Την 1η Απριλίου, οι καθολικοί χριστιανοί γιόρτασαν το Πάσχα, ενώ στις 8 Απριλίου σειρά θα έχουν οι εορτασμοί της ορθόδοξης κοινότητας σε όλο τον κόσμο. Στη γιορτή του Πάσχα, οι πιστοί γιορτάζουν την ανάσταση του Ιησού, που σύμφωνα με τις γραφές συνέβη κατά τη διάρκεια της άνοιξης, με την ημερομηνία του εορτασμού να αλλάζει ανά χρόνο.

Ο λόγος της κινητικότητας της γιορτής, είναι ότι το Πάσχα πέφτει πάντα την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο που ακολουθεί την ανοιξιάτικη ισημερία. Αυτή η χρονολόγηση του Πάσχα μας πηγαίνει πίσω στην περίπλοκη προέλευση της γιορτής και στον τρόπο που αυτή εξελίχθηκε μέσα στους αιώνες, με χριστιανικά αλλά και παγανιστικά στοιχεία που αναμειγνύονται μεταξύ τους αρμονικά.

Το Πάσχα ως τελετή για το καλωσόρισμα της άνοιξης

Οι περισσότερες μεγάλες θρησκευτικές γιορτές έχουν κάποια σχέση με την αλλαγή των εποχών. Αυτό είναι ιδιαίτερα προφανές στην περίπτωση των Χριστουγέννων. Η Καινή Διαθήκη δεν δίνει πληροφορίες σχετικά με την εποχή του χρόνου που γεννήθηκε ο Ιησούς. Πολλοί μελετητές πιστεύουν, ωστόσο, ότι ο κύριος λόγος που η γέννηση του Ιησού γιορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου είναι επειδή αυτή ήταν η ημερομηνία του χειμερινού ηλιοστασίου, σύμφωνα με το ρωμαϊκό ημερολόγιο. Καθώς οι ημέρες που ακολουθούν το χειμερινό ηλιοστάσιο γίνονται σταδιακά μεγαλύτερες και λιγότερο σκοτεινές, ήταν ο ιδανικός συμβολισμός για τη γέννηση του «φωτός του κόσμου», όπως αναφέρεται στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη στην Καινή Διαθήκη.

Παρόμοια ήταν και η περίπτωση του Πάσχα, που βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με ένα ακόμη βασικό σημείο της ηλιακής χρονιάς: την εαρινή ισημερία (γύρω στις 20 Μαρτίου), όταν υπάρχουν ίσες περίοδοι φωτός και σκοταδιού. Για όσους βρίσκονται στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη, ο ερχομός της άνοιξης συναντάται συχνά με ενθουσιασμό, καθώς σημαίνει το τέλος στις κρύες μέρες του χειμώνα.

Η άνοιξη σημαίνει επίσης την επιστροφή στη ζωή για τα φυτά και τα δέντρα που ήταν αδρανή το χειμώνα, καθώς και τη γέννηση νέας ζωής στο ζωικό βασίλειο. Δεδομένου του συμβολισμού της νέας ζωής και της αναγέννησης, φαίνεται λογικός ο εορτασμός της ανάστασης του Ιησού αυτή τη στιγμή του έτους.

Η ονομασία «Πάσχα» (στα αγγλικά Easter) φαίνεται να συνδέεται με το όνομα μιας προχριστιανής θεάς στην Αγγλία, της Eostre, που γιορταζόταν στις αρχές της άνοιξης. Η μόνη αναφορά σε αυτή τη θεά προέρχεται από τα γραπτά του Σεβάσμιου Βέδα, ενός βρετανού μοναχού που έζησε στα τέλη του 7ου και στις αρχές του 8ου αιώνα.

Ο Βέδας έγραφε τότε ότι ο μήνας κατά τον οποίο οι Άγγλοι Χριστιανοί γιόρταζαν την ανάσταση του Ιησού είχε ονομαστεί ”Eosturmonath” στα πρώιμα αγγλικά, και αναφερόταν σε μια θεά που ονομαζόταν Eostre. Παρόλο που οι Χριστιανοί στην εποχή του είχαν ήδη αρχίσει να επιβεβαιώνουν τη χριστιανική σημασία της γιορτής, συνέχισαν να χρησιμοποιούν το όνομα της θεάς για να χαρακτηρίσουν την εποχή.

Ο Βέδας είχε τόσο μεγάλη επιρροή για τους πιο πρόσφατους χριστιανούς που το όνομα διατηρήθηκε, και επομένως η λέξη Easter παραμένει το όνομα με το οποίο οι Άγγλοι, οι Γερμανοί και οι Αμερικανοί αναφέρονται στον εορτασμό της ανάστασης του Ιησού.

Η σύνδεση με το Εβραϊκό Πάσχα

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ενώ η λέξη “Easter” χρησιμοποιείται στον αγγλόφωνο κόσμο, πολλοί περισσότεροι πολιτισμοί αναφέρονται σε αυτό τον εορτασμό με όρους που μεταφράζονται καλύτερα ως «πέρασμα» (για παράδειγμα η ελληνική λέξη «Πάσχα») – μια αναφορά στο εβραϊκό Πάσχα.

Στην Εβραϊκή Αγία Γραφή, το Πάσχα είναι ένας εορτασμός που θυμίζει την απελευθέρωση του εβραϊκού λαού από τη δουλεία στην Αίγυπτο, όπως αυτή αναφέρθηκε στο βιβλίο της Εξόδου. Ήταν και εξακολουθεί να είναι η σημαντικότερη εβραϊκή εποχιακή γιορτή, που γιορτάζεται την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία.

Την εποχή του Ιησού, το Πάσχα είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς ο εβραϊκός λαός βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Ρωμαϊκών δυνάμεων. Εβραίοι προσκυνητές κατέφθαναν κάθε χρόνο στην Ιερουσαλήμ με την ελπίδα ότι οι επίλεκτοι λαοί του Θεού (όπως πίστευαν ότι είναι) σύντομα θα απελευθερώνονταν για άλλη μια φορά.

Κατά τη διάρκεια του εορτασμού ενός εβραϊκού Πάσχα, ο Ιησούς ταξίδεψε στην Ιερουσαλήμ με τους μαθητές του για να γιορτάσει και ο ίδιος. Εισήλθε στην Ιερουσαλήμ με μια θριαμβευτική πομπή και δημιούργησε αναταραχή στο ναό της. Φαίνεται ότι και οι δύο αυτές πράξεις ήταν που τράβηξαν την προσοχή των Ρωμαίων και οδήγησαν στη σταύρωσή του.

Ορισμένοι από τους ακολούθους του Ιησού, ωστόσο, πίστευαν ότι τον είδαν ζωντανό μετά το θάνατό του, εμπειρίες που καταγράφηκαν και γέννησαν τη χριστιανική θρησκεία. Καθώς ο Ιησούς πέθανε κατά τη διάρκεια του εορτασμού του Πάσχα και οι οπαδοί του πίστευαν ότι αναστήθηκε τρεις μέρες αργότερα, είναι λογικό να γιορτάζονται σήμερα τα γεγονότα αυτά σε στενή εγγύτητα.

Τα πασχαλινά λαγουδάκια και τα αυγά του Πάσχα

Τα πρώτα χρόνια μαζικής μετανάστευσης στην Αμερική, ο εορτασμός του Πάσχα ήταν πολύ πιο δημοφιλής στους καθολικούς απ’ ό, τι στους προτεστάντες. Για παράδειγμα, οι Πουριτανοί της Νέας Αγγλίας θεωρούσαν τόσο το Πάσχα όσο και τα Χριστούγεννα ως «πολύ μολυσμένα από τις μη χριστιανικές επιρροές τους» για να είναι κατάλληλα για εορτασμό από τους ίδιους. Τέτοιοι εορτασμοί θεωρούνταν επίσης ευκαιρίες για βαριά κατανάλωση αλκοόλ και χαλάρωση του κόσμου.

Οι δύο εορτασμοί διαφοροποιήθηκαν το 19ο αιώνα, όταν μετατράπηκαν σε ευκαιρία για να περάσει κανείς χρόνο με την οικογένειά του. Αυτό έγινε εν μέρει λόγω της επιθυμίας του λαού να γίνει ο εορτασμός αυτών των αργιών λιγότερο θορυβώδης από όσο συνηθιζόταν.

Αλλά το Πάσχα και τα Χριστούγεννα μεταμορφώθηκαν επίσης σε οικογενειακές γιορτές, επειδή οι αντιλήψεις για τα παιδιά άλλαζαν. Πριν από τον 17ο αιώνα, τα παιδιά σπάνια αποτελούσαν το κέντρο της προσοχής, εν αντιθέσει με τις σημερινές συνήθειες. Σύμφωνα με τον ιστορικό Stephen Nissenbaum: «… τα παιδιά ήταν στην ίδια συνομοταξία με τα υπόλοιπα μέλη των κατώτερων τάξεων, ειδικά με τους δούλους, – οι οποίοι, όχι συμπτωματικά, ήταν και οι ίδιοι νέοι άνθρωποι».

Από τον 17ο αιώνα και έπειτα, υπήρξε μια αυξανόμενη αναγνώριση της παιδικής ηλικίας, ως ο χρόνος της ζωής ενός ανθρώπου κατά τον οποίο πρέπει να είναι χαρούμενος και όχι απλώς ως προπαρασκευαστικός για την ενηλικίωση. Αυτή η «ανακάλυψη της παιδικής ηλικίας» και η προσήλωση στα παιδιά είχαν βαθιές επιπτώσεις στο πώς γιορταζόταν πια το Πάσχα.

Τότε ήταν που τα πασχαλινά αβγά και λαγουδάκια έγιναν ιδιαίτερα σημαντικά για τη γιορτή. Τα διακοσμημένα αυγά ήταν μέρος της, τουλάχιστον από τους μεσαιωνικούς χρόνους, δεδομένου του προφανή συμβολισμού τους για τη «νέα ζωή».

Μια τεράστια λαογραφική παράδοση περιβάλλει τα αυγά του Πάσχα και σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης η διαδικασία της διακόσμησης είναι εξαιρετικά περίπλοκη. Αρκετοί μύθοι της Ανατολικής Ευρώπης περιγράφουν αυγά που γίνονταν από μόνα τους κόκκινα, ως αποτέλεσμα των γεγονότων που περιβάλλουν τον θάνατο και την ανάσταση του Ιησού.

Ωστόσο, μόλις τον 17ο αιώνα θα γινόταν γνωστή μια γερμανική παράδοση ενός «λαγού του Πάσχα» που έφερνε αυγά στα καλά παιδιά. Οι λαγοί και τα κουνέλια είχαν μακρά σχέση με τις εορταστικές εποχιακές τελετουργίες εξαιτίας της γονιμότητάς τους.

Όταν οι Γερμανοί μετανάστες εγκαταστάθηκαν στην Πενσυλβανία τον 18ο και 19ο αιώνα, έφεραν αυτή την παράδοση μαζί τους. Ο άγριος λαγός αντικαταστάθηκε από το πιο υπάκουο και οικιακό κουνέλι, σε μια άλλη ένδειξη για το πώς οι εορτασμοί επικεντρώθηκαν στα παιδιά.