Το τουρκικό σεισμογραφικό σκάφος «Μπαρμπαρός» συνεχίζει τις έρευνες αλωνίζοντας στην κυπριακή ΑΟΖ, ενώ οι δηλώσεις  Τούρκων αξιωματούχων περί δικαιωμάτων των τουρκοκυπρίων στα ενεργειακά αποθέματα, αλλά και δικαιώματος της Τουρκίας να διεξάγει έρευνες στα ανοικτά της Κύπρου ως «εγγυήτρια δύναμη» των τουρκοκυπρίων ενισχύουν την ένταση στην ανατολική μεσόγειο αλλά και στο Αιγαίο, με την τελευταία «βόλτα» της τουρκικής κορβέτας. Πολλοί κάνουν λόγο για ενδεχόμενο ενός θερμού επεισοδίου, όμως την ίδια στιγμή τουρκική στρατιωτική αντιπροσωπεία επισκέπτεται το ΓΕΕΘΑ για την προώθηση «μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης». Ο Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, εξηγεί στο Tvxs.gr τα «τουρκικά παράδοξα» και την τακτική του «λελογισμένου απρόβλεπτου».

Οι τουρκικές επιδιώξεις

Όπως σημειώνει ο κ. Φίλης οι επιδιώξεις της Τουρκίας, με την παραβίαση της ΑΟΖ και την παρουσία του σεισμογραφικού Μπαρμπαρός, είναι πολυεπίπεδες, ωστόσο κοινός παρονομαστής είναι να δηλώσει παρούσα στις εξελίξεις. «Αν δούμε τον περιφερειακό χάρτη, εύκολα μπορεί κανείς να παρατηρήσει πως η Τουρκία βρίσκετε σε μια κατάσταση απομόνωσης Έχει κακές σχέσεις με το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Η στάση της στο Συριακό εμφύλιο, όπου πίστευε πως το Ισλαμικό Κράτος μπορεί να εξυπηρετήσει τις επιδιώξεις της, δηλαδή την πτώση του Άσαντ, την έχουν εκθέσει στη Δύση και την έχουν φέρει σε ευθεία αντιπαράθεση με πολλούς από τους εταίρους της, που πλέον δεν έχουν ως προτεραιότητα την πτώση του Σύρου προέδρου αλλά την αντιμετώπιση των τζιχαντιστών.

Κακές είναι οι σχέσεις της και με τον Λίβανο, ενώ επιπλέον με τη στάση της, τις αμφισβητήσεις και τις παραβιάσεις, οι σχέσεις με την Ελλάδα χαρακτηρίζονται τουλάχιστον μη ομαλές. Με αυτά τα δεδομένα η Τουρκία έχει βρεθεί στο περιθώριο σε διπλωματικό επίπεδο. Βλέποντας μάλιστα και τη διπλωματική κινητικότητα μεταξύ Κύπρου, Ισραήλ, Αιγύπτου και Ελλάδας είναι προφανές πως αισθάνεται περισσότερο απομονωμένη. Στην ουσία βρίσκεται εκτός των διεργασιών της περιφέρειας», αναφέρει ο Κωνσταντίνος Φίλης.

Συνεχίζοντας επισημαίνει το ενεργειακό ζήτημα, το δεύτερο επίπεδο των επιδιώξεων της Τουρκίας, το οποίο ωστόσο σχετίζεται άμεσα με το πρώτο. «Η Τουρκία είναι μια μεγάλη χώρα που διψάει για ενέργεια και ειδικότερα για φυσικό αέριο, το οποίο αυτή τη στιγμή αγοράζει σε σχετικά υψηλές τιμές από το Ιράν, τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον οι τιμές στο εσωτερικό αυξάνονται ακόμη περισσότερο λόγω ανυπαρξίας δικτύου διασύνδεσης. Άρα το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τους υδρογονάνθρακες της ανατολικής Μεσογείου είναι πολύ μεγάλο. Τα εν λόγω κοιτάσματα μπορεί με βάση τα μέχρι τώρα ευρήματα να μην είναι ιδιαίτερα σημαντικά σε διεθνές επίπεδο, ωστόσο είναι αρκετά σημαντικά για τις χώρες της περιοχής.

