Η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Al Qarawiyyin στη Φεζ του Μαρόκου -η παλαιότερη βιβλιοθήκη του κόσμου- ανοίγει ξανά στο κοινό μετά από εργασίες ανακαίνισης τεσσάρων ετών.

Ads

Ο επιστάτης κοιτάζει τη σφυρήλατη σιδερένια πόρτα με τις τέσσερις αρχαίες κλειδαριές και τα μάτια του λάμπουν, ενώ ο ήλιος του Μαρόκου πέφτει στα περίτεχνα χρωματιστά πλακάκια της παλιάς μεντίνας.

«Επουλώθηκαν οι πληγές της», λέει για τις εργασίες αποκατάστασης η Καναδομαροκινή αρχιτέκτονας  με καταγωγή από τη Φεζ, Aziza Chaouni που ανέλαβε τη ριζική ανακαίνιση της ιστορικής βιβλιοθήκης.

image

Ads

Η σιδερένια πόρτα στο τέλος του διαδρόμου συνέδεε κάποτε τη βιβλιοθήκη με το γειτονικό τζαμί – τα δύο εκπαιδευτικά και πνευματικά κέντρα της παλιάς Φεζ. Εντός της φυλάσσονταν τα σπάνια, εξαιρετικά πολύτιμα κομμάτια της συλλογής: Έργα τόσο μεγάλης αξίας  ώστε κάθε μία από τις τέσσερις κλειδαριές είχε διαφορετικό κλειδί, για το οποίο ήταν υπεύθυνοι τέσσερις διαφορετικοί άνθρωποι, που σημαίνει ότι, για να ανοίξει αυτή η πόρτα έπρεπε να είναι παρόντες και οι τέσσερις την ίδια στιγμή.

Η Βιβλιοθήκη στη νέα μορφή της διαθέτει πλέον, υπόγειο σύστημα καναλιών για την αποστράγγιση των υδάτων, έτσι ώστε η απειλητική υγρασία να μείνει μακριά από τα περιζήτητα ντοκουμέντα και ένα σύγχρονο εργαστήριο για την αποκατάσταση, διατήρηση και ψηφιοποίηση των παλαιότερων εξ αυτών.

image

Στον εξοπλισμό προστέθηκαν ψηφιακοί σαρωτές που εντοπίζουν μικροσκοπικές τρύπες στα ρολά των αρχαίων χειρογράφων, καθώς και ένα μηχάνημα που τα στεγανοποιεί με ειδικό υγρό προφυλάσσοντας  τα από τις ρωγμές, συνεπώς και τον θρυμματισμό.

image

Τα πιο σπάνια και ως εκ τούτου πολύτιμα από τα 4.000 χειρόγραφα της συλλογής της– μεταξύ των οποίων και ένα αντίγραφο του Κορανίου του 9ου αι. σε δέρμα καμήλας, στην περίτεχνη κουφική γραφή (γωνιώδης και τετραγωνισμένη με αιχμηρές απολήξεις) – βρίσκονται σε ειδικό χώρο, ένα δωμάτιο υψηλής ασφάλειας, με ελεγχόμενη θερμοκρασία και υγρασία.

image

«Οι άνθρωποι που εργάζονται εδώ φροντίζουν τα βιβλία με την ψυχή τους», λέει ένας από τους επιστάτες.

«Μπορεί κάποιος να βλάψει εμάς, αλλά δεν μπορεί να βλάψει τα βιβλία» συμπληρώνει.

Η μυρωδιά των παλαιών βιβλίων διαπερνά το αναγνωστήριο.  Αρκετά από τα αντίγραφα είναι τυλιγμένα προκειμένου να αποτραπεί η διάλυση τους στα χέρια των αναγνωστών.

image

Από μία γυναίκα του 9ου αι. σε μία γυναίκα του 21ου αι.

Η αποκατάσταση της Βιβλιοθήκης έρχεται μετά τη βεβήλωση και λεηλασία της Μέσης Ανατολής από τον ISIS.

Τα εγκλήματα των τζιχαντιστών σε βάρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς στη Συρία και το Ιράκ, είναι ακόμη νωπά: Λεηλάτησαν τη μεγάλη βιβλιοθήκη της Μοσούλης, καίγοντας χιλιάδες χειρόγραφα, κατέστρεψαν με μπουλντόζες τις αρχαίες ασσυριακές πόλεις Nimrud και Hatra στο Ιράκ, ανατίναξαν το περίφημο Ναό του Bel στην Παλμύρα και το Μουσείο της αρχαίας πόλης, κατέστρεψαν τάφους και μαυσωλεία Σιιτών, αλλά και χριστιανών αγίων.

image

Όλα αυτά μοιάζουν μακρινά στο Μαρόκο, που κατάφερε να μείνει αλώβητο.

Το 2012, το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο διαχειρίζεται τη Βιβλιοθήκη και το Πανεπιστήμιο Qarawiyyin, ζήτησε από την Chaouni να αξιολογήσει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το ιστορικό κτίριο της Βιβλιοθήκης, και στη συνέχεια ανέθεσε στο γραφείο της το έργο της αποκατάστασης –έργο που κατά παράδοση αναλαμβάνουν στον τόπο της άνδρες αρχιτέκτονες.

Η Βιβλιοθήκη Qarawiyyin ιδρύθηκε επίσης, από μια γυναίκα.

Η μουσουλμάνα Fatma Al-Fihri, η κόρη ενός εύπορου εμπόρου από το Καϊρουάν της Τυνησίας, έφτασε στη Φεζ το 859 και έδωσε όλη την κληρονομιά της προκειμένου να θεμελιώσει το συγκρότημα που περιελάμβανε τη Βιβλιοθήκη, το τζαμί, και το Πανεπιστήμιο Qarawiyyin, το αρχαιότερο ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στον κόσμο.

