Υπάρχουν περιοχές στον πλανήτη που λειτουργούν με το ίδιο τρόπο του καναρινιού σε ορυχείο, σε ό,τι αφορά στην κλιματική αλλαγή. Παλιά, οι ανθρακωρύχοι έστελναν ένα καναρίνι στις στοές σαν ένα είδος ζωντανού συναγερμού. Αν το καναρίνι σταματούσε να κελαηδά, αυτό σήμαινε ότι υπήρχαν επικίνδυνες αναθυμιάσεις.

Η όαση M’Hamid El Ghizlane στην έρημο του νότιου Μαρόκου έχει αρχίσει να λιγοστεύει το «κελάηδημά» της. Παρατεταμένες ξηρασίες, συχνότερες αμμοθύελλες και πλημμύρες, καθιστούν την όαση μια «χρονοκάψουλα» του όχι πολύ μακρινού μέλλοντος, η οποία μας επιτρέπει να δούμε από τώρα τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη και το τι θα απειλήσει σύντομα εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη την περιοχή της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Νότιας Ευρώπης.

Οι πρόγονοι των κατοίκων της όασης την υπερασπίστηκαν από τους Γάλλους αποικιοκράτες και τους εκάστοτε ντόπιους συνεργάτες τους και πολέμαρχους. Σήμερα όμως, όπως σχολιάζει το Spiegel σε σχετικό δημοσίευμά του, ο εχθρός είναι πιο απειλητικός, πολυπλόκαμος, διαχέεται παντού και μακράν πιο δύσκολος στην καταπολέμηση. Είναι ο ίδιος ο πλανήτης που αλλάζει, ως συνέπεια των επιλογών ανάπτυξης της ανθρωπότητας. Όπως προειδοποίησε η Ευρωπαϊκή Ένωση στην πιο πρόσφατη έκθεσή της για την κλιματική αλλαγή, ορισμένα τμήματα της ανθρωπότητας θα μπορούσαν να καταστραφούν εντελώς, μαζί με τις περιοχές στις οποίες ζουν.

Για εκατοντάδες χιλιόμετρα μεταξύ των οροσειρών του Άτλαντα και της Σαχάρας, οι οάσεις διαδέχονται η μία την άλλη. Περίπου 1,7 εκατομμύρια Μαροκινοί ζουν σε αυτές. Ανάμεσά τους και η M’Hamid El Ghizlane.

Χιλιάδες αγρότες επί αιώνες έσκαψαν αρδευτικά κανάλια για την καλλιέργεια χουρμάδων, σε έναν συνεχή αγώνα επιβίωσης. Οι σημερινοί 40άρηδες θυμούνται ακόμα όταν ήταν παιδιά, τα φορτηγά να φεύγουν γεμάτα χουρμάδες για τις αγορές του Μαρακές. Μια φορά το χρόνο, οι άνθρωποι γιόρταζαν την επιτυχημένη συγκομιδή με μια γιορτή αφιερωμένη σε έναν τοπικό άγιο. Επί τρεις μέρες ο κόσμος γλεντούσε, χόρευε, έτρωγε και έπινε.

Η «απόβαση» των τουριστών

Τα πανηγύρια είχαν τελειώσει ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. Η όαση ήδη πέθαινε. Για χρόνια, οι βροχοπτώσεις αυξάνονταν όλο και περισσότερο και συνέβαιναν σε λάθος περιόδους για την αγροτική παραγωγή. Το αποτέλεσμα ήταν τα φοινικόδεντρα να μην βγάζουν καρπούς και η συγκομιδή να συρρικνώνεται δραματικά. Από το 1994, η γιορτή της συγκομιδής έλαβε τέλος.

Σχεδόν την ίδια εποχή, όμως, άρχισαν να «πλημμυρίζουν» την περιοχή οι τουρίστες. Τα παιδιά των αγροτών προσαρμόστηκαν στην αλλαγή, έστησαν τουριστικά γραφεία, αγόρασαν τετρακίνητα οχήματα και άνοιξαν εστιατόρια και καφέ. Παρόλ’ αυτά, σε εθνικό επίπεδο, σχεδόν το 40% των Μαροκινών είναι αγρότες και ένα μεγάλο μέρος των αγρών τους δεν αρδεύεται τεχνητά, πράγμα που σημαίνει ότι εξαρτώνται πλήρως από τη βροχή. Η οποία όμως εμφανίζεται όλο και σπανιότερα ή με το λάθος, πλημμυρικό τρόπο της.

Η περιοχή της Μεσογείου είναι ήδη μια από τις πιο ξηρές περιοχές του κόσμου. Και γίνεται ακόμη πιο ξηρή. Το 2007 και το 2008, η Συρία χτυπήθηκε από μια τρομακτική ξηρασία, με το ένα πέμπτο του πληθυσμού να χάσει τα προς το ζην και πάνω από 40.000 οικογένειες να εγκαταλείπουν τις αγροτικές εστίες τους για τις πόλεις. Μετά από λίγα χρόνια ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος. Αν και το ένα δεν είναι άμεση αιτία του άλλου – σίγουρα όχι για την περίπτωση της Συρίας τουλάχιστον – ωστόσο, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά, σε μια γενική παρατήρηση, ότι «η αλλαγή του κλίματος ασκεί πιέσεις στους φυσικούς πόρους» και ότι «οι πιθανές συνέπειες περιλαμβάνουν την κοινωνική αστάθεια».

Στη δεκαετία του 1980, η όαση M’Hamid El Ghizlane εκτεινόταν σε 37 τετραγωνικά χιλιόμετρα (9000 στρέμματα). Σήμερα, μόνο ένα τρίτο παραμένει, με τα υπόλοιπα να έχουν ταφεί κάτω από αμμόλοφους. Η Meryem Tanarhte, ερευνήτρια του κλίματος στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ στο Μάιντζ της Γερμανίας και στο Πανεπιστήμιο της Καζαμπλάνκα, εξηγεί ότι η ερημοποίηση οφείλεται στη διάβρωση του εδάφους, στις αυξημένες θερμοκρασίες και στην έλλειψη βροχοπτώσεων. Η ίδια σε μια ανάλυσή της προέβλεψε, ότι η μέση θερινή θερμοκρασία στην περιοχή του Μαγκρέμπ (σσ. έτσι ονομάζεται η περιοχή της Βορειοδυτικής – Βόρειας Αφρικής που περιλαμβάνει το Μαρόκο, την Αλγερία και την Τυνησία) και της Μέσης Ανατολής θα έχει διπλάσια αύξηση από τον παγκόσμιο μέσο όρο και 10 φορές περισσότερους καύσωνες σε σχέση με σήμερα. Ακόμη και τώρα, ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός αμμοθυελλών χτυπούν την περιοχή. Η βροχή πέφτει όλο και συχνότερα με όρους καταιγίδας και το οργωμένο έδαφος απορροφά το νερό πιο αργά, προκαλώντας πλημμύρες. Το 2014, χιλιάδες γέφυρες υπέστησαν ζημιές στο Μαρόκο, σημειώθηκαν διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος και 47 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προβλέπει ότι, από το 2030, θα υπάρχουν επιπλέον 250.000 θάνατοι το χρόνο σε όλο τον κόσμο λόγω της κλιματικής αλλαγής, η οποία θα χειροτερεύσει και θα διευρύνει τον υποσιτισμό, την ελονοσία, τη διάρροια και τη θερμοπληξία. Περισσότεροι από μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σήμερα στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, περιοχές που η Tanarhte προειδοποιεί πως θα μπορούσαν τελικά να καταστούν ακατοίκητες.

Ο πληθυσμός του Μαρόκου μπορεί να αυξάνεται εδώ και δεκαετίες, αλλά η όαση έχασε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της από το 1982 έως το 2014. Σήμερα, τα δύο τρίτα όλων των οικογενειών στην περιοχή M’Hamid El Ghizlane εξαρτώνται από τα χρήματα που τους αποστέλλονται από συγγενείς που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό ή στις πόλεις. Η πλειοψηφία των ανθρώπων ψάχνουν ακόμη για δουλειά στο Μαρόκο, αλλά σύμφωνα με έρευνα του 2018, το 36% των Μαροκινών σκοπεύει να εγκαταλείψει τη χώρα, κυρίως προς ευρωπαϊκούς προορισμούς. «Εκτός από τις άμεσες αρνητικές συνέπειες της κρίσης της έλλειψης νερού, οι οποίες επηρεάζουν την τροφή, την υγιεινή, την αναπαραγωγική υγεία και τη γενικότερη ποιότητα ζωής, οι έμμεσες συνέπειες, όπως η μετανάστευση, εμποδίζουν την ανάπτυξη της περιοχής», υποστηρίζει έκθεση του υπουργείου Πολιτισμού του γερμανικού ομοσπονδιακού κρατιδίου της Βόρειας Ρηνανίας – Βεστφαλίας.

Βασική αντίθεση υπό κλίμακα

Δεν ανησυχεί μόνο ο λαός του Μαρόκου, αλλά και η κυβέρνησή του. Το Ραμπάτ ενέταξε από το 2011 την προστασία του περιβάλλοντος στο σύνταγμα της χώρας και κατασκευάζει σταθμούς ηλιακής ενέργειας, ελπίζοντας τελικά να παράγει πάνω από το μισό των αναγκών της σε ηλεκτρικό από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2030. Μεταξύ του 2005 και του 2010, η κυβέρνηση κατεύθυνε το ένα δέκατο των επενδυτικών δαπανών σε σχετικά μέτρα προσαρμογής. Το Ραμπάτ θέλει να κατασκευάσει μονάδες αφαλάτωσης και αγωγούς για τη μεταφορά νερού προς το νότο. Μαζί με τη Γκάμπια, το Μαρόκο είναι η μόνη χώρα που επί του παρόντος εκπληρώνει τους στόχους για το διοξείδιο του άνθρακα που ορίζονται στη Σύμβαση για το κλίμα του Παρισιού.

Ωστόσο, το μερίδιο της χώρας στην αλλαγή του κλίματος είναι αμελητέο και η εξοικονόμηση διοξειδίου του άνθρακα δεν κάνει τη μεγάλη διαφορά σε παγκόσμιο επίπεδο. Ιδιαίτερα δεδομένου ότι η Γερμανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικά, η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν συμμορφώνονται με τους στόχους του Παρισιού που έχουν θέσει οι ίδιες. Η Παγκόσμια Τράπεζα προέβλεψε ότι αν ο κόσμος συνεχίσει στην τρέχουσα πορεία του, ο πλανήτης πιθανότατα να θερμανθεί κατά 4 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100, γεγονός που θα είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν οι αγρότες στο Μαγκρέμπ τα δύο τρίτα της συγκομιδής τους.

Ωστόσο, ακόμη και σε εκείνη τη γωνιά του κόσμου, οι τοπικές αντιθέσεις για την αναπτυξιακή πορεία της όασης προσομοιάζουν με εκείνες σε διεθνές επίπεδο. Η καλπάζουσα ανάπτυξη του τουριστικού κλάδου έχει τελείως διαφορετικές ανάγκες από τον εναπομείναντα αγροτικό. Τα ξενοδοχεία θέλουν πισινές και οι πισίνες απαιτούν όλο και πιο βαθιά πηγάδια για την άντληση των υπόγειων νερών. Ο αντίλογος είναι ότι η διάνοιξη φρεατίων κάτω από τη στάθμη των υπόγειων νερών θα τα εξαφανίσει και μαζί τους θα εξαφανίσει και τους τελευταίους φοίνικες, στέλνοντας έτσι στην κόλαση και την τουριστική βιομηχανία.

Υπό κλίμακα, η βασική αντίθεση, είτε στη διεθνή διάσκεψη του Παρισίου, είτε στη συνέλευση των κατοίκων της όασης είναι ίδια: Προστασία του πλανήτη ή του κέρδους; Για την όαση M’Hamid El Ghizlane η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι κυριολεκτικά ζωής και θανάτου.