Τον Δεκέμβριο του 2016, ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα διαχείρισης αποβλήτων ξεκίνησε να εφαρμόζεται πιλοτικά στο Δήμο Χαλανδρίου. Το Waste4Think, όπως ονομάζεται, εκπονείται πιλοτικά στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος HORIZON 2020, αποσκοπεί στη διαχείριση των στέρεων αποβλήτων και τα μέχρι τώρα αποτελέσματά του είναι θεαματικά ως προς τα επίπεδα εξοικονόμησης ενέργειας που μπορεί να επιτευχθεί από την εδραίωσή του. 

Το TVXS μίλησε με τον υπεύθυνο του προγράμματος Waste4Think, και καθηγητή στο ΕΜΠ, Γεράσιμο Λυμπεράτο, για τον τρόπο λειτουργίας του, την εξοικονόμηση ενέργειας που επιτυγχάνεται μέσω αντίστοιχων πρακτικών, τα μέχρι τώρα στοιχεία από την πιλοτική εφαρμογή του και το ζήτημα της ανάπτυξης οικολογικής συνείδησης, τόσο από τους υπεύθυνους φορείς, όσο και από τους πολίτες.

-Πως πάρθηκε η πρωτοβουλία για τη συμμετοχή στο πρόγραμμα Waste4Think;

Έχω μια διπλή ιδιότητα, είμαι καθηγητής στο Πολυτεχνείο, στη Σχολή Χημικών Μηχανικών και ταυτόχρονα είμαι και δημοτικός σύμβουλος στο Χαλάνδρι. Επειδή ασχολούμαι και ερευνητικά με θέματα που έχουν να κάνουν με τη διαχείριση υγρών και στέρεων αποβλήτων από τη μία, και από την άλλη με ενδιέφερε και ήμουν ο εντεταλμένος δημοτικός σύμβουλος από την πλευρά της διοίκησης του Δήμου, ήθελα να συνδυάσω αυτές τις δύο ιδιότητες για να έχουμε μια αποτελεσματικότητα όσον αφορά τη διαχείριση των αποβλήτων και μια καινοτόμο προσέγγιση. Σαν αποτέλεσμα, φροντίσαμε να ενταχθεί ο δήμος και το Πολυτεχνείο στην προβολή μιας ευρωπαϊκής πρότασης, στο πλαίσιο του HORIZON 2020, για την διαχείριση των στέρεων αποβλήτων.

Η πρόταση ονομάζεται Waste4Think, συμμετέχουν σε αυτή 19 εταίροι, συνολικά από 6 χώρες και περιλαμβάνει 4 δήμους σε όλη την Ευρώπη. Ο ένας από αυτούς είναι το Χαλάνδρι από την Ελλάδα και οι άλλοι είναι το Cascais στην Πορτογαλία, το Zamudio από τη Χώρα των Βάσκων της Ισπανίας και το Seveso της Ιταλίας. Το αντικείμενο είναι η αναζήτηση καινοτόμων λύσεων όσον αφορά τη διαχείριση των στέρεων αποβλήτων, τόσο από πλευράς τεχνολογιών περιβάλλοντος, όσο από πλευράς πληροφορικής και management.

-Πως ακριβώς λειτουργεί το πρόγραμμα και τι είδους απορρίμματα συλλέγονται;

Στο δικό μας το κομμάτι στο Χαλάνδρι, η κύρια έμφαση έχει να κάνει με τα υπολείμματα τροφών, που αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα κλάσματα των απορριμμάτων και, αν θέλετε, αυτό το οποίο παραδοσιακά δεν αξιοποιείται και δεν ανακυκλώνεται. Υπάρχει μεγάλο θέμα με τα βιο-απόβλητα γενικότερα, αλλά και ειδικότερα με τα υπολείμματα τροφών σε όλη την Ευρώπη, και αυτά συνήθως καταλήγουν στους χώρους υγειονομικής ταφής και δημιουργούν διάφορα προβλήματα.

Υπάρχει λοιπόν η κοινοτική οδηγία, σύμφωνα με την οποία πρέπει να μειώσουμε τουλάχιστον κατά 50% μέχρι το 2020 τα βιο-απόβλητα. Επομένως υπάρχει το νομοθετικό πλαίσιο ώστε να γίνει κάτι τέτοιο και υπάρχει σίγουρα το ενδιαφέρον να βρει κανείς κάποια λύση.

