Αρκετό ενδιαφέρον έχει δοθεί τα τελευταία χρόνια στις επιπτώσεις που έχει στην υγεία ο αυξανόμενος χρόνος που οι έφηβοι αφιερώνουν μπροστά από την οθόνη ηλεκτρονικών συσκευών, όπως τηλεόρασης, ηλεκτρονικών υπολογιστών, έξυπνών τηλέφωνων, παιχνιδιών κτλ. Τα στοιχεία πολλών μελετών συναινούν στο ότι η υπερβολική χρήση ηλεκτρονικών συσκευών συνδέεται με την εμφάνιση σωματικών ενοχλήσεων, επιθετικές συμπεριφορές, τον περιορισμό της σωματικής άσκησης και τη χρήση ουσιών. Γράφει η Μιχάελα Κόλλια

Ads

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η υπερβολική προσκόλληση των εφήβων με το Ίντερνετ έχει κυρίως ψυχικά αίτια και ενέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει απομόνωση και εξάρτηση, συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων μαθητών.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της «Πανελλήνιας έρευνας για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων μαθητών- HBSC/WHO» περισσότεροι από τους μισούς εφήβους, κατά μέσο όρο, τουλάχιστον 5 ώρες την ημέρα σε ηλεκτρονικές συσκευές με οθόνη, με το 6,7% αυτών να βρίσκεται σε κίνδυνο για προβληματική ενασχόληση με τον τζόγο.

image

Ads

Σε συνέντευξη που έδωσε στο tvxs.gr η Ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, κα A. Κοκκέβη, τόνισε ότι η υπερβολική προσκόλληση στα ηλεκτρονικά μέσα, μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα επιβλαβής για τους νέους ανθρώπους καθώς περιορίζει τη συμμετοχή από άλλες ψυχικές και σωματικές δραστηριότητες, οι οποίες είναι απαραίτητες για την υγεία του ατόμου.

«Αν και το Ίντερνετ μπορεί να έχει επιμορφωτικό χαρακτήρα, η υπερβολική προσήλωση σε ένα μέσο διασκέδασης έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζονται άλλες βασικές δραστηριότητες των νέων, όπως ο αθλητισμός και ο πολιτισμός, η κοινωνικότητα τους και η φυσική επαφή. Το διαδίκτυο απομονώνει,» δήλωσε η κα Κοκκέβη.

Οι έφηβοι αναφέρουν ότι, συνολικά, αφιερώνουν στην οθόνη 2,5 ώρες την ημέρα περισσότερο χρόνο τα Σαββατοκύριακα από ό,τι τις καθημερινές. Τουλάχιστον 2 ώρες την ημέρα παρακολουθούν ταινίες ή βίντεο τρεις στους πέντε εφήβους (59,7%), παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια ένας στους τρεις (36,1%) και περνούν χρόνο στην οθόνη για άλλους λόγους δύο στους πέντε εφήβους (43,4%).

Αναφορικά με τις αιτίες της υπερβολικής χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων, η κα Κοκκέβη σημειώνει ότι είναι βασικά ψυχολογικές. Στη δύσκολη περίοδο της εφηβείας, τα άτομα βρίσκουν επίπλαστη διέξοδο στο Ίντερνετ. όπως συμβαίνει και με άλλες εξαρτήσεις το παιδί,  «μπορεί να έχει αυτού του τύπου τη συμπεριφορά που είναι σε βάρος της υγείας του επειδή έχει ανάγκη να ξεφύγει από την πραγματικότητα. Είναι μια συναισθηματική απόδραση από προβλήματα. Το παιχνίδι στο Ίντερνετ προκαλεί ένα ενθουσιασμό που δε τον αντλεί από άλλες δραστηριότητες.»

Σύμφωνα με την κα Κοκκέβη, το παιδί μπορεί να χάσει τον αυτοέλεγχο όταν χρησιμοποιεί το Ίντερνετ, εξαιτίας του ενθουσιασμού και της ευχαρίστησης που αντλεί από αυτό. Πρόκειται, δηλαδή, για μια συναισθηματική απόδραση, μια κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών, την οποία ενδεχομένως στερούνται από άλλες δραστηριότητες.

image

Πλήθος μελετών συγκλίνουν στο ότι η ενασχόληση με ηλεκτρονικές συσκευές, κυρίως με εκείνες που διαθέτουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, δεν αποτελεί αυτή καθαυτή συμπεριφορά υψηλού κινδύνου. Αντίθετα, φαίνεται ότι αυτές αποτελούν σημαντικό εκπαιδευτικό εργαλείο και συμβάλλουν πολύπλευρα τόσο στην ανάπτυξη των εφήβων όσο και στην κοινωνικοποίησή τους με τις δυνατότητες που προσφέρουν για επικοινωνία και αλληλεπίδραση.

Αν και η Α. Κοκκέβη αναγνωρίζει τα νέα μέσα ως ένα τρόπο και μέρος κοινωνικοποίησης, υπογραμμίζει ότι δε θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να αντικαταστήσουν τη ζωντανή και τη συναισθηματική σχέση μεταξύ των ανθρώπων.

Η υπερβολική χρήση που συχνά πλησιάζει την εξάρτηση, έχει συνδεθεί με προβλήματα στην ψυχοκοινωνική τους υγεία, όπως η επιθετικότητα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το άγχος, τα συμπτώματα κατάθλιψης και η κοινωνική φοβία, η δυσκολία στον ύπνο. Εξάλλου, η χρήση υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης του ίντερνετ μπορεί να λάβει αρνητικές διαστάσεις σε περιπτώσεις που οι έφηβοι συνομιλούν και αναπτύσσουν σχέσεις με αγνώστους (π.χ. σεξουαλική παρενόχληση, cyberbullying). Επιπροσθέτως, το γεγονός ότι η Ελλάδα πιθανώς υπολείπεται άλλων χωρών στην ανάπτυξη και τη διαθεσιμότητα νέων τεχνολογιών, καθιστά τα παραπάνω ευρήματα ιδιαίτερα ανησυχητικά καθώς η χρήση ηλεκτρονικών συσκευών και του διαδικτύου ενδέχεται να ενταθεί.

Στη συνέχεια, η Α. Κοκκέβη αναφέρει ότι, όπως συμβαίνει με κάθε πρώιμη εξάρτηση (όπως το αλκοόλ, ο καπνός ή τα ναρκωτικά) έτσι και η υπερβολική χρήση των ηλεκτρονικών μέσων μπορεί να επεκταθεί και στην ενήλικη ζωή του ατόμου. «Όσο νωρίτερα ξεκινά μια εξάρτηση, τόσο περισσότερο αυξάνεται η πιθανότητα εξάρτησης. Η πρώιμη εξάρτηση δημιουργεί παράγοντα υψηλού κινδύνου για τη μετέπειτα ζωή.»

Σχετικά με τις καταλληλότερες μεθόδους πρόληψης του φαινομένου, η Ομότιμη Καθηγήτρια δήλωσε, στο Tvxs.gr, ότι είναι σημαντικό το παιδί να συμμετέχει σε δραστηριότητες από τις οποίες μπορεί να αντλήσει ευχαρίστηση και αυτοπεποίθηση: «Η ενίσχυση του εφήβου να ασχοληθεί με δραστηριότητες που επωφελούν τη σωματική και ψυχική υγεία, από το σχολείο και το σπίτι. Για παράδειγμα, ο αθλητισμός και η ενασχόληση με τα πολιτιστικά και η φιλία αποτελούν εποικοδομητικές δραστηριότητες για την υγεία των εφήβων.»

Κύρια ευρήματα σχετικά με την ενασχόληση των εφήβων με τα ηλεκτρονικά μέσα και τον τζόγο:

· Περισσότεροι από τους μισούς εφήβους ηλικίας 11-13-15 ετών (54,5%) ανέφεραν ότι περνούν, κατά μέσο όρο, τουλάχιστον 5 ώρες την ημέρα σε ηλεκτρονικές συσκευές με οθόνη, σε υψηλότερο ποσοστό τα αγόρια (60, 3%) συγκριτικά με τα κορίτσια (48,7%).

· Τα Σαββατοκύριακα οι έφηβοι αναφέρουν ότι, συνολικά, αφιερώνουν στην οθόνη κατά μέσο όρο 2,5 ώρες περισσότερο συγκριτικά με τις καθημερινές (περίπου 8 ώρες).

· Τουλάχιστον 2 ώρες την ημέρα παρακολουθούν ταινίες ή βίντεο 3 στους πέντε εφήβους (59,7%), παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια ένας στους τρεις (36,1%) και περνούν χρόνο στην οθόνη για άλλους λόγους 2 στους πέντε εφήβους (43,4%)

· Οι 15χρονοι αναφέρουν ενασχόληση με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή άλλη συσκευή για ενημέρωση, κοινωνική δικτύωση κτλ για τουλάχιστον 2 ώρες την ημέρα σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό από τους μαθητές μικρότερης ηλικίας. Οι 13χρονοι αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό (43,7%) ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια σε σύγκριση τόσο με τους μικρότερους (27,8%) όσο και με τους μεγαλύτερους (36,4%) εφήβους.

· Διαχρονικά, δεν μεταβάλλεται σημαντικά το ποσοστό των εφήβων που αφιερώνουν τουλάχιστον 2 ώρες την ημέρα σε κάποιο ηλεκτρονικό μέσο, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, ο χρόνος που αφιερώνεται στο διαδίκτυο και τα βιντεοπαιχνίδια τείνει να «αντικαθιστά» τον χρόνο παρακολούθησης τηλεόρασης και βίντεο.

· Συμπτώματα εξάρτησης εμφανίζει 1 στους 7 μαθητές ηλικίας 15 ετών (14,1%), σε παρόμοια ποσοστά αγόρια και κορίτσια.

· Δύο στους πέντε 15χρονους εφήβους (43,5%) έχουν στοιχηματίσει χρήματα τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό τα αγόρια (68,0%) από ό,τι τα κορίτσια (21,0%), ενώ ποσοστό 13,8% ανέφεραν ότι έχουν στοιχηματίσει περισσότερες από 20 φορές στη ζωή τους.

· Ποσοστό 6,7% των 15χρονων εφήβων βρίσκονται σε κίνδυνο για προβληματική ενασχόληση με τον τζόγο ενώ ποσοστό 2,3% εμφανίζει ήδη προβληματική ενασχόληση Τα παραπάνω ποσοστά για τα αγόρια ανέρχονται σε 12,1% και 4,2%, αντίστοιχα.

Η «Έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων μαθητών» διεξάγεται στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος «Health Behaviour in School-Aged Children» (HBSC, www.hbsc.org) υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

H έρευνα επαναλαμβάνεται ανά τετραετία σε περισσότερες από 40 χώρες παρέχοντας πολύτιμες πληροφορίες για τον τρόπο ζωής των εφήβων και τους κινδύνους που απειλούν την υγεία τους. Οι πληροφορίες αυτές κατευθύνουν τις πολιτικές πρόληψης των κρατών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Στη χώρα μας το πρόγραμμα πραγματοποιείται από το ΕΠΙΨΥ από το 1998 με την επιστημονική ευθύνη της Ομοτ. Καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κας A. Κοκκέβη.

Στην έρευνα του 2014 συμμετείχε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 4.141 μαθητών εφηβικής ηλικίας (ΣΤ΄ Δημοτικού, Β΄ Γυμνασίου και Α΄ Λυκείου) από 245 σχολικές μονάδες. Οι μαθητές απάντησαν σε ανώνυμο ερωτηματολόγιο που συμπλήρωσαν μέσα στις τάξεις τους. Η έρευνα υλοποιήθηκε χάρη στη μερική οικονομική ενίσχυση από τη UNICEF και στην εθελοντική συμβολή μελών και φοιτητών ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας.