Εβδομήντα εννέα χρόνια συμπληρώθηκαν αυτές τις ημέρες από την εξέγερση του γκέτο της Βαρσοβίας, η δημιουργία του οποίου ανοίγει τις πύλες της φρίκης για τους Εβραίους, και αυτές της ντροπής για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Η εξέγερση έχει αυτή, έχει σημαντική ιστορική αξία γιατί αποτελεί την μοναδική οργανωμένη αντιστασιακή πράξη των Εβραίων κατά των Ναζί στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου.

Ads

Η Γερμανία καταλαμβάνοντας την Βαρσοβία το φθινόπωρο του 1939 βρίσκει τον πολιτικό κόσμο της Πολωνίας σε βαθιά αποσύνθεση, με τις περισσότερες προσωπικότητες του να έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Αυτό διευκολύνει το έργο των κατακτητών και σύντομα οι πράξεις των Ναζί, σε συνδυασμό με την προπαγάνδα, δημιουργούν ένα ασφυκτικό περιβάλλον για τους Εβραίους της χώρας οι οποίοι βρίσκονται σε κατάσταση πανικού. Από τον Νοέμβριο του 1939 υποχρεώνονται να φορούν το αστέρι του Δαυίδ στο χέρι, απαγορεύεται να έχουν μηνιαίο εισόδημα πάνω από 500 ζλότι το μήνα (τη στιγμή που ένα κιλό ψωμί κοστίζει 40 ζλότι),  απαγορεύονται οι αγοραπωλησίες με “άρειους” και η περίθαλψη τους σε “άρειους” γιατρούς, η χρησιμοποίηση των μαζικών μέσων μεταφοράς, να φτιάχνουν ψωμί, ενώ κινδυνεύουν να εκτελεστούν ανά πάσα στιγμή για ασήμαντους λόγους. Όπως αναφέρει ο Μάρεκ Έντελμαν στο έργο του “Οι Μάχες του Γκέτο”, 53 άνδρες που διαμένουν στον αριθμό 9 της οδού Ναλέβκι εκτελούνται επειδή ένας από αυτούς συμπλέκεται με Πολωνό αστυνομικό. Όλα αυτά πριν ακόμη λειτουργήσει το γκέτο.

Το γκέτο της Βαρσοβίας είναι το πρώτο που δημιουργείται όταν στις 16 Οκτωβρίου 1940 ο Γερμανός διοικητής Χανς Φρανκ αποφασίζει να κλείσει τους 400.000 Εβραίους της πόλης -που αντιστοιχούν στο 37% του πληθυσμού της- σε ένα χώρο που, ως έκταση, αντιστοιχεί στο 4,5% της πόλης. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους η μεγαλύτερη φυλακή στον κόσμο είναι έτοιμη. Περιτοιχισμένοι και απομονωμένοι οι έγκλειστοι είναι πλέον υπό τον απόλυτο έλεγχο των δημίων τους, οι οποίοι ασκούν έλεγχο στις μετακινήσεις και στις ποσότητες αγαθών που λαμβάνουν. Ο μέσος όρος τροφής που τους αναλογεί, ανέρχεται στο ένα εικοστό απ’ ότι στους Γερμανούς πολίτες.

Ads

Η στρατηγική των Ναζί είναι να δημιουργήσουν μια πλασματική ατμόσφαιρα στον πληθυσμό, να καλλιεργήσουν μια ομιχλώδη κατάσταση όπου μόνο η επιβίωση μέρα με τη μέρα θα έχει σημασία, ενώ οι εφημερίδες και κάθε είδους ενημέρωση για τις εξελίξεις εκτός γκέτο απαγορεύονται. Η οργουελική λογική είναι ότι αν οι έγκλειστοι έχουν να ασχοληθούν μόνο με τη προσωπική τους επιβίωση, θα απέχουν  από οποιαδήποτε προσπάθεια συλλογικής αντίδρασης.

Οι πολύ σκληρές συνθήκες διαβίωσης φέρνουν στην επιφάνεια μια νέα “συντεχνία” καιροσκόπων που προμηθεύει τους έγκλειστους με φαγητό και άλλα απαραίτητα αγαθά. Πακέτα εκτοξεύονται πάνω από τα τείχη και αδυνατισμένα παιδιά τα πιάνουν τρέχοντας στη μέσα μεριά προσπαθώντας να αποφύγουν τις σφαίρες των σκοπών. Λόγω της μεγάλης πληθυσμιακής πυκνότητας, οι αρρώστιες θερίζουν τους κατοίκους και σε συνδυασμό με την πείνα οι θάνατοι εκτοξεύονται στους έξι χιλιάδες ανά μήνα.

Στον πολιτικό τομέα, οι Γερμανοί έχουν θεσπίσει το Εβραϊκό Συμβούλιο, μια αρχή που, υποτίθεται, θα διοικήσει το γκέτο αποτελούμενο από εκπροσώπους των Εβραίων με δική του αστυνομία, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα χειραγωγημένο όργανο που βοηθά το έργο των κατακτητών. Στα τέλη του 1940 αρχίζουν να κυκλοφορούν φήμες ότι οι Ναζί συγκεντρώνουν Εβραίους και τσιγγάνους από κατακτημένες περιοχές και τους δολοφονούν με αέρια στο Τσέλμνο και σε άλλες τοποθεσίες. Η αρχική αντίδραση στο γκέτο είναι ότι πρόκειται για διαφορετική περίπτωση που δεν θα έχει άμεση σχέση με τους ίδιους, ενώ όλα αυτά δεν έχουν ακόμα αποδειχτεί ότι αποτελούν μέρος ενός ενιαίου σχεδίου εξόντωσης. Πάντως, μετά την πρώτη άρνηση, τα κόμματα των γκετοποιημένων Εβραίων αποφασίζουν ότι δεν θα αποδεχτούν μια τέτοια μοίρα  με τα χέρια κατεβασμένα.

Από τους 400.000 κατοίκους του γκέτο, οι 100.000 έχουν ήδη πεθάνει πριν αρχίσει η μεταφορά τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αφού οι Γερμανοί στρατιώτες έχουν αποκτηνωθεί τόσο ώστε πυροβολούν μερικές δεκάδες περαστικούς την ημέρα χωρίς κανένα λόγο. Ένας από αυτούς, ο Γιόζεφ Μπλος, μέλος της αστυνομικής δύναμης αποκαλούμενος “Φρανκενστάιν”, έχει το πιο φριχτό ρεκόρ: 300 δολοφονίες σε ένα μόνο μήνα, με τα περισσότερα θύματα να είναι παιδιά του δρόμου. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης έχουν ως φυσικό αποτέλεσμα την δημιουργία αντιστασιακών ομάδων οι οποίες προετοιμάζουν ένοπλη αντίδραση.  Η προτελευταία πράξη του δράματος παίζεται μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου του 1942, όταν οι Ναζί στέλνουν 254.000 κατοίκους του γκέτο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα. Η πρώτη εξέγερση γίνεται στις 18 Ιανουαρίου 1943 όταν οι Γερμανοί επιχειρούν την αποστολή κι άλλων Εβραίων στην Τρεμπλίνκα. Οι συμπλοκές που γίνονται στους δρόμους του γκέτο φέρνουν μια πρόσκαιρη νίκη στους έγκλειστους.  

Οι δυνάμεις των δύο πλευρών σε αυτό το σημείο είναι οι εξής: Οι Γερμανοί έχουν 2.090 στρατιώτες, συμπεριλαμβανομένων 821 Ες Ες, ενώ οι Εβραίοι διαθέτουν  600-1000 μαχητές και φυσικά τον άοπλο εναπομείναντα πληθυσμό, συν τη βοήθεια της πολωνικής αντίστασης όταν και όπου αυτή είναι δυνατή. Οι ένοπλες οργανώσεις τους ονομάζονται Εβραϊκή Μαχητική Οργάνωση και Ένωση Εβραϊκού Στρατού. 

Η κορύφωση της σύγκρουσης έρχεται την άνοιξη του 1943 όταν οι Γερμανοί αποφασίζουν να “τελειώνουν” με το γκέτο. Όπως είναι φυσικό, οι Εβραίοι με το μόλις ένα πολυβόλο και τα λιγοστά τους όπλα μπορεί να καταφέρνουν να αποκρούσουν αρκετές φορές τις γερμανικές δυνάμεις προκαλώντας απώλειες, αλλά οι τελευταίες χρησιμοποιώντας τανκς, πυροβολικό και αεροπορία καταφέρνουν να μπουν μέσα στο γκέτο. Οι εικόνες που ακολουθούν μπορούν να συγκριθούν μόνο με εκείνες σε Καλάβρυτα, Κάνδανο και άλλες μαρτυρικές πόλεις. 

Ο σφαγέας του γκέτο υποστράτηγος των SS Στρόουπ δείχνει στην αναφορά του ότι είναι υπερήφανος για την φρίκη που δημιουργεί:

«Η αντίσταση, την οποία προέβαλαν οι Εβραίοι μπορούσε να τσακιστεί μόνο με την αδιάκοπη και ενεργητική χρησιμοποίηση των δικών μας τμημάτων κρούσεως ημέρα και νύχτα. Αποφάσισα λοιπόν να καταστρέψω ολόκληρη την εβραϊκή συνοικία, βάζοντας φωτιά σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο. Οι Εβραίοι τότε βγήκαν από τους κρυψώνες τους και τις τρώγλες τους. Όχι σπάνια οι Εβραίοι έμεναν μέσα στα καιγόμενα κτίρια μέχρις ότου, εξ αιτίας της ζέστης και του φόβου μήπως καούν ζωντανοί, αποφάσιζαν να πηδήξουν από τους επάνω ορόφους αφού προηγουμένως έριχναν στον δρόμο στρώματα και άλλα είδη επιστρώσεως. Με τα κόκαλά τους τσακισμένα, προσπαθούσαν ακόμη να προχωρήσουν έρποντας στο δρόμο, προς τα κτίρια που δεν είχαν ακόμη πυρποληθεί.
Χώθηκαν μάλιστα και στους υπονόμους, αλλά έπειτα από την πρώτη εβδομάδα η διαμονή εκεί έπαυε να είναι ευχάριστη. Άνδρες των μαχίμων Ες Ες ή  του μηχανικού της Βέρμαχτ κατέβαιναν θαρραλέα μέσα στους κρυψώνες για να βγάλουν έξω τους Εβραίους. Ήταν πάντοτε αναγκαία η χρήση καπνογόνων για να τους βγάλουμε έξω. Ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων, που δεν μπορεί να υπολογιστεί ακριβώς, εξοντώθηκαν με την ανατίναξη των υπονόμων και των τρωγλών. Όσο περισσότερο διαρκούσε η αντίσταση των Εβραίων, τόσο πιο σκληρά ενεργούσαν τα μάχιμα Ες Ες, η αστυνομία και η Βέρμαχτ. Εξετέλεσαν ακούραστα το καθήκον τους με απόλυτη συνεργασία και στάθηκαν υποδείγματα στρατιωτών. Μόνο με τις   συνεχείς και ακούραστες προσπάθειες όλων κατορθώσαμε να συλλάβουμε 56.065 Εβραίους, των οποίων η εξόντωση μπορεί να αποδειχτεί. Σ’ αυτούς πρέπει να προστεθούν εκείνοι που πέθαναν κατά τις ανατινάξεις ή τις πυρκαγιές, αλλά των οποίων ο αριθμός δεν μπορεί να εξακριβωθεί».

Εκείνες τις τελευταίες στιγμές της καταστολής της εξέγερσης, πολλοί μαχητές προσπαθούν να διαφύγουν προς την ύπαιθρο όπου οι Πολωνοί αντάρτες περιμένουν να τους εντάξουν στην αντίσταση. Όπως αναφέρει ο Έντελμαν, μια χούφτα από αυτούς τα καταφέρνουν περνώντας μέσα από τους υπονόμους, αφού χρειάζεται να παραμείνουν εκεί επί 48 ώρες με τα βρώμικα νερά να φτάνουν στο σαγόνι τους. Στα πρόθυρα της εξάντλησης εμφανίζονται ξαφνικά στους δρόμους της Βαρσοβίας, όπου οι κάτοικοι έκπληκτοι βλέπουν Εβραίους μετά από πολύ καιρό. Αυτοί που επιζούν οδηγούνται στο στρατόπεδο Τρεμπλίνκα που έτσι και αλλιώς θα αποτελούσε τον τελικό προορισμό τους.

Το τραγικό φινάλε του γκέτο της Βαρσοβίας που οι Γερμανοί ονομάζουν  “Μεγάλη επιχείρηση” γράφεται με την αναφορά του υποστράτηγου των SS Στρόουπ, όπου ως τίτλος της υπάρχει με γοτθικά στοιχεία η φράση :“Δεν υπάρχουν πια εβραϊκές κατοικίες στη Βαρσοβία”.