Η δική μας η προσφυγή δεν είναι απλά και μόνο η αποτροπή του να καταλήξουν τα απόβλητα στα ΧΥΤΑ, αλλά είναι το να φτιάξει κανείς ακριβώς ένα αξιοποιήσιμο προϊόν από το μόνο κλάσμα το οποίο δεν ανακυκλωνόταν μέχρι σήμερα. Το βασικό το οποίο κάνουμε είναι το εξής: έχουμε επιλέξει πιλοτικά γύρω στους 1000 κατοίκους σε εθελοντική βάση, οι οποίοι ενημερώθηκαν από το πρόγραμμα για το τι μπορούν να πετάνε και τι όχι, με το συγκεκριμένο τρόπο, που είναι η διαλογή στην πηγή των υπολειμμάτων τροφών. Πρακτικά μπορούν να πετούν τα πάντα που παράγει η κουζίνα, δηλαδή από τον καθαρισμό των φρούτων και των λαχανικών, μέχρι τα υπολείμματα τροφών στο τέλος, ακόμα και το χρησιμοποιημένο χαρτί κουζίνας.

Όλα αυτά καταλήγουν σε βιοδιασπώμενες σακούλες που έχουμε μοιράσει εμείς ως δήμος και είναι φτιαγμένες από πατάτα. Αυτά τα ρίχνουν σε έναν ειδικό κάδο που έχουν κοντά τους, ο οποίος κλειδώνει. Προκειμένου να έχει κανείς πρόσβαση σε αυτόν τον κάδο πρέπει να έχει συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα και να έχει τη σχετική ενημέρωση. Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζουμε ότι δεν πρόκειται να καταλήξουν στον κάδο άχρηστα και άσχετα αντικείμενα.

Σαν αποτέλεσμα, παίρνουμε ένα πάρα πολύ καλό υλικό, το οποίο το οδηγούμε στη συνέχεια σε μια μονάδα που είχαμε φτιάξει στο Δήμο Χαλανδρίου για την αφύγρανση και τον τεμαχισμό αυτού του υλικού. Με αυτόν τον τρόπο παράγουμε ένα υλικό που ονομάζεται FORBI (Food Residue Biomass), δηλαδή βιομάζα που έχει προκύψει από υπολείμματα τροφών. Αυτό έχει πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα. Πρώτα από όλα, έχει το 20 με 25% του βάρους από το οποίο ξεκινάει κανείς, γιατί έχει αφαιρεθεί σχεδόν όλη η υγρασία. Δεύτερον, αφού ακριβώς έχει αφαιρεθεί όλη η υγρασία, αυτό το υλικό μπορεί να συντηρηθεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα, χωρίς να αποδομηθεί. Επομένως μπορεί να αποθηκευτεί και να μεταφερθεί εύκολα. Τρίτον, δεν μυρίζει καθόλου, μοιάζει κάπως σαν χώμα, χωρίς να είναι χώμα, και αυτό στη συνέχεια μπορεί να αξιοποιηθεί με διάφορους τρόπους.

Στο Πολυτεχνείο έχουμε εξετάσει τους εναλλακτικούς τρόπους που μπορεί κανείς να αξιοποιήσει αυτό το προϊόν και έχουμε παραγάγει, βιοαέριο, δηλαδή μείγμα μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα, βιο-υδρογόνο και βιο-αιθανόλη, μια σειρά από καύσιμα, υγρά και αέρια, τα οποία μπορεί να τα χρησιμοποιήσει κανείς, για παράδειγμα για την κίνηση του απορριμματοφόρου που συλλέγει τα υγρά απορρίμματα. Κι αυτό επίκειται να γίνει μέσα στους επόμενους μήνες. Αυτή τη στιγμή δουλεύουμε φτιάχνοντας μια πιλοτικής κλίμακας εγκατάσταση στο Πολυτεχνείο, με την οποία θα μπορούμε να παράγουμε το βιοαέριο που θα κινεί το απορριμματοφόρο του δήμου. Αυτό είναι μια επίδειξη αυτού που ονομάζεται κυκλική οικονομία. Η τάση σήμερα είναι να μην κινούμαστε γραμμικά, αλλά να ανακυκλώνουμε και να αξιοποιούμε όλους τους πόρους.