Η Τουρκία βλέπει γύρω της να προκύπτουν συμφωνίες και να γίνονται συζητήσεις και για μελλοντικές συνεργασίες μεταξύ των κρατών της περιοχής. Ταυτόχρονα η ίδια δεν μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις προς όφελός της, παρά την παρουσία της πολιτικής της μαριονέτας, των Τουρκοκυπρίων, και βλέποντας πως είναι υποχρεωμένη να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να περιμένει και να εξαρτάται από τις αποφάσεις των υπόλοιπων, επιχειρεί να αντιδράσει με κάθε τρόπο, επιθετικό, προκλητικό κλπ. Στόχος είναι να δείξει πως δεν μπορούν να συνεχίσουν και να εξελίσσονται συμφωνίες χωρίς κάποιου είδους δική της συγκατάθεση. Θέλει να δείξει πως είναι παρούσα και στέλνει μήνυμα πως αν οι συμφωνίες είναι σε βάρος των συμφερόντων της μπορεί να αντιδράσει με τέτοιο τρόπο ώστε να αποσταθεροποιήσει την κατάσταση και να δημιουργήσει προσχώματα στην εκμετάλλευση υδρογονανθράκων».

Εδώ όμως υπάρχει μια αντίφαση στις τουρκικές επιδιώξεις, καθώς η τουρκική ηγεσία αναφέρεται στο σενάριο της διχοτόμησης. Βασικό σχέδιο της Τουρκίας είναι να εκμεταλλευτεί την παρουσία των τουρκοκυπρίων ώστε να ελέγξει μέρος των συμφωνιών και των διαδικασιών. «Να διασφαλίσει δηλαδή πως η ίδια θα έχει πρόσβαση στα ενεργειακά κοιτάσματα της περιοχής», τονίζει ο Κωνσταντίνος Φίλης. Όμως κατά την Τουρκία, η τουρκοκυπριακή κοινότητα περιφρονείται από την ελληνοκυπριακή πλευρά, παρά τις επίσημες δηλώσεις Κύπριων αξιωματούχων για το αντίθετο, και φοβάται πως ενδέχεται να χαθεί η πρόσβαση σε μια δυνητική πηγή τροφοδοσίας για την αγορά της, η οποία θα της προσφέρει ενέργεια σε χαμηλότερες τιμές. «Είναι άλλο να φέρνεις το πετρέλαιο από τον κόλπο και άλλο να το έχει στις ακτές σου», υπογραμμίζει ο κ. Φίλης.

Η Τουρκία όμως με την πολιτική της θέτει υπό αμφισβήτηση αυτή την βασική επιδίωξή της, η οποία θα μπορούσε να επιτευχθεί με μια επίλυση του κυπριακού. Αντίθετα, αμφισβητώντας τις κυπριακές υποσχέσεις, για το ποσοστό που θα χορηγηθεί στους Τουρκοκύπριους, και παράλληλα ανικανοποίητη από μια περιορισμένη πρόσβαση, ρίχνει στο τραπέζι το σχέδιο για τη διχοτόμηση. Μέσω της πρότασης για διχοτόμηση η Τουρκία προσδοκά στην εκμετάλλευση των όποιων κοιτασμάτων υπάρχουν στο Βόρειο τμήμα της Κύπρου. «Αυτή τη στιγμή όμως δεν υπάρχει καμία έρευνα που να μπορεί να επιβεβαιώσει την ύπαρξη ίδιου ενεργειακού πλούτου με το αντίστοιχο στο νότο», σχολιάζει ο Κωνσταντίνος Φίλης και τονίζει πως «το ζήτημα εν τέλει είναι τι ρόλο θα έχουν οι τουρκοκύπριοι σε μια ενδεχόμενη λύση του κυπριακού».

Σημειώνεται πως ο πρεσβευτής των ΗΠΑ, Τζον Κένινγκ, κατά τη διάρκεια γεύματος εργασίας που διοργάνωσε ο γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ, Άντρος Κυπριανού, φέρεται να «επέπληξε» την Κύπρο για το γεγονός πως απέσυρε το θέμα τους φυσικού αερίου από τις συνομιλίες για την επίλυση του Κυπριακού. Ο Τζον Κένινγκ στην παρέμβαση του εν ολίγοις άφησε να εννοηθεί πως για την επίλυση του κυπριακού θα πρέπει να τεθεί στις συνομιλίες το ζήτημα του μοιράσματος των κοιτασμάτων του φυσικού αερίου. Υπενθυμίζεται πως το μοναδικό θαλάσσιο οικόπεδο 12 της κυπριακής ΑΟΖ, στο οποίο έχει εντοπιστεί κοίτασμα φυσικού αερίου, το έχει αναλάβει η αμερικανική εταιρεία Noble Energy.

Ένα ακόμη παράδοξο της τουρκικής πολιτικής είναι πως για τις παραβιάσεις στην κυπριακή ΑΟΖ με το σεισμογραφικό «Μπαρμπαρός» επικαλείται τη νομιμοποιητική βάση που τις προσφέρει ο ρόλος της ως «εγγυήτριας δύναμης» και η άδεια που της έχει δοθεί από τους τουρκοκύπριους. «Αυτός ο ισχυρισμός για το διεθνές δίκαιο αποτελεί ένα γελοίο επιχείρημα. Δεν στέκει. Επικαλείται άδεια από ένα ψευδοκράτος, το οποίο αναγνωρίζει μόνο η ίδια και το οποίο δεν έχει καμία νομική ή κρατική υπόσταση. Το ζήτημα είναι πως αυτό δημιουργεί και ένα αρνητικό προηγούμενο», δηλώνει ο κ. Φίλης. 

Η αιτία των παράδοξων

Όπως εξηγεί ο Κωνσταντίνος Φίλης η παράδοξη στάση της Τουρκίας στην εξωτερική της πολιτική – μεταξύ αυτών και το άνοιγμα προς την Ανατολή με λάθος προσέγγιση με αναφορές περί αναβίωσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας γεγονός που φέρνει καταστροφικές μνήμες στο μυαλό των Αράβων – οφείλεται κυρίως στο γεγονός πως η τουρκική ηγεσία διακατέχεται από μια αυτοπεποίθηση σε υπερβολικό βαθμό, που δεν της επιτρέπει να κατανοήσει τα λάθη της, να τα διορθώσει και να στραφεί σε μια άλλη πολιτική. «Πρόκειται για μια μεγαλομανή πολιτική που έχει ως αποτέλεσμα η Τουρκία αντί να διορθώνει τα λάθη της να απομονώνεται οικοδομώντας πάνω σε αυτά. Η τουρκική ηγεσία πιστεύει πως ηγείται μιας χώρας που είναι τόσο ισχυρή και περιφρονεί τους διεθνούς κανόνες αρνούμενη να μπει σε καλούπια. Επίσης η τουρκική ηγεσία κινείται με λογικές και όρους ισχύος. Αυτή είναι η πολιτική που αναγνωρίζει και αντίστοιχα στο διεθνές επίπεδο σέβεται τις χώρες που κινούνται με λογικές και όρους ισχύος, όπως για παράδειγμα η Ρωσία. Η Τουρκία του Ερντογάν έχει αρκετά κοινά σημεία πολιτικής προσέγγισης με τη Ρωσία του Πούτιν».

«Αυτός είναι και λόγος που η ηγεσία της Τουρκίας φαίνεται πως δεν ενδιαφέρεται επ’ ουδενί να ενταχθεί στην ΕΕ. Νιώθει ‘πολύ μεγάλη’ για να μπει στο καλούπι μιας ένωσης. Ωστόσο, να σημειώσουμε, πως και οι ηγέτιδες δυνάμεις της Ευρώπης, Γαλλία και Γερμανία, έχουν στείλει σαφές μήνυμα πως δεν ενδιαφέρονται να ενταχθεί η Τουρκία στην ΕΕ, και η Άγκυρα έχει λάβει το μήνυμα».

Το «λελογισμένο απρόβλεπτο»

Με την παραβίαση της Κυπριακής ΑΟΖ, αλλά και με τη βόλτα της τουρκικής φρεγάτας και τη γενικότερη ένταση που προκαλείται στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο πολλοί εξέφρασαν ανησυχίες για ένα θερμό επεισόδιο. Ωστόσο ο κ. Φίλης επισημαίνει πως οι περισσότερες κινήσεις έχουν επαναληφθεί στο παρελθόν και βασίζονται στην τακτική του «λελογισμένου απρόβλεπτου» της Τουρκίας, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει πως δεν θα πρέπει να γίνεται σύγκριση με τα γεγονότα στα Ίμια καθώς οι συνθήκες είναι διαφορετικές.

«Η Τουρκία προχωρεί συχνά σε ενέργειες που στους τρίτους μοιάζουν κινήσεις ενός απρόβλεπτου παίχτη στη διεθνή πολιτική σκακιέρα. Στην πραγματικότητα οι περισσότερες από αυτές τις ενέργειες αποτελούν ενέργειες λελογισμένου ρίσκου. Η Τουρκία θέλει να δείχνει ως απρόβλεπτος παίχτης, ωστόσο δεν πιστεύω πως είναι και τόσο απρόβλεπτη και η ίδια γνωρίζει πως πρέπει να βάζει σε κάποια σημεία μια ‘τελεία’. Μπορεί αυτή η ‘τελεία’ να μπαίνει σε αρκετά επίπεδα μετά από το σημείο που θα επιθυμούσε η Δύση ή η Ελλάδα, αλλά εκτιμώ πως και πάλι θα τη βάλει.

Πολλοί συγκρίνουν τη σημερινή κατάσταση μετα Ίμια και κάνουν λόγο για θερμά επεισόδια. Η μεγάλη διαφορά με εκείνη την περίοδο είναι πως η κατάσταση στην περιοχή είναι τελείως διαφορετική και η Ελλάδα και η Κύπρος βρίσκονται πολύ χαμηλά στις προτεραιότητες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής αλλά και στην εσωτερική συζήτηση. Η Τουρκία έχει πολλά ζητήματα ανοιχτά που προηγούνται στην ατζέντα, ενώ παράλληλα τα δεδομένα στην περιοχή διαμορφώνουν μια οριακή κατάσταση που καθιστά άκρως επικίνδυνη τη δημιουργία μιας ακόμη εστίας ανάφλεξης.

Στην περιοχή έχουν αναβιώσει θρησκευτικές και εθνοτικές διαφορές, ο εμφύλιος στη Συρία, τα μεταναστευτικά ρεύματα, οι κάκιστες σχέσεις της Τουρκίας με την Αίγυπτο και το Ισράηλ, το κουρδικό που άνοιξε και πάλι ενώ οι δύο πλευρές βρίσκονταν σε συζητήσεις για την επίλυσή του, τον πόλεμο στα σύνορά τους στο Κομπάνι, το ζήτημα με το Ισλαμικό Κράτος κλπ. Η Τουρκία έχει πάρα πολλά μέτωπα προς την Ανατολή και δεν νομίζω πως επιθυμεί να προκαλέσει ένα θερμό επεισόδιο και προς τη Δύση. Παράλληλα, λόγω της εκρηκτικής κατάστασης στην περιοχή, ο διεθνής παράγοντας είναι αρκετά υποψιασμένος και σε θέση να αποτρέψει την Τουρκία στο να προχωρήσει σε κάτι τέτοιο. Πρέπει επίσης να σημειώσουμε πως οι τελευταίες τουρκικές κινήσεις δεν είναι κάτι καινούργιο, δεν αποτελούν δηλαδή μια κλιμάκωση. Δεν λέω πως αυτές είναι σωστές, αλλά πως δεν είναι πρωτοφανείς για να δημιουργούν μια αίσθηση κλιμάκωσης και θερμού επεισοδίου. Τώρα είναι το «μπαραμπαρός», πριν από τρία χρόνια ήταν το «πίρι ρέις», ενώ τουρκικές κορβέτες έχουν κάνει και στο παρελθόν την εμφάνισή τους στο Αιγαίο.

Για μένα σημείο καμπής αποτελεί η τοποθέτηση πλατφόρμας από την Τουρκία. Αν προχωρήσει σε μια τέτοια κίνηση τότε θα μιλάμε για μια ουσιαστική κλιμάκωση. Όμως φαίνεται πως το κόστος και το ρίσκο για την Τουρκία για να προχωρήσει σε μια τέτοια μονομερή κίνηση είναι πολύ μεγάλο. Αν και μοιάζουν λόγια του αέρα από την τουρκική πλευρά, μια τέτοια κίνηση όχι μόνο θα κλιμακώσει την ένταση αλλά θα αποτελέσει και ταφόπλακα για το κυπριακό. Και εκεί είναι και το μεγάλο στοίχημα, κυρίως για τον αμερικανικό παράγοντα, αν δηλαδή θα καταφέρει να αποτρέψει μια τέτοια κίνηση. Προσωπικά εκτιμώ πως η Τουρκία θα συνεχίσει τις έρευνες και τους ‘ελεγχόμενους τσαμπουκάδες’ μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου, όταν και λήγει η Navtex. Στη συνέχεια το Μπαρμπαρός θα επιστρέψει για να υπάρξει και συνέχιση των διαπραγματεύσεων. Πιστεύω πως σε αυτή την κατεύθυνση θα κινηθούν οι Τούρκοι.