Το Πανεπιστήμιο Al Qarawiyyin θεωρείται από ιστορικές πηγές το παλαιότερο του κόσμου και το μοναδικό που λειτουργεί απρόσκοπτα για περισσότερους από 11 αιώνες.

image

Μεταξύ των αποφοίτων του είναι ο Ισπανός φιλόσοφος εβραϊκής καταγωγής Μωυσής Μαϊμωνίδης (1138-1204), τα έργα του οποίου θεωρούνται θεμέλιος λίθος της εβραϊκής ορθόδοξης σκέψης και μελέτης, ο ιστορικός Ιμπν Χαλντούν (1332-1406), ο Άραβας πολυμαθής που θεωρείται πατέρας των κοινωνικών επιστημών και ο διάσημος Ανδαλουσιανός διπλωμάτης και γεωγράφος Λέων ο Αφρικανός (1494-1552, οι χρονολογίες παραμένουν ασαφείς, όπως και το τέλος του).

Η ανάπλαση της Φεζ, η νέα ζωή 

Σήμερα, το πανεπιστήμιο έχει μεταφερθεί σε πιο σύγχρονες εγκαταστάσεις σε άλλη περιοχή της Φεζ, όμως το τζαμί και η βιβλιοθήκη παραμένουν στην αρχική τους θέση.

image

Από την οροφή της βιβλιοθήκης απολαμβάνει κανείς τη θέα της παλιάς πόλης με τα γεμάτα ζωή στενά δρομάκια της. Η μυρωδιά του δέρματος από τα βυρσοδεψεία της περιοχής ανακατεύεται με το κάλεσμα του μουεζίνη. Μοιάζει σαν να σταμάτησε ο χρόνος.

«Ελπίζω ότι οι κάτοικοι της Φεζ θα αγκαλιάσουν τη Βιβλιοθήκη, θα τη νιώσουν σαν δεύτερο σπίτι τους», λέει η Chaouni που μεγάλωσε στη Φεζ και ανακαλεί την ιστορία του προπάππου  της, ο οποίος ταξίδεψε πάνω σε  μουλάρι από το χωριό των προγόνων του για να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο Qarawiyyin, τον 19ο αιώνα.

image

«Η βιβλιοθήκη ήταν για κείνον το δεύτερο σπίτι του… Έχει αυτή την μαγική αύρα» λέει.

Δεν πρόκειται πάντως, για την πρώτη ανακαίνιση του κτιρίου. Η Γαλλία είχε αναλάβει το σημαντικό έργο της αποκατάστασης του στη δεκαετία του 1940. Στόχος της πρωτοβουλία αυτής ήταν να επιτραπεί η πρόσβαση και σε μη-μουσουλμάνους μελετητές.

Συγκεκριμένη ημερομηνία δεν υπάρχει για τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης. Επρόκειτο να ανοίξει το καλοκαίρι, στην πορεία χάθηκε και ο Σεπτέμβριος. Η Chaouni εκτιμά ότι θα τα καταφέρουν πριν έρθει το 2017.

image

Σε κάθε περίπτωση η ανακαίνιση της Βιβλιοθήκης βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του σχεδίου για την ανάπλαση της Φεζ, η οποία υπήρξε πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο για αιώνες, έως ότου τα σκήπτρα πήρε το Ραμπάτ (στα αραβικά «καταφύγιο»), που χρίστηκε πρωτεύουσα, την περίοδο κατά την οποία το Μαρόκο ήταν ακόμα γαλλικό προτεκτοράτο.

Πολλοί από τους διανοούμενους της πόλης άφησαν τότε τη Φεζ, καταδικάζοντας της στο μέλλον μιας επαρχιακής πόλης, αλλά η ευγένεια της παλιάς μεντίνας (το χαρακτηριστικό πολεοδομικό σχήμα των αραβικών πόλεων ήδη από τον 9ο αι.,  με τείχη, στενούς, λαβυρινθοειδείς δρόμους,  ιστορικά μνημεία, παλάτια και τζαμιά)  διατηρεί την ποιότητα της μέχρι σήμερα.

Η ανάπλαση της πόλης είναι σε εξέλιξη και σε άλλες συνοικίες και έχει γίνει αφορμή για να την ανακαλύψουν ξανά οι νέοι.

«Η μεντίνα της Φεζ έχει το μεγαλύτερο δίκτυο πεζών στον κόσμο, το μεγαλύτερο αριθμό ιστορικών κτιρίων στο εσωτερικό της, και νομίζω ότι μπορεί να αποτελέσει πρότυπο, ως μια πόλη ζωντανή, μια πόλη που δεν είναι μόνο για τους τουρίστες», καταλήγει.

image

Πριν από τη Βιβλιοθήκη, η Chaouni είχε εργαστεί στο έργο αποκατάστασης του ποταμού της πόλης, που από πηγή ζωής, είχε ήδη από τη δεκαετία του 1950 παραδοθεί στα  απόβλητα των βυρσοδεψείων της περιοχής και τα αποχετευτικά λύματα και στη συνέχεια καλυφθεί εν μέρει από σκυρόδεμα και σκουπίδια.

Το ποτάμι, χάρη στο έργο της, επανέρχεται σταδιακά στη ζωή.

ΠΗΓΗ: Guardian

* Η Μεντίνα της Φεζ είναι το παλαιότερο οχυρωμένο τμήμα της πόλης Φες στο Μαρόκο. Ιδρύθηκε το 789 από τον Σουλτάνο Ιντρίς ΙΙ της δυναστείας των Ιδρισίδων. Έχει χαρακτηριστεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO από το 1981.