-Με την κυκλική οικονομία για τι ποσοστά εξοικονόμησης ενέργειας μπορούμε να κάνουμε λόγο;

Ουσιαστικά μιλάμε για πλήρη εξοικονόμηση ενέργειας, μπορούμε να μηδενίσουμε την ενέργεια την οποία καταναλώνουν τα απορριμματοφόρα και να μας περισσέψει κιόλας. Υπάρχει δηλαδή επαρκής ενέργεια στο υλικό το οποίο παράγεται, για να καλυφθεί όλη η λειτουργία.

-Υπήρχαν συγκεκριμένα κριτήρια για την επιλογή των συμμετεχόντων εθελοντών του προγράμματος και πόσα νοικοκυριά ανταποκρίθηκαν στο αρχικό κάλεσμα;

Όχι! Ήταν μια επιλογή first come, first served, δηλαδή όποιος εξέφρασε πρώτος το ενδιαφέρον συμπεριλήφθηκε. Η ζήτηση σε μεγάλο ποσοστό καλύφθηκε, δηλαδή όσοι υπέβαλαν αίτηση μέσα στα πλαίσια της προθεσμίας συμπεριλήφθηκαν. Στη συνέχεια, όμως, αυτό κίνησε το ενδιαφέρον πάρα πολλών πολιτών και πολλοί θέλουν να συμμετέχουν.

Τώρα είμαστε στη φάση που θα επεκτείνουμε και θα εφαρμόσουμε τον τρόπο διαλογής των αποβλήτων αυτών σε ένα ολόκληρο διαμέρισμα. Αυτό αντιστοιχεί στο 10% περίπου της πόλης και αφορά στην Αγία Βαρβάρα και ένα μέρος του Κάτω Χαλανδρίου σε πρώτη φάση. Από εκεί θα δούμε πως θα λειτουργήσει και θα πάρουμε περισσότερο feedback ώστε να το εφαρμόσουμε τελικά σε όλη την πόλη. Ελπίζουμε δε ότι αυτό θα αποτελέσει ένα καλό παράδειγμα που θα ακολουθηθεί και από τους υπόλοιπους δήμους στη χώρα.

-Τα σχολεία που συμμετέχουν στο Waste4Think ανταποκρίθηκαν σε δικό σας κάλεσμα ή συμμετέχουν με πρωτοβουλία των ίδιων των εκπαιδευτικών; Ποιες βλέπετε να είναι οι εντυπώσεις των μαθητών γύρω από την πρωτοβουλία;

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αφορούσε σε ένα κάλεσμα στο γενικό πληθυσμό, εμείς δεν πήγαμε στα σχολεία. Τώρα, πέρα από αυτό, το Waste4Think γενικά περιλαμβάνει κι άλλες δράσεις, μεταξύ των οποίων είναι και οι εκπαιδευτικές. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, έχουμε ξεκινήσει με ένα επαγγελματικό λύκειο και με ένα γυμνάσιο στο Χαλάνδρι, να φτιάχνουμε και εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία συνοδεύουν και συμπληρώνουν την προσπάθεια την οποία κάνουμε. Η πρόθεση και εκεί είναι να καλύψουμε και όλα τα σχολεία της περιοχής. Ήδη έχουμε μοιράσει κομποστοποιητές σε όλα τα σχολεία και έχουμε ξεκινήσει ένα πρόγραμμα σε γυμνάσια και λύκεια για τη διαλογή ανακυκλώσιμων σε τρία διαφορετικά ρεύματα.

Επίσης στο Χαλάνδρι τρέχει ένα πρόγραμμα, όπου αντί να έχουμε έναν κάδο ανακύκλωσης σε μπλε χρώμα, έχουμε και κίτρινο κάδο, όπου προωθούμε τη χωριστή διαλογή χαρτιού-χαρτονιού. Για κάθε δύο μπλε κάδους υπάρχει ένας κίτρινος. Στους μπλε κάδους αποθέτονται τα μέταλλα και τα πλαστικά και στον κίτρινο το χαρτί και το χαρτόνι. Η πρόθεσή μας είναι να έχουμε το γυαλί ξεχωριστά σε κώδωνες. Έτσι θέλουμε να κάνουμε διακριτά τα τέσσερα διαφορετικά ρεύματα ανακύκλωσης.

