Έχουμε τόσο συνηθίσει να ταυτίζουμε τους ανθρώπους των τεχνών, με ότι διαβάζουμε, βλέπουμε και ακούμε που λησμονούμε ότι τις περισσότερες φορές πηγή έμπνευσης και εμπλουτισμού του έργου τους, είναι η συμμετοχή τους, ως ενεργοί πολίτες, στις πολιτικό- κοινωνικές περιπέτειες του τόπου. Κλασικό παράδειγμα των παραπάνω αποτελούν τα Δεκεμβριανά στα οποία οι άνθρωποι  αυτοί αρχικά βιώνουν στην καθημερινότητά τους και εν συνεχεία μεταφέρουν στο έργο τους. 
 
Ο Μίκης Θεοδωράκης, που θεωρούσε την ενεργή συμμετοχή του στον Δεκέμβρη σαν μια από τις κορυφαίες ενέργειες της ζωής του, είναι παρόν στο ματωμένο συλλαλητήριο στο Σύνταγμα και βουτά την ελληνική σημαία στο αίμα ενός δολοφονημένου διαδηλωτή. Η ενεργή συμμετοχή της Σωτηρίας Μπέλλου στα γεγονότα της κοστίζει εγκλεισμό και βασανιστήρια στις φυλακές Χατζηκώστα στην οδό Πειραιώς. Σύμφωνα με δική της αφήγηση είναι άτυχη ακόμα και στην αποφυλάκισή της :“Βάδιζα προς την Ομόνοια. Φτάνω εκεί που ήταν του Πράπα και βλέπω έναν αξιωματικό “σε αφήσανε και έφυγες μωρή Βουλγάρα;”. Του λέω “δεν είμαι Βουλγάρα αλλά Ελληνίδα”, αλλά αυτό δεν τη βοηθά πολύ με αποτέλεσμα να επιστρέψει στη φυλακή.
 
Ο ΕΑΜίτης Μίμης Φωτόπουλος συλλαμβάνεται από τους Εγγλέζους και οδηγείτε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη βόρεια Αφρική. Σκληρότερη είναι η μοίρα της κορυφαίας ηθοποιού της περιόδου Ελένης Παπαδάκη η οποία στις 21 Δεκεμβρίου συλλαμβάνεται από άνδρες της Λαϊκής Πολιτοφυλακής και δολοφονείται στο Γαλάτσι. Η αποτρόπαια πράξη καταδικάζεται από το ΚΚΕ ενώ δύο από τους φυσικούς αυτουργούς εκτελούνται το 1945 και 1948.
 
Η Καίτη Ντιριντάουα δέχεται επίθεση την ώρα της παράστασης στο θέατρο “Ερμής” -σημερινό “Βέμπο”- από Χίτες που  φωνάζοντας “Βουλγάρα” προσπαθούν να τη χτυπήσουν, με εκείνη ν’ απαντά “Είμαι πιο Ελληνίδα από σας”. Ο πεντάχρονος τότε  σκηνοθέτης Νίκος Νικολαΐδης από το παράθυρο του σπιτιού του στην οδό Καλλιδρομίου και Εμμανουήλ Μπενάκη στα Εξάρχεια βλέπει :“…φόνους να γίνονται δίπλα μου, ανατινάξεις κτιρίων, σφαγές. Όλα αυτά κάτω από το παράθυρό μου”.

