«Εκατομμύρια άνθρωποι μας αντιμετωπίζουν ως βάρβαρους, σαν απολύτως πρωτόγονους…» Το κυνήγι της φάλαινας στις Νήσους Φερόε προκαλεί παγκόσμια κατακραυγή. Ο Mike Day αφιέρωσε τέσσερα χρόνια καταγράφοντας εικόνες της σφαγής -και προσπαθώντας να γνωρίσει- τους νησιώτες. Στην πορεία διαπίστωσε ότι, πίσω από την ιστορία αυτή υπάρχει μία πολύ πιο σύνθετη υπόθεση. 

Μπορεί το αρχιπέλαγος των 18 νησιών στον Βόρειο Ατλαντικό, μεταξύ Σκοτίας, Νορβηγίας και Ισλανδίας που ανήκει στη Δανία, να μην είναι ιδιαίτερα γνωστό, τα πλάνα ωστόσο, με τη θάλασσα πνιγμένη στο αίμα κάνουν κάθε χρόνο τον γύρο του κόσμου. Η σφαγή των φαλαινών, τις οποίες μικρές βάρκες οδηγούν στην ακτή, με σκοπό τον συνωστισμό και τελικά τη σφαγή τους, είναι ουσιαστικά η μοναδική περίπτωση κατά την οποία η ζωή των 50.000 κατοίκων των νησιών Φερόε απασχολεί την παγκόσμια κοινή γνώμη.

Η ταινία του Mike Day με τίτλο «The Islands and the Whales» αρχίζει με την παράθεση των γνωστών φρικτών εικόνων, αλλά η εξέλιξη είναι απροσδόκητη. Αντί για την αναμενόμενη πολεμική γύρω από τη βία του κυνηγιού των φαλαινών, το ντοκιμαντέρ μιλά για έναν ξεχασμένο τρόπο ζωής και έναν ανεμοδαρμένο λαό που πλέον πλήττεται από την παγκοσμιοποίηση και τη ρύπανση.

Όπως είναι γνωστό, στο κρέας των φαλαινών έχει εντοπιστεί υδράργυρος και άλλες τοξίνες, ενώ η πολυετής μελέτη ενός γιατρού των Νήσων Φερόε έχει αποκαλύψει ότι η κατανάλωσή του έχει επηρεάσει τη γνωστική λειτουργία των νησιωτών, μειώνοντας τον δείκτη νοημοσύνης και αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου του Πάρκινσον.

Ο Σκοτσέζος Mike Day εγκατέλειψε τη δικηγορία, αγόρασε μία κάμερα και πήγε στα Outer Hebrides για να καταγράψει το τελευταίο guga hunt της Σκοτίας. Τα guga είναι νεαρά θαλασσοπούλια, τα οποία, αιώνες τώρα, οι ντόπιοι «αποσπούν» από τις φωλιές του. Τουλάχιστον όσοι εξ αυτών είναι σε θέση να τα βγάλουν πέρα με την αναρρίχηση. Τα πράγματα ήταν τόσο δύσκολα, την πρώτη φορά που βρέθηκε εκεί ο Day, ώστε για να διασωθούν οι κυνηγοί από τις δυνατές καταιγίδες σηκώθηκε ελικόπτερο. Τελικά, οι ντόπιοι τον προσκάλεσαν να κινηματογραφήσει το παραδοσιακό -πιο σωστά, αρχαίο- κυνήγι θαλάσσιων πτηνών. Κάπως έτσι προέκυψε η ταινία «The Guga Hunters of Ness». Το κυνήγι για τα θαλασσοπούλια απαγορεύεται στη Βρετανία από το 1954. Ωστόσο, η κοινότητα Ness on the Isle of Lewis απολαμβάνει εξαίρεση από τον νόμο (και της Ε.Ε.). Το κυνήγι διαρκεί δύο εβδομάδες, κατά τη διάρκεια των οποίων οι άνδρες κοιμούνται σε πέτρινα, ιδιότυπα καταφύγια που έφτιαξαν μοναχοί πριν από χίλια χρόνια.

Το πρώτο ταξίδι του Day στις Νήσους Φερόε το 2011 συνέπεσε με την ετήσια συνάντηση του σωματείου φαλαινοθήρων. Πρότεινε να τους δείξει πέντε λεπτά από την ταινία κυνηγιού των guga με την ελπίδα ότι θα τους πείσει να τον αφήσουν να γυρίσει ντοκιμαντέρ για το κυνήγι των φαλαινών. «Οι αρχές και οι κυνηγοί ήταν προφανώς πολύ επιφυλακτικοί» λέει μιλώντας στον Guardian. Όπως και οι ντόπιοι που κατά καιρούς είχαν εξαπατηθεί από επισκέπτες -τις κάμερες των οποίων φρόντιζαν να κάνουν κομμάτια. Τελικά, τα πέντε λεπτά προβολής έγιναν μία ώρα.  Και μετά ξεκίνησε η «ανάκριση». Οι νησιώτες ήθελαν να μάθουν τι ζητούσε στο ανεμοδαρμένο νησί τους.

Έτσι άρχισαν τα τέσσερα χρόνια γυρισμάτων στις Φερόες. Ο Day κατάφερε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση από το Wellcome Trust στο Kickstarter -το budget ήταν μισό εκατομμύριο λίρες κι εκείνος καθόλου σίγουρος ότι θα καταφέρει να το καλύψει.

Το αποτέλεσμα ήταν μία νατουραλίστικη, βαθιά ματιά στην τοπική κοινωνία. Δεν υπάρχει αφήγηση, ούτε off-camera ερωτήσεις. Το ντοκιμαντέρ δείχνει τους νησιώτες να συζητούν στο δείπνο για το κυνήγι των φαλαινών και καταγράφει τη διαδρομή μίας κοινότητας, η οποία ξεκίνησε χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και δρόμους και εξελίχθηκε σε μία κοινωνία που διαθέτει μερικά από τα υψηλότερα ποσοστά χρηστών facebook παγκοσμίως. Ο Day εξηγεί ότι, για να μπορέσει να κινηματογραφήσει το κυνήγι χρειάστηκε 6 – 12 μήνες, αλλά μέχρι να καθίσει στο τραπέζι μιας οικογένειας πολύ περισσότερο. «Πέρασε πολύς χρόνος για να φτάσουμε στον βαθμό οικειότητας που χρειάζεται για να πούμε την ιστορία όπως την είπαμε» εξηγεί.

Ο γιατρός Pál Weihe εξετάζει τους ντόπιους για τα βαρέα μέταλλα στο σώμα τους στο πλαίσιο της 30χρονης μελέτης του, η οποία έχει βοηθήσει στην καταγραφή και δημοσιοποίηση του κινδύνου από τη συγκέντρωση ρύπων στην ωκεάνια τροφική αλυσίδα. Ο Day αποκαλύπτει το δίλημμα του Bárður Isaksen, ενός παραδοσιακού κυνηγού και της συζύγου του, η οποία είναι νοσοκόμα και ανησυχεί για τις επιπτώσεις της συγκέντρωσης των τοξινών στα παιδιά τους.

Κινηματογραφώντας το «Γκρινταντράουπ»

Ο Day δεν ήταν σίγουρος εάν τελικά θα μπορούσε να τεκμηριώσει το κυνήγι των φαλαινών. Ιστορικά, το κρέας φάλαινας είναι εξαιρετικά σημαντικό στα άγονα αυτά νησιά, εξού και το «Γκρινταντράουπ» καταγράφηκε πρώτη φορά το 1584.

Όρθιοι πάνω σε σε μικρές βάρκες, οι κυνηγοί κατευθύνουν τα τεράστια θηλαστικά προς τους 17 κόλπους, τις καθορισμένες για το κυνήγι παραλίες. Κάποιοι άλλοι τρέχουν στην ακτή κραδαίνοντας ένα κυριολεκτικά, θανατηφόρο όπλο, το οποίο χρησιμοποιείται για το κόψιμο της σπονδυλικής στήλης. Μετά το κυνήγι το λίπος και το κρέας των θηλαστικών που σφαγιάζονται μοιράζεται στα μέλη της κοινότητας. «Υπάρχει υλικό από τα γυρίσματα που τόσον καιρό μετά ακόμη με αρρωσταίνει» λέει ο Bay και αναφέρεται σε μία εξαιρετικά δύσκολη σκηνή, όταν οι φάλαινες που έχουν συρθεί στην ακτή βγάζουν ήχους που μοιάζουν με κραυγές. «Ήταν μία δύσκολη σκηνή σε πολλά επίπεδα. Κατ’ αρχάς έπρεπε να προσέχουμε τα χτυπήματα της ουράς τα οποία μπορεί να σκοτώσουν. Προσπαθήσαμε να διατηρήσουμε τον ρεαλισμό της σκηνής… Εννοείται ότι είναι τρομακτικό, φρικτό να βλέπεις τη σφαγή, αλλά κάποιος που τρώει κρέας ξέρει από πού προέρχεται. Η ατμόσφαιρα δεν είναι αυτό που υποθέτετε. Για τους κατοίκους θεωρείται συγκομιδή, δωρεάν τροφή, πόσο μάλλον από τη στιγμή που η ζωή εκεί είναι ακριβή…»

Οι ακτιβιστές και η απροσδόκητη συνέπεια 

Τελικά, με κάποιον τρόπο, στο ντοκιμαντέρ εμφανίζονται και οι «ξένοι». Οι ακτιβιστές της Sea Shepherd, η οργάνωση κατά της φαλαινοθηρίας που αναλαμβάνει δράση για να σταματήσει τη σφαγή. «Εάν ένα ιρανικό πλοίο φτάσει στον Τάμεση και πει ‘Δεν μπορείτε να τρώτε χοιρινό επειδή για μας θεωρείται αμαρτωλό και έξυπνο ζώο’ ο κόσμος στις όχθες θα διαμαρτυρόταν κρατώντας μπέικον. Αυτή είναι η αντίδραση στα νησιά».

Σύμφωνα με τον Day, νησιώτες οι οποίοι είχαν να φάνε κρέας φάλαινας από τότε που ήταν παιδιά ξαφνικά άρχισαν να υπερασπίζονται το δικαίωμα να το κάνουν. Το αντιλαμβάνονται ως πολιτισμικό ιμπεριαλισμό. Κράτη που έχουν μολύνει τις θάλασσες τους λένε ότι το να τρώνε κρέας φάλαινας είναι λάθος…»

Ο ακτιβισμός κατά της φαλαινοθηρίας είχε και μια άλλη συνέπεια: Οι νησιώτες έγιναν καχύποπτοι με τον γιατρό Weihe, θεωρώντας ότι οι προτροπές του για τη μη κατανάλωση κρέατος φάλαινας ήταν μέρος μιας συνωμοσίας για να σταματήσει το κυνήγι, υπονομεύοντας το μήνυμα του για τη δημόσια υγεία.

Τελικά, λέει ο Day «δεν επιχειρηματολογούμε υπέρ ή κατά της φαλαινοθηρίας. Οι άνθρωποι έχουν τη δική τους άποψη για το ζήτημα. Λέμε ότι εάν η ρύπανση είναι τόσο εκτεταμένη στη θάλασσα ώστε τα ζώα έχουν γίνει τοξικά, τότε πρέπει να συνενωθούν όλοι υπό το βάρος της μεγάλης αυτής απειλής».