-Ποιο είναι το κόστος  του εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων για την εφαρμογή του προγράμματος;

Συνολικά, ο δήμος επιχορηγήθηκε από το πρόγραμμα με περίπου μισό εκατομμύριο ευρώ, αυτή είναι η επιδότηση που είχε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Από εκεί και πέρα, η επέκταση που θα κάνουμε και ξεπερνά τα πλαίσια του προγράμματος, ασφαλώς γίνεται και με το πρόγραμμα επενδύσεων του ίδιου του δήμου.

-Πως αξιολογείτε επιστημονικά τη μέχρι στιγμής πορεία του προγράμματος;

Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά. Αυτή τη στιγμή έχουμε βρει τουλάχιστον δέκα τρόπους αξιοποίησης των προϊόντων. Ο τρόπος συλλογής των απορριμμάτων είναι ο ενδεδειγμένος και για τους συμμετέχοντες πολίτες στο πρόγραμμα, πλέον το ποσοστό των απορριμμάτων τους που καταλήγει στον πράσινο κάδο ανέρχεται σε λιγότερο από το 10% και καταλήγει στο ΧΥΤΑ. Επομένως, όταν αυτό το πράγμα επεκταθεί και καλύψει όλη την πόλη, ευελπιστούμε ότι σχεδόν δεν θα χρειαζόμαστε ΧΥΤΑ. Από οικονομική σκοπιά δε, αν κάνει κανείς τον υπολογισμό, συμφέρει μια τέτοιου είδους διαχείριση.

-Πόσο κοντά θεωρείτε ότι είμαστε σε μια καθολική εφαρμογή ενός αντίστοιχου συστήματος για τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Ελλάδα;

Πιστεύω ότι άπαξ και έχεις ένα επιτυχημένο παράδειγμα και είναι τεκμηριωμένο επιστημονικά από κάθε σκοπιά, κάτι που θα πάρει περίπου 1,5 χρόνο ακόμα μέχρι και τη λήξη του προγράμματος, νομίζω ότι κάτι τέτοιο θα είναι πολύ εύκολο να αντιγραφεί και να εφαρμοστεί σε οποιονδήποτε άλλο δήμο. Η απόσβεση για το όποιο κόστος επένδυσης γίνεται πολύ γρήγορα. Το πιο περιοριστικό είναι όμως η ενημέρωση των πολιτών και η πολιτική βούληση των δήμων για να ακολουθήσει κανείς μια τέτοια λογική και ένα τέτοιο παράδειγμα.

-Από την προσωπική σας εμπειρία στο Δήμο Χαλανδρίου, αλλά και ως καθηγητής πανεπιστημίου, θεωρείτε ότι οι πολίτες στη χώρα μας είναι επαρκώς ενημερωμένοι για το ζήτημα της ανακύκλωσης και της οικολογίας εν γένει;

Όχι, θεωρώ ότι δεν είναι επαρκώς ενημερωμένοι. Έχει γίνει μερική ενημέρωση, για παράδειγμα όταν έγινε η προσπάθεια να καθιερωθούν οι μπλε κάδοι της ανακύκλωσης παράλληλα με τους πράσινους, μια προσπάθεια όμως, η οποία δεν πήρε συνέχεια. Ενημέρωση γίνεται δηλαδή περιστασιακά και ο κόσμος δεν έχει τη συνεχή εμπλοκή και συμμετοχή σε αυτά τα θέματα, τα οποία μάλιστα εξελίσσονται. Σε αυτό θεωρώ ασφαλώς ότι υπάρχουν ευθύνες και στην κεντρική κυβέρνηση αλλά και στους δήμους. Πρέπει όλοι να αναλάβουν τις ευθύνες τους και κάθε δήμος πρέπει να κάνει ό,τι μπορεί για να προάγει αυτή τη λογική.

Πληροφορίες για το πρόγραμμα μπορείτε να βρείτε και στη σελίδα του στο Facebook.