικοινωνιακός πόλεμος

Η κατάσταση στον επικοινωνιακό «πόλεμο» είναι νωρίς να αποτιμηθεί. Από τη μια πλευρά, ακόμη και οι αντικυβερνητικές δυνάμεις δεν θεωρούν ότι ο ιός θα επηρεάσει τη σταθερότητα του συστήματος. Η ζωή σιγά – σιγά επιστρέφει στους φυσιολογικούς ρυθμούς της και το Εθνικό Λαϊκό Κογκρέσο έχει προγραμματιστεί να συγκληθεί στο Πεκίνο στις αρχές Μαρτίου. Αν ακυρωνόταν, θα έβλαπτε σοβαρά την λαϊκή εμπιστοσύνη στην ικανότητα των ηγετών να διαχειριστούν την κρίση.

Από την άλλη, ένας άνθρωπος που υπέγραψε μία από τις εκκλήσεις  για ελευθερία έκφρασης θεωρεί ότι έχει επιτευχθεί μια καμπή στην κινεζική ιστορία. «Αυτή είναι η πρώτη φορά σε 20 χρόνια που έχω δει τόσους πολλούς ανθρώπους στην Κίνα να εκφράζουν αρνητικά συναισθήματα απέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα», λέει ο Wu Qiang, πρώην λέκτορας στο περίφημο Πανεπιστήμιο Tsinghua του Πεκίνου. Μπορεί να χρειαστεί λίγος χρόνος, αλλά «προσωπικά, πιστεύω ότι αυτό είναι το αφετηρία μιας επανάστασης στην Κίνα», λέει.

Μέχρι στιγμής, ωστόσο, όπως διαπιστώνει το Spiegel, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μοιράζονται την εκτίμηση του Wu. Άλλωστε, είναι δύσκολο να σκέφτεσαι την επανάσταση, όταν ακόμη δεν είσαι σίγουρος αν θα γλιτώσεις από μια μυστηριώδη ακόμη επιδημία.