Ads

image
 
Τραυματικά βιώνει τα Δεκεμβριανά στην προσωπική του ζωή και ο κορυφαίος συγγραφέας και δημοσιογράφος Γρηγόρης Ξενόπουλος, που στις 16 Δεκεμβρίου του δίνουν ένα λεπτό να φύγει από το σπίτι του, που βρίσκεται στο επίκεντρο των συγκρούσεων, για ν’ ανατινάξουν με δυναμίτη το απέναντι κτίριο. Συνεχίζει ο ίδιος :“Όταν ελευθερώθηκαν επιτέλους οι δρόμοι και μπορέσαμε να κυκλοφορήσουμε, από το πολύπαθο σπίτι της οδού Ευριπίδου δεν είχε μείνει παρά το …οικόπεδο. Το είχαν λεηλατήσει – οι επαναστάτες ;άλλοι κακοποιοί και άρπαγες ;Δεν ξέρω!- και του είχαν βάλει φωτιά !Έτσι χάθηκαν τα πάντα χωρίς να σωθεί ούτε ένα κουρέλι, ούτε ένα χαρτάκι !Ρούχα, χαλιά, στρώματα τα έκλεψαν. Μεγάλα έπιπλα, βιβλία, χειρόγραφα– άχρηστα για τους κλέφτες- έγιναν στάχτη. Έμεινα χωρίς τίποτε-άστεγος, άπορος, γυμνός- με ότι φορούσα την ώρα της φυγής μου, πού ύστερα είδα πόσο ήταν τραγική !” Έκτοτε, στα συνεχή μπλόκα της εποχής, ο ηλικιωμένος Ξενόπουλος, ελλείψει ταυτότητας επιδεικνύει τα βιβλία του για να τον αναγνωρίσουν…

image
 
Ίδια με του Ξενόπουλου είναι και η τύχη του αρχείου του Γιάννη Ρίτσου, που καίγεται στο σπίτι του στην Καισαριανή μαζί με τα πρώτα θεατρικά του έργα καθώς και το 1.000 σελίδων πεζό  “Στους πρόποδες της σιωπής” που δεν φτάνει ποτέ στα βιβλιοπωλεία.
 
Άλλη σημαντική ενεργή στα γεγονότα καλλιτεχνική παρέα της εποχής, είναι αυτή των Μάνου Χατζιδάκι, Βασίλη Ρώτα, Τίτου Πατρίκιου, Ελένης Γκύκαντζη- Αρβελέρ, Άννας Συνοδινού και Ιάννη Ξενάκη. Ο τελευταίος χάνει την όραση στο ένα μάτι, όταν βρετανικό τανκ βομβαρδίζει κτίριο στην οδό Διδότου 47 στα Εξάρχεια, που βρίσκεται μαζί με δύο συναγωνιστές -μέλη του λόχου Μπάυρον- οι οποίοι χάνουν τη ζωή τους. Αφηγείται ο ίδιος :“Ακούσαμε τους όλμους να πέφτουν. Κάποια έκρηξη πρέπει να μας βρήκε. Ένα αγόρι κι ένα κορίτσι σκοτώθηκαν επί τόπου. Τα μυαλά του κοριτσιού είχαν πεταχτεί στον τοίχο. Έχασα τις αισθήσεις μου. Σε λίγο με μετέφεραν με μίαν άσπρη σημαία σε μια άλλη πολυκατοικία, όπου υπήρχαν κάτι πρώτες βοήθειες. Τους άκουσα να λένε: Θα ζήσει μόνο λίγες ώρες, τουλάχιστον ας πεθάνει ήσυχος. Και μου έκαναν ενέσεις για να μην πονάω. Ούτε τίποτε το αντισηπτικό, ούτε πρώτες βοήθειες. Όμως, δεν πέθανα”.

image
 
Η Ελένη Γλύκατζη -Αρβελέρ είναι αχτιδάρχης της νεολαίας του ΕΛΑΣ έχοντας στην καθοδήγησή της όλη την Ανατολική Αττική  :“Κατά τύχη γλίτωσα, είχα αφήσει την τσάντα μου σε ένα περβάζι ενός παραθύρου και όταν πήγα να την πάρω ήταν τρυπημένη από σφαίρα. Οι ελεύθεροι σκοπευτές και από εδώ και από εκεί έριχναν και όποιον πιάσει η σφαίρα”. Ολοκληρώνει την αναφορά στα γεγονότα αναφέροντας ένα περιστατικό που συνοψίζει σε λίγες λέξεις τι προηγήθηκε και τι ακολούθησε των Δεκεμβριανών :“Ήμουν στη Μεγάλη Βρετάνια και βγαίνει ένας Εγγλέζος αξιωματικός. Στη Βουλή ήταν οι αστυνομικοί. Τον έπιασα και του είπα ότι οι ίδιοι ήταν και με τους Γερμανούς και με εσάς. Και μου είπε ναι το ξέρω και έφυγε”